Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

POSTANOWIENIE

Dnia 10 października 2018 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Rafał Krawczyk
Sędziowie:	SSO Hanna Matuszewska SSO Jadwiga Siedlaczek
Protokolant:	st. sekr. sąd. Natalia Wilk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 października 2018 r.

sprawy z wniosku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Z.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K. oraz Skarbu Państwa – Starosty (...)

o ustanowienie służebności

na skutek apelacji uczestnika (...) S.A. z siedzibą
w K.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Toruniu

z dnia 8 marca 2016 r.

sygn. akt XI Ns 3123/15

p o s t a n a w i a :

1)  oddalić apelację,

2)  ustalić, iż każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie w postępowaniu odwoławczym.

/SSO Hanna Matuszewska/ /SSO Rafał Krawczyk/ /SSO Jadwiga Siedlaczek/

Sygn. akt VIII Ca 412/16

UZASADNIENIE

(...) sp. z o.o. z siedzibą w Z. wniósł o ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości bliżej określonej we wniosku polegającej na znoszeniu szczegółowo opisanych w nim urządzeń przesyłowych linii energetycznych oraz prawa korzystania z nieruchomości obciążonej w niezbędnym zakresie.

Sąd Rejonowy w Toruniu, po ponownym rozpoznaniu sprawy, ustanowił służebność przesyłu na nieruchomości objętej wnioskiem, zgodnie z żądaniem i zasądził od uczestnika – (...) Spółki Akcyjnej w K. na rzecz wnioskodawcy kwotę 94.100 złotych tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie przedmiotowej służebności.

Sąd Rejonowy ustalił, że dnia 19 maja 1972 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w T. udzieliło Zakładom (...) w T. zezwolenia na budowę linii energetycznych przez nieruchomości położone w gromadach: Ł., C., Z., K., L. i G.. Podstawą tego zezwolenia był art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Budowa linii zakończyła się w 1974 r. Aktualnie działki, przez które przebiega linia, oznaczone są numerami (...)i (...). Przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w T. weszło w skład przedsiębiorstwa państwowego (...) w B.. Z dniem 31 grudnia 1988 r. w wyniku podziału tego przedsiębiorstwa, powstał Zakład (...) w T.. Z dniem 12 lipca 1993 r. przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w T. uległo podziałowi w celu wniesienia przez Skarb Państwa zorganizowanej części mienia przedsiębiorstwa do spółki akcyjnej (...) S.A. w W. i przekształcone spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Zakład (...) spółkę akcyjną w T.. Odcinek linii 220 kV relacji T. (...)– G. W. został przekazany spółce (...) spółce akcyjnej w W.. Od dnia 24 października 2007 r. spółka (...) S.A. działa pod formą (...) S.A. Na mocy uchwały walnego zgromadzenia z 5 grudnia 2007 r. spółka (...) S.A. przejęła wydzieloną część majątku spółki (...) S.A. w tym linię elektroenergetyczną 220 kV relacji T. (...)– G. W.. Przejęcie majątku przez spółkę (...) S.A. nastąpiło z dniem wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego podwyższenia kapitału zakładowego spółki (...) S.A., tj. z dniem 28 grudnia 2007 r. Od 11 grudnia 2008 r. spółka (...) S.A. działała pod firmą (...) S.A., a od 9 stycznia 2013 r. (...) S.A. Działki oznaczone numerem (...) w obrębie Z. gmina C. oraz (...) w obrębie M. gmina C. były wpisane do rejestru gruntów w 1963 r. zaś jako władający gruntem wskazany zostało Państwowe Gospodarstwo Rolne O. Zakład Rolny (...), zlikwidowane z dniem 30 kwietnia 1993 r. na podstawie decyzji nr (...) Wojewody (...) z dnia 18 lutego 1993 r. Majątek tego podmiotu przekazano Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa Oddział Terenowy w B.. Na skutek podziałów geodezyjnych z działek tych utworzone zostały działki nr (...) i (...). W dniu 15 lipca 2003 r. wnioskodawca nabył m.in. działki nr (...)i (...) od Skarbu Państwa – Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Od 2004 r. działka nr (...) oznaczona jest numerem (...). Z kolei działka nr (...) została w 2012 r. podzielona na działki nr (...), (...), (...), (...), z których nowo powstałe działki nr (...), (...), (...)z mocy prawa stały się własnością Województwa (...). Działka nr (...) jest nadal własnością wnioskodawcy.

Sąd Rejonowy będąc związanym oceną prawną dokonaną przez Sąd Okręgowy w Toruniu, w zakresie tego, iż uczestnik nie dysponuje tytułem prawnym do korzystania z nieruchomości objętych wnioskiem oraz przed złożeniem wniosku uczestnik ani jego poprzednicy prawni nie nabyli przez zasiedzenie służebności przesyłu, ani też służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu skonkretyzowanej we wniosku, zbadał potrzebę ustanowienia na rzecz uczestnika przedmiotowej służebności, ustalając jej przebieg, zakres i wysokość wynagrodzenia. Wytyczne Sądu Okręgowego, opierały się na przyjęciu, że budowa linii 220 kV relacji T. (...)– G. W. przebiegała przez szereg różnych działek - należących zarówno do Skarbu Państwa, jak też do osób fizycznych, jednak decyzja wywłaszczeniowa dotyczyła tylko i wyłącznie nieruchomości osób fizycznych i stawała się tytułem prawnym do korzystania z posadowionych na nieruchomościach osób fizycznych urządzeń przez Skarb Państwa. Decyzje administracyjne dotyczące działek Skarbu Państwa, nie ingerowały natomiast w jakikolwiek sposób w prawo własności działek. Termin zasiedzenia mógł zaś rozpocząć swój bieg dopiero z dniem 5 grudnia 1990 r. czyli z chwilą uwłaszczenia państwowych osób prawnych, wynikającego z art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79 poz. 464 ze zm.), kiedy to nastąpiło zerwanie tożsamości między posiadaczem służebności, a właścicielem nieruchomości. Uczestnik pozostawał, w ocenie Sądu Okręgowego wyrażonej w poprzednio wydanym postanowieniu, w złej wierze, z uwagi na to, że z datą uwłaszczenia nabył infrastrukturę przesyłową, bez nieruchomości na których była ona posadowiona. Jednocześnie nie legitymował się ani cywilnoprawnym tytułem do korzystania z nieruchomości, ani decyzją administracyjną uprawniającą do ingerencji w cudzą własność. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjął, że nie upłynął 30 letni termin zasiedzenia służebności.

Sąd Rejonowy, mając na względzie powyższe, uznał, iż w niniejszej sprawie zachodzą przesłanki uzasadniające ustanowienie służebności przesyłu.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł uczestnik (...) S.A., zaskarżając je w całości i podnosząc szereg zarzutów dotyczących błędnego ustalenia stanu faktycznego oraz naruszenia przepisów prawa procesowego i materialnego. Zarzuty apelacji dotyczyły przede wszystkim błędnego, w ocenie skarżącego, przyjęcia, iż uczestnik pozostawał w złej wierze, bowiem domniemanie dobrej wiary nie zostało skutecznie obalone. Powołał się przy tym na orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym przedsiębiorca państwowy realizujący doniosłe zadania związane z zaopatrzeniem społeczeństwa w energię elektryczną powinien być traktowany na równi z posiadaczem w dobrej wierze, nawet w braku subiektywnych przesłanek. Nadto, w ocenie skarżącego, termin zasiedzenia liczyć należy od dnia 1 lutego 1989 r., tj. od daty zniesienia zasady jednolitej własności państwowej (art. 128 k.c.).

Skarżący zarzucił także naruszenie przepisu art. 305 ² § 2 k.c. przez uznanie, że jednorazowe wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu kwocie
ustalonej przez biegłego sądowego z zakresu rzeczoznawstwa majątkowego jest wynagrodzeniem odpowiednim, tj. odpowiadającym zakresowi ograniczeń własności nieruchomości i uciążliwości dla wnioskodawcy, podczas gdy wycena sporządzona przez biegłego budzi szereg wątpliwości, które nie zostały wyjaśnione w toku postępowania. Uczestnik zarzucił także niezasadne obciążenie go kosztami postępowania.

Mając na względzie podniesione zarzuty skarżący wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego postanowienia Sądu I instancji i oddalenie w całości wniosku wnioskodawcy jako bezzasadnego;

2)  ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania;

3)  zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz skarżącego kosztów postępowania przed Sądem I i II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pismem z dnia 14 lipca 2016 r. skarżący powołał się nadto na najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego, w myśl którego w dniu 7 stycznia 1991 roku przedsiębiorstwa przesyłowe nabywały ex lege jako prawny skutek uwłaszczenia osoby prawnej służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 12 października 2016 r. wnioskodawca wniósł o oddalenie apelacji oraz rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zgodnie z zasadą, iż każda strona ponosi koszty związane ze swoim uczestnictwem w sprawie. Ponadto w piśmie z dnia 18 października 2016 r. wnioskodawca zakwestionował stanowisko skarżącego, dotyczące nabycia ex lege spornej służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu.

Sąd Okręgowy rozpoznając przedmiotową apelację powziął poważne wątpliwości prawne, w związku z czym przedstawił do Sądu Najwyższego pytanie prawne, którego przedmiotem była kwestia tego czy uzyskanie na własność przez przedsiębiorstwo państwowe urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomościach należących wówczas do Skarbu Państwa, na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r., Nr 2, poz. 6) spowodowało uzyskanie przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa - jako prawa związanego z własnością urządzeń, - służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającego te nieruchomości. Ponadto Sąd Okręgowy, na wypadek udzielenia negatywnej odpowiedzi na powyższe pytanie, przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie dotyczące tego czy przedsiębiorstwo przesyłowe jako posiadacz służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, pozostawało w dobrej czy w złej wierze oraz w jakiej dacie rozpoczął się bieg terminu zasiedzenia tej służebności, na rzecz tego przedsiębiorstwa.

W odpowiedzi na powyższe pytania Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę z dnia 5 czerwca 2018 r. (sygn. III CZP 50/17), w której – odnosząc się do pierwszego zagadnienia – wskazał, że nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe - na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych - własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach należących do Skarbu Państwa nie spowodowało uzyskania przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającej te nieruchomości. Co do drugiego z przedstawionych przez Sąd Okręgowy pytań, Sąd Najwyższy stwierdził, że brak jest podstaw dla udzielenia na nie odpowiedzi, ponieważ nie odzwierciedla ono zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości. Zaznaczył przy tym, że Sąd Okręgowy wyraził już ocenę prawną dotyczącą skuteczności zarzutu zasiedzenia, podniesionego w niniejszej sprawie, i oceną tą – stosownie do art. 386 § 6 k.p.c. – pozostaje związany w toku ponownego rozpoznawania sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Na wstępie należy podkreślić, że w ocenie Sądu Okręgowego ustalenia faktyczne Sądu I instancji były prawidłowe, znajdowały wsparcie w zgromadzonym materiale dowodowym, ocenionym należycie, bez naruszenia granic swobody sędziowskiej. W konsekwencji Sąd Okręgowy podzielił je w całości i przyjął za własne. W związku z tym nie istniała już potrzeba ich szczegółowego powtarzania (por. postanowienie SN z dnia 19 czerwca 2013 r., I CSK 156/13, LEX nr 1365587).

Ponadto zarzuty apelacyjne dotyczące stanu faktycznego sprawy, wbrew dosłownemu ich sformułowaniu, nie dotyczyły w części oceny zebranego materiału dowodowego, czy dokonanych ustaleń faktycznych, lecz w istocie wyprowadzonych z nich wniosków odnoszących się do spełnienia przesłanek koniecznych dla stwierdzenia zasiedzenia na rzecz skarżącego spornej służebności przesyłu. Skarżący, z wyjątkiem wynagrodzenia należnego za ustanowienie przedmiotowej służebności (o czym mowa będzie w dalszej części uzasadnienia), nie kwestionował bowiem żadnych, konkretnych ustaleń faktycznych stanowiących podstawę wydania zaskarżonego wyroku.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do oceny czy skarżący nabył przedmiotową służebność z mocy prawa poprzez nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe (poprzednika prawnego skarżącego) - na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych - własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach należących do Skarbu Państwa. W przypadku negatywnej odpowiedzi na powyższe pytanie ocenić należało czy w sprawie doszło do zasiedzenia przez skarżącego tejże służebności.

Powyższe zagadnienie Sąd Okręgowy, w związku z poważnymi wątpliwościami, przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Sąd ten w uchwale z dnia 5 czerwca 2018 r. (sygn. III CZP 50/17), podjętej w składzie siedmiu sędziów, usuwając dotychczasowe rozbieżności orzecznictwa w tym zakresie, jednoznacznie uznał, powołując dla poparcia swojego stanowiska wyczerpującą argumentację (zbędnym jest zatem jej powtarzanie), że nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe - na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych - własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach należących do Skarbu Państwa nie spowodowało uzyskania przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającej te nieruchomości. Zaznaczyć przy tym należy, że zgodnie z art. 390 § 2 k.p.c. uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca zagadnienie prawne wiąże w danej sprawie, w konsekwencji Sąd Okręgowy za bezzasadne uznał rozważania i argumenty strony skarżącej, podnoszone dla poparcia twierdzenia, zgodnie z którym w niniejszej sprawie doszło do nabycia spornej służebności z mocy prawa.

W dalszej kolejności odnieść należało się zatem do zarzutu zasiedzenia przedmiotowej służebności. W tym zakresie, na co wskazał także Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej uchwały, Sąd Okręgowy wyraził już ocenę prawną dotyczącą skuteczności w/w zarzutu, i oceną tą – stosownie do art. 386 § 6 k.p.c. – pozostaje związany w toku ponownego rozpoznawania sprawy. Powołane w uzasadnieniu orzeczenia wydanego w sprawie
VIII Ca 515/15 argumenty w tym przedmiocie pozostają zatem aktualne, podobnie jak wywiedziony z nich wniosek, dotyczący bezzasadności podniesionego przez skarżącego zarzutu zasiedzenia przedmiotowej służebności. Zbędnym było tym samym odnoszenie się do zarzutów apelacji w tym zakresie, jak również tych, dotyczących nabycia służebności z mocy prawa, skoro w świetle powołanych rozważań stały się one bezprzedmiotowe. Na marginesie tylko wspomnieć należy, iż przywołane na rozprawie apelacyjnej przez apelującego orzeczenie Sądu Najwyższego wydane w sprawie IV CSK 23/17, w którym zaprezentowano bardzo korzystną dla przedsiębiorstw przesyłowych interpretację przepisów dotyczących dobrej i złej wiary omawianych służebności, stanowi wyraz istnienia jednej z linii orzeczniczych dotyczących tego zagadnienia i jest sprzeczne z orzeczeniami, które zapadały w innych tego typu sprawach, na które powoływał się tutejszy sąd uzasadniając zagadnienie prawne przedstawione do rozpoznania Sądowi Najwyższemu.

Mając na uwadze powyższe, uwzględniając, że skarżący – zgodnie z powołanym stanowiskiem Sądu Najwyższego – nie nabył spornej służebności z mocy prawa, podniesiony zaś przez uczestnika zarzut zasiedzenia był bezzasadny, zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego uznać należało za prawidłowe.

Oceny powyższej nie zmieniają zarzuty apelacji dotyczące wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu. Sąd Okręgowy podziela w całości w tym przedmiocie argumentację Sądu I instancji, zgodnie z którą wniosek skarżącego o sporządzenie opinii uzupełniającej był spóźniony. Niezależnie od powyższego zaznaczyć należy, że biegły na rozprawie ustosunkował się do zarzutów skarżącego, szczegółowo wyjaśniając podniesione wątpliwości i podtrzymując stanowisko opinii w całości. W tej sytuacji, wobec uznania zarzutów skarżącego co do opinii za bezzasadne, zbędnym było dopuszczanie dalszej opinii uzupełniającej lub dowodu z opinii innego biegłego. Odmienne stanowisko oznaczałoby, iż należy przeprowadzić dowód z wszelkich możliwych biegłych, aby upewnić się, czy niektórzy z nich nie byliby zdania takiego samego jak strona (por. T. Ereciński Komentarz do Kodeksu Postępowania Cywilnego, Część Pierwsza, Postępowanie Rozpoznawcze, Warszawa 1997 r., str. 439). Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy nie uwzględnił wniosku skarżącego, zawartego w treści apelacji, o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej bądź opinii innego biegłego. Apelujący nie składał natomiast żadnych dalszych wniosków dowodowych, w szczególności nie domagał się aktualizacji opinii ze względu na czas jej. Mimo pytań o to czy nie domaga się uzupełnienia postepowania dowodowego na rozprawie apelacyjnej. Sąd Okręgowy uznał, iż z oczywistych względów brak jest podstaw do podejmowania tego typu inicjatywy dowodowej z urzędu. Notoryjnym faktem jest istotny i stały wzrost wartości nieruchomości w ostatnich latach i w tym kontekście tego typu inicjatywa podjęta przez sąd z urzędu, z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, doprowadzić by mogła do weryfikacji wysokości wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności na niekorzyść strony skarżącej orzeczenie. Wnioskodawca, dla którego typu aktualizacja mogłaby okazać się korzystna nie składał natomiast żadnych wniosków dowodowych w tym zakresie.

Odnosząc się do zarzutu dotyczącego niezasadnego obciążenia uczestnika kosztami postępowania przed Sądem I instancji, także uznać należało go za niezasadny, Sąd Rejonowy nie obciążył bowiem skarżącego kosztami postępowania, orzekając w tym przedmiocie na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy oddalił apelację w całości (art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), o kosztach postępowania odwoławczego orzekając na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

/SSO Hanna Matuszewska / /SSO Rafał Krawczyk/ /SSO Jadwiga Siedlaczek/