Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Jakub Litowski

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 listopada 2024 r. w Toruniu

sprawy S. B. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

z udziałem (...) z siedzibą w G.

o podstawę wymiaru składek

na skutek odwołania (...)z siedzibą w G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T.

z dnia 25 marca 2024 r. nr (...)

orzeka:

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, że podstawa wymiaru składek za miesiące styczeń oraz luty 2024 r. na ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe ubezpieczonego S. B. (1), podlegającego ubezpieczeniom jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, powinna zostać ustalona zgodnie z przepisami art. 18c ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. w Dz. U. z 2024 poz. 497)

Sędzia Jakub Litowski

Sygn. akt IV U 534/24

UZASADNIENIE

W odwołaniu od decyzji ZUS z dnia 25.03.2024 r. (...)oddział terenowy w G., działając w imieniu S. B. (2), zwrócił uwagę na błędną interpretację dokonaną przez organ rentowy przepisu art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej, poprzez przyjęcie, że w styczniu 2024 r. wobec ubezpieczonego nadal zachodzi przesłanka negatywna z tego przepisu. Rzecznik w uzasadnieniu odwołania dokonał wykładni literalnej i systemowej przepisu, a także powołał się na uzasadnienie projektu ustawy wprowadzające ów przepis do ustawy systemowej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. W uzasadnienia pisma organ rentowy – uznając stan faktyczny sprawy za bezsporny – wskazał, że w styczniu 2024 r. ubezpieczony pozostawał jeszcze objęty przepisem art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej i nie realizowała się wobec niego żadna szczególna sytuacja, pozwalająca na zgłoszenie się do „małego ZUS plus” w trakcie roku kalendarzowego.

Sąd ustalił, co następuje:

Ubezpieczony S. B. (1) w okresie od 1.01.2019 r. do 31.12.2023 r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą.

/okoliczność bezsporna/

W okresie od 1.01.2019 r. do 31.12.2021 r. ubezpieczony ustalał podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, na podstawie art. 18c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych: za 2019 r. – w kwocie 1486, 88 zł, za 2020 r. – w kwocie 1361, 05 zł i za 2021 r. – w kwocie 1087, 91 zł. Za lata 2022 i 2023 r. podstawa wymiaru deklarowana była zgodnie z art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

/okoliczność bezsporna; zob. także wykaz podstaw w piśmie z 28.08.2024 r., k. 65 i n. akt/

Za miesiąc styczeń 2024 r. ubezpieczony – po wyrejestrowaniu się (z dniem 31.01.2024 r.) i ponownym zgłoszeniu do ubezpieczeń (od 1.02.2024 r.) – złożył deklarację rozliczeniową DRA ZUS cz. II, ustalającą podstawę wymiaru składek na rok 2024 r. na mocy art. 18c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Roczny przychód ubezpieczonego za rok 2023 r. nie przekroczył kwoty 120 000 zł.

/okoliczność bezsporna/

Decyzją z dnia 25.03.2024 r. ZUS oddział w T. stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe ubezpieczonego S. B. (1) podlegającego ubezpieczeniom społecznych jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą wynosi – za miesiąc styczeń i luty 2024 r. – kwotę 4694, 40 zł. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że zachodzi wobec niego przesłanka z art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej, bowiem na 1/2024 r. wykorzystał 36 miesięcy kalendarzowych deklarowania podstawy wymiaru składek w zależności od przychodu/dochodu z tej działalności w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej tj. 0d 1/2019 do 12/2023 r.

/dowód: decyzja – k. 5-6 akt ubezpieczeniowych/

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny ustalono na podstawie okoliczności bezspornych oraz dokumentów, których autentyczności nie podważała żadna ze stron.

Spór między stronami dotyczył możliwości skorzystania z konstrukcji przewidzianej w art. 18c ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. w Dz. U. z 2024 r. poz. 497, dalej jako „ustawa”), przewidującego preferencyjne zasady ustalania podstawy wymiaru składek dla wybranej grupy przedsiębiorców. Kontrowersje wzbudzał sposób wykładni art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy, zgodnie z którym przepisy art. 18c ustawy nie mają zastosowania do osób, które ustalały podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem przez 36 miesięcy kalendarzowych w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej; do powyższych limitów wlicza się, jako pełny miesiąc, każdy miesiąc kalendarzowy, w którym osoba odpowiednio ustalała podstawę składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem lub prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą przez co najmniej jeden dzień kalendarzowy.

Dokonując interpretacji spornego przepisu – przed jego analizą językową – należy zwrócić uwagę na motywy, którymi kierował się autor (Rada Ministrów) projektu ustawy nowelizującej wprowadzającej powyższą konstrukcję prawną. W projekcie ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu obniżenia składek na ubezpieczenie społeczne osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą na mniejszą skalę (druk VIII.2675) przepis ten miał identyczne brzmienie jak w uchwalonym następnie finalnym tekście ustawy nowelizacyjnej, która z dniem 1.01.2019 r. dodała ów przepis do tekstu ustawy systemowej. Pewnej modyfikacji uległ on jedynie z dniem 1.02.2020 r. – tj. sformułowanie „najniższą podstawę wymiaru” zastąpiono wyrażeniem „podstawę wymiaru” – co miało jednak związek ze zmianą używanej nomenklatury (tożsamej korekty dokonano w pozostałych jednostkach redakcyjnych art. 18c ustawy), a nie z modyfikacją charakteru i zasad tej przesłanki negatywnej. Cel i zamysł projektodawcy tej konstrukcji prawnej, w tym przedmiotowego wyłączenia, pozostał zatem nadal aktualny.

W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizacyjnej w kilku miejscach odniesiono się do przesłanki z art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy. W cz. 3 uzasadnienia projektu („Projektowane zmiany”) wskazano, że „ (…) projekt przewiduje ograniczenie czasowe możliwości ustalania najniższej podstawy wymiaru składek zgodnie z art. 18c do 36 miesięcy w ciągu ostatnich 60 miesięcy (projektowany art. 18c ust. 10 pkt 6). Rozwiązanie to ma motywować przedsiębiorców do rozwoju działalności i w efekcie przechodzenia na tzw. zasady ogólne. Co więcej, gwarantuje ono, że ubezpieczeni korzystający przez cały okres aktywności zawodowej z projektowanego mechanizmu uzbierają wymagany staż do uzyskania najniższej emerytury. Wprowadzenie takiego warunku powoduje również zmniejszenie szacowanego ubytku dochodów po stronie sektora finansów publicznych, w porównaniu do stanu, w którym ograniczenia czasowego nie ma. Warunek polegający na traktowaniu miesięcy, w których osoba prowadziła działalność gospodarczą lub skorzystała z uprawnienia ustalenia najniższej podstawy wymiaru składek zgodnie z projektowanym art. 18c krócej niż przez cały miesiąc, jako pełnych miesięcy kalendarzowych służy ograniczeniu potencjalnych przypadków obchodzenia przepisów oraz wątpliwości związanych z ich wykładnią. Zdaniem projektodawcy takie uregulowanie, mimo że mniej korzystne dla przedsiębiorców, ma swoją zaletę dla tej grupy w postaci uproszczonej arytmetyki wykorzystanych okresów.”

Z kolei, w tabeli na końcu uzasadnienia projektu, oznaczonej jako „Ocena skutków regulacji”, odnotowano, że „ (…) osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą będzie mogła korzystać z projektowanego mechanizmu przez 36 miesięcy w ciągu ostatnich 60 miesięcy prowadzenia działalności” (w rubryce oznaczonej pkt. 2 „ Rekomendowane rozwiązanie, w tym planowane narzędzia interwencji, i oczekiwany efekt”), jak również, że „ (…) od 4. roku w projekcji uwzględniono spadek obciążeń dla sektora finansów publicznych w wyniku ograniczenia możliwości korzystania z preferencji do 3 lat w okresie 5-letnim. W oparciu o dane z lat 2005-2015 efekt tego ograniczenia oszacowano na ok. 13%.” (rubryka oznaczona pkt. 6 „ Wpływ na sektor finansów publicznych”, podrubryka „ Dodatkowe informacje, w tym wskazanie źródeł danych i przyjętych do obliczeń założeń”).

Przepis ten, w założeniu autorów ustawy nowelizacyjnej, miał zatem wprowadzać pewne ograniczenia co do możliwości stosowania „małego ZUS-u plus” w ściśle temporalnie określonym 5-letnim (tj. 60-miesięcznym) okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, a więc tylko przez 36 miesięcy takiego okresu; pozostałe 24 miesiące z 60-miesięcznego okresu, o którym mowa w omawianym przepisie podlegać miały regulacji innej niż art. 18c ustawy (przede wszystkim przepisowi art. 18 ust. 8 ustawy). W przypadku przedsiębiorców prowadzących działalność nieprzerwanie (m.in. bez jej okresowego zawieszania) miały to być okresy pokrywające się z latami kalendarzowymi, o czym świadczy regulacja art. 18c ust. 9 ustawy, który – zarówno w pierwotnym (zgodnym z projektem), ale także obecnym brzmieniu – obligował ich do wskazania wszelkich informacji uzasadniających zastosowanie podstawy wymiaru z art. 18c ustawy w imiennym raporcie miesięcznym/deklaracji rozliczeniowej, składanych za styczeń danego roku kalendarzowego.

Podstawa określona w omawianym przepisie miała tym samym być przyjmowana począwszy od stycznia danego roku kalendarzowego i przez cały ten rok (za wyjątkiem sytuacji z art. 18c ust. 10 ustawy), a więc przez okres 12 miesięcy. Taki przedsiębiorca mógł zatem – co do zasady – korzystać z przedmiotowej preferencyjnej podstawy przez 3 lata kalendarzowe (począwszy od stycznia danego roku), a w konsekwencji niepreferencyjna podstawa z art. 18 ust. 8 ustawy miała obowiązywać go przez kolejne 24 miesiące (z wskazanego 60-miesięcznego okresu, o którym mowa w art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy), tj. – w przypadku przyjęcia modelu przedsiębiorcy prowadzącego działalność nieprzerwanie – przez pozostałe dwa lata kalendarzowe. Konsekwentnie, jak wynikało z założeń projektu ustawy, w szóstym roku prowadzenia działalności osoba taka mogła ponownie skorzystać z możliwości przewidzianych w art. 18c ustawy, przy czym – z uwagi na przytoczony art. 18c ust. 9 ustawy – wolę taką musiała zamanifestować w raporcie/deklaracji składanej za miesiąc styczeń danego roku, a więc owa preferencyjna podstawa powinna zostać wobec niej zastosowania już za ten właśnie miesiąc.

Takiego sposobu interpretacji art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy nie wyklucza bynajmniej treść tego przepisu. Stosując wykładnie wyłącznie językową można prima facie dopuścić dwa sposoby interpretacji spornego przepisu. Pierwszy, zgodny z propozycją organu rentowego, eksponowałby przede wszystkim formy czasu, w którym użyte zostały poszczególne czasowniki (orzeczenia), tj. czasownik „mają” (czas teraźniejszy) i „ustalały” (czas przeszły, niedokonany). Przy uwzględnieniu tylko tej cechy zdania pierwszego art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy trzeba by ustalić określoną chronologię działań (zdarzeń). Okoliczności objęte czasem przeszłym, których dotyczy wypowiedź „które ustalały (…) działalności gospodarczej” zachodziłaby wcześniej niż te, do których odnosiłby się czasownik w formie czasu teraźniejszego („Przepisy […] do osób”). Przy akcentowaniu zatem wyłącznie formy użytych czasowników, nie miałby prawa do skorzystania z preferencyjnej podstawy ten, kto w okresie poprzedzającym złożenie takiego wniosku – w tym wypadku imiennego raportu/deklaracji za styczeń danego roku kalendarzowego – spełniał przesłanki ujęte w następującym po przecinku zdaniu podrzędnym. Byłby to zatem faktycznie okres 60 miesięcy poprzedzający styczeń danego roku kalendarzowego.

Można jednak – i mieściłoby się to w granicach wykładni językowej – art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 1 ustawy nadać inne znaczenie. Przepis ten skonstruowany jest jako zdanie podrzędnie złożone, w którym zdaniem nadrzędnym jest wypowiedź „Przepisy niniejszego artykułu nie mają zastosowania do osób”, zaś zdaniem podrzędnym dalszy człon tego przepisu. Stosunek podrzędny między zdaniami składowymi polega na tym, że jedno ze zdań (podrzędne) określa drugie (nadrzędne), przy czym zdanie podrzędne wynika jednocześnie ze zdania nadrzędnego i zastosowane samodzielnie nie posiada osobnego sensu. W takiej strukturze zdania złożonego naczelne miejsce zajmuje zachodzący w zdaniu nadrzędnym związek podmiotu („Przepisy”) z orzeczeniem („nie mają zastosowania”); sformułowanie „niniejszego artykułu” stanowi przydawkę określającą podmiot, natomiast wyrażenie „do osób” pełni funkcję dopełnienia uzupełniającego orzeczenie. Funkcję zdania podrzędnego można rozpoznać za pomocą łącznika, łączącego je ze zdaniem nadrzędnym; w tym wypadku byłyby to zaimek względny „który”, nadający mu znaczenie zdania podrzędnego przydawkowego (szerzej w: M. Jaworski, Podręczna gramatyka języka polskiego, Warszawa 1987, s. 147-167, §§ 319 do 385).

Samo zdanie złożone w przedstawianym przepisie również ma strukturę dość rozbudowaną. Poza zakresem niniejszych rozważań pozostaje szczegółowa analiza związków gramatycznych (składniowych) zachodzących między poszczególnymi jego elementami (częściami składowymi), niemniej jednak należy zauważyć, że odnoszą się one przede wszystkim do podmiotu zdania złożonego („Przepisy”), a nie tylko do dopełnienia („do osób”) samego orzeczenia („nie stosuje się”). Wypada ponadto podkreślić, że w funkcji przydawki występują nie tylko zaimki przymiotne (np. „który”), ale także imiesłowy przymiotnikowe (M. Jaworski, s. 164-165, § 378) będące nieosobową formą czasownika, odmieniające się – przez przypadki, liczby i rodzaje – tak jak przymiotnik (M. Jaworski, s. 113, § 244). Zastosowany w przepisie zaimek względny („które”) wraz z orzeczeniem zdania podrzędnego w formie czasu przeszłego niedokonanego („ustalały”), można by zatem zastąpić imiesłowem przymiotnikowym czynnym („ustalających”), co nadal zapewniałoby taki sam sens powyższego zdania.

Wskazane zdanie złożone miało, by wówczas postać: „ Przepisy niniejszego artykułu nie mają zastosowania do osób ustalających podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem przez 36 miesięcy kalendarzowych w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej”. W tak skonstruowanym zdaniu – tożsamym pod względem znaczeniowym z przepisem art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 1 ustawy – nie ma już wyraźnej ekspozycji dwóch różnych czasów. Takie natomiast jego ujęcie pozwala na silniejsze zaakcentowanie pozostałych istotnych jego elementów, to znaczy: a) okresu 36 miesięcy kalendarzowych jako okresu korzystania z preferencyjnej podstawy, b) okresu 60 miesięcy kalendarzowych jako okresu prowadzenia działalności, w którym zawierałby się pierwszy z w/w okresów. Oba te okresy w kolejnym (drugim) zdaniu art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy nazwane zostały limitami, przez które rozumieć trzeba granicę, najwyższą liczbę lub ilość czegoś ( Słownik Języka Polskiego, tom drugi, pod red. M. Szymczaka, Warszawa 1979, s. 36), a więc nieprzekraczalną granicę określającą ilość czegoś np. czasu ( Słownik współczesny języka polskiego, tom 1, pod red. B. Dunaja, Warszawa 2001, s. 464).

Tak odczytywany przepis wskazywałby zatem na to, że w zamkniętym (nieprzekraczalnym) okresie 60 miesięcy prowadzonej działalności gospodarczej – obliczanym w sposób wskazany w art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 2 in fine ustawy – ubezpieczony, jeżeli wykorzystał limit 36 miesięcy ustalania preferencyjnej podstawy wymiaru, w dalszej części tego okresu, aż do upływu 60-ego miesiąca wyczerpującego drugi ze wskazanych limitów (limit większy, dłuższy), nie może korzystać z podstawy wymiaru regulowanej w art. 18c ustawy. Innymi słowy, jeżeli – odwołując się do modelowego wzorca przedsiębiorcy prowadzącego nieprzerwanie swoją działalność – osoba taka przez trzy kalendarzowe lata z rzędu (tj. przez 36 miesięcy) ustalała – za każdym razem w raportach/deklaracjach za styczeń danego roku (art. 18c ust. 9 ustawy) – zamiar korzystania z preferencyjnej podstawy wymiaru, w kolejnych następujących po sobie dwóch latach kalendarzowych (pozostałe 24 miesiące z łącznego okresu 60 miesięcy) nie może stosować tego przepisu przy ustalaniu podstawy wymiaru składek. Już zatem w 37 miesiącu tego okresu zacznie wobec niej oddziaływać przepis art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy, tzn. zaktualizuje się przewidziana w nim negatywna przesłanka. Natomiast z końcem piątego roku kalendarzowego, tj. z upływem 60 miesiąca wskazanego dłuższego limitu temporalnego, przestaje wobec niej znajdować zastosowanie sporny przepis. Byłby to bowiem 61-szy miesiąc takiego okresu, gdy tymczasem z jednoznacznego brzmienia omawianego przepisu wynika, że wyższy limit, a więc nieprzekraczalny okres, wynosi 60 miesięcy.

Taka wykładnia przepisu art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy pozostaje w ścisłej korelacji z terminem „ostatnich” jakim posłużył się ustawodawca przy konstruowaniu większego z wskazywanych limitów temporalnych. W przeciwieństwie do wyrażenia „poprzedni”, jakim posłużono się przy tworzeniu pozostałych – alternatywnych – przesłanek negatywnych (art. 18c ust. 11 pkt. 1, 3, 4 lub 5 ustawy) i oznaczającym „wcześniejszy, dawniejszy, uprzedni, taki który bezpośrednio poprzedza” (M. Szymczak, s. 816; B. Dunaj, t. 2, s. 104), pojęcie „ostatni” definiuje się jako „znajdujący się na końcu; kończący jakiś cykl, szereg, jakąś serię itp.; taki po którym nie będzie innego, po którym nic nie następuje” (M. Szymczak, s. 555; B. Dunaj, t. 1, s. 698). Dopuszcza się wprawdzie, że terminy te – „poprzedni” i „ostatni” – używa się zamiennie (zob. B. Dunaj, s. 698), jednak – na co słusznie zwrócił uwagę pełnomocnik ubezpieczonego – uznaje się za niedopuszczalną wykładnię synonimiczną, w której różnym pojęciom nadawano by to samo znaczenie (§ 10 rozporządzenia Prezesa RM z 20.06.2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, tekst jedn. w Dz. U. z 2016 poz. 283).

Użycie zatem i to w liczbie mnogiej – dotyczącej tym samym wszystkich miesięcy dłuższego 60-miesięcznego okresu – terminu „ostatnich” miało na celu wyznaczenie okresu, w którym – po spełnieniu innych warunków (w szczególności mniejszego limitu ustalania preferencyjnej podstawy wymiaru), realizowała się przesłanka negatywna z art. 18c ust 11 pkt 6 ustawy. Odmiennie zatem niż w przypadku przesłanek z art. 18c ust. 11 pkt 1, 3, 4 lub 5 ustawy – w których zdarzenia przeszłe, zaszłe w poprzednim roku kalendarzowym, wpływały na możliwość skorzystania z art. 18c ustawy w kolejnym roku – przesłanka ujęta w omawianym przepisie spełniała się i oddziaływała już w trakcie 60-miesięcznego okresu (w 37-tym jego miesiącu), nie zaś dopiero po jego zakończeniu. Ostatnie 60 miesięcy kalendarzowych (w rozumieniu art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy) ma zarazem oznaczać kolejne następujące po sobie miesiące, w których dana osoba choćby przez jeden dzień ustalała podstawę preferencyjną lub prowadziła działalność gospodarczą (wnioskowanie z art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 2 in fine ustawy). Konkludując, sporna przesłanka negatywna zachodziłaby wyłącznie w obrębie wyższego limitu czasowego (60 miesięcy prowadzenia działalności), w razie wystąpienia niższego limitu czasowego (36 miesięcy korzystania z preferencyjnej podstawy wymiaru składek).

W ocenie Sądu, organ rentowy zbyt duży nacisk połążył na formę czasu w jakiej występują czasowniki (orzeczenia) w zdaniach konstruujących zdanie złożone z art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 1 ustawy. Jednak w piśmiennictwie, a także w judykaturze zwraca się uwagę, że nie w każdym przypadku czas gramatyczny, w którym zostały użyte czasowniki wykorzystane w danym przepisie ma rozstrzygające, istotne znaczenie dla jego interpretacji, zwłaszcza gdy czasownik w czasie przeszłym został użyty w aspekcie niedokonanym (zob. M. Zeifert, Gramatyk przepisu jako przesłanka decyzji interpretacyjnej, Katowice 2019, s. 249-264, rozdz. 7 „ Kategorie koniugacyjne”, podr. 7.1. „ Aspekt” i 7.2. „ Czas”, oraz omówione tam orzecznictwo). Możliwa jest zarazem – jak wykazano powyżej – interpretacja przepisu zgodna z motywami legislatora, w tym z uzasadnieniem projektu ustawy nowelizacyjnej. Mając więc na uwadze przepis art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (tekst jedn. w Dz. U. z 2024 r. poz. 236) – obligującego w sprawach o nałożenie obowiązku bądź ograniczenie (odebranie) uprawnienia przedsiębiorcy do rozstrzygania wszelkich wątpliwości co do treści normy prawnej na jego korzyść, w których pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej (jeżeli nie sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ) – trzeba było sporny przepis wykładać w sposób korzystny dla ubezpieczonego (zob. także K. Kokocińska w: Komentarz do ustawy – Prawo przedsiębiorców, pod red. L. Bieleckiego, LEX/el. 2019, uwagi do art. 11)

Nie bez znaczenia pozostaje okoliczność, że przyjęty przez organ rentowy sposób interpretacji przepisu prowadziłby w istocie do pozbawienia podmiotu uprawnionego możliwości skorzystania z preferencyjnej podstawy wymiaru przez kolejne 12 miesięcy po upływie 60-miesięcznego okresu (dłuższego limitu określonego w art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 1 ustawy), co prowadziłoby w istocie do wydłużenia tego okresu (limitu) do 72 miesięcy, a tym samym przedłużenia okresu przerwy w stosowaniu preferencyjnej podstawy z 24 do 36 miesięcy. Jak wcześniej parokrotnie zaznaczono przepis art. 18c ust. 9 ustawy jednoznacznie określa w jakim terminie należy zgłosić zamiar korzystania z takiej podstawy, tj. w raporcie/deklaracji za miesiąc styczeń danego roku kalendarzowego. Wprawdzie, zgodnie z art. 36 ust. 14a ustawy, o zmianie w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu, o którym mowa w ust. 10, dotyczącej tytułu ubezpieczenia związanego ze sposobem obliczania podstawy wymiaru składek, o którym mowa w art. 18c ust. 1, ubezpieczony zawiadamia Zakład przez złożenie zgłoszenia wyrejestrowania i ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych zawierającego prawidłowe dane w terminie: 1) do końca stycznia danego roku kalendarzowego, jeżeli zmiana w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu następuje w styczniu tego roku, przy czym jeżeli termin ten jest krótszy niż 7 dni, ubezpieczony dokonuje zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni od zaistnienia zmiany; 2) 7 dni od zaistnienia zmiany – w pozostałych przypadkach. Jednak, zdaniem Sądu, sens tego przepisu należy odczytywać w korelacji z art. 18c ust. 9 ustawy. Pozostałe przypadki, których dotyczyłby art. 36 ust. 14a ustawy byłyby zatem przypadkami opisanymi w drugim z przywołanych przepisów tj. rozpoczęciem lub wznowieniem działalności gospodarczej.

Osoba, która działalność prowadzi nieprzerwanie może zatem zgłosić zamiar korzystania z podstawy wymiaru z art. 18c ustawy wyłącznie w raporcie lub deklaracji za miesiąc styczeń, na przewidzianym specjalnie do tego celu formularzu ZUS RCA cz. II lub ZUS DRA cz. II, odmiennym od miesięcznych raportów i deklaracji (zob. załączniki nr 12, 13, 17 i 18 do rozporządzenia MRiPS z 20.12.2020 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych, informacji o zawartych umowach o dzieło oraz innych dokumentów, tekst jedn. w Dz. U. z 2023 r. poz. 2032). W ten sposób określa się preferencyjną podstawę na cały rok kalendarzowy, na wszystkie jego miesiące, również na miesiąc styczeń tego roku (zob. rubryki III.2. formularzy ZUS RCA cz. II i ZUS DRA cz. II).

Nie ma zarazem możliwości – w przypadku przedsiębiorcy prowadzącego działalność przed danym rokiem kalendarzowym, w sposób ciągły – ustalenia takiej podstawy za miesiąc późniejszy niż styczeń danego roku. W judykaturze nieustalenie za miesiąc styczeń podstawy wymiaru z art. 18c ustawy uważa się za formę rezygnacji z takiej podstawy, do której odnosiłby się przepis art. 18c ust. 9 ustawy. Tymczasem, zdarzeniem powodującym powstanie prawa do ubezpieczenia na zasadach określonych w art. 18c ustawy jest dopiero terminowe przekazanie informacji o rocznym dochodzie wraz z deklaracją rozliczeniową o której mowa w art. 18c ust. 9, które to zdarzenia mają charakter konstytutywny do uzyskania uprawnienia o których mowa w art. 18c ust. 1 ustawy. Dane te są bowiem dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych niezbędne dla celów weryfikacji prawidłowości obliczania wysokości składek ubezpieczeniowych w ramach programu „mały ZUS plus”. Niewywiązanie się z tego obowiązku będzie oznaczało dokonanie przez Zakład miesięcznego wymiaru składek za poprzedni rok kalendarzowy w oparciu o podstawę wymiaru składek ustaloną na zasadach określonych w art. 18 ust. 8 (zob. wyrok SA w Szczecinie z 27.01.2022 r., III AUa 309/21, LEX nr 3436399; por. także odnoszący się do niego wyrok SN z 24.04.2024 r., III USKP 47/23, Legalis nr 3071184).

Oznaczałoby to, że ubezpieczony, wobec którego – zdaniem organu rentowego – jeszcze w miesiącu styczniu 6-tego roku kalendarzowego (tj. w 61 miesiącu prowadzenia działalności) miałaby zastosowanie przesłanka negatywna z art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy, traciłby w ten sposób możliwość ustalenia w tym roku preferencyjnej podstawy wymiaru, regulowanej przez art. 18c ustawy. Ponownie, należy podkreślić, że w ten sposób wydłużano by wspomniany wyższy limit (z 60 do 72 miesięcy), co uznać by trzeba za działanie contra legem. Niejako na marginesie rozważań, należy zarazem zwrócić uwagę, że przepis art. 18c ustawy posługuje się co do zasady okresem pełnego roku kalendarzowego. Przy ustalaniu podstawy wymiaru na pełen rok kalendarzowy (art. 18c ust. 3 ustawy) bierze się pod uwagę przychód z poprzedniego roku kalendarzowego (art. 18c ust. 1, 4-4a, 7 i 12 ustawy; zob. także art. 18c ust. 9 ustawy). Rezygnacja z uprawnienia do preferencyjnej podstawy wywołuje skutek nie tylko w miesiącu rezygnacji ale przez cały dany rok kalendarzowy (art. 18c ust. 10 ustawy). Również do wystąpienia przesłanek negatywnych z w art. 18c ust. 11 pkt 1, 3, 4 lub 5 ustawy, okresem relewantnym jest poprzedni rok kalendarzowy. W ocenie Sądu, podobnie należy podejść do przesłanki z art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy, która wprawdzie określone limity konstruuje odwołując się do określonej ilości miesięcy, jednak ich liczba odpowiada okresom 3 i 5 lat kalendarzowych.

Mając powyższe na uwadze, jak też fakt spełnienia przez ubezpieczonego w 2024 r. (co przyznawał organ rentowy) wszystkich przesłanek merytorycznych określonych w art. 18c ustawy oraz zadeklarowanie przez niego w wymaganym terminie woli skorzystania z preferencyjnej podstawy wymiaru składek, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.

Przewodniczący

Sędzia Jakub Litowski