Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do tutejszego Sądu dnia 28 kwietnia 2023 r. (data stempla pocztowego – k. 164) powód (...) w G. wniósł o zasądzenie od pozwanej Gminy (...) kwoty 176.045,57 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty. Ponadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz zwrot kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje żądanie powód wskazał, że w dniu 18 listopada 2021 r. strony w wyniku przeprowadzonego postępowania przez pozwaną o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego z wykorzystaniem aukcji elektronicznej zawarły umowę na odbiór odpadów komunalnych w roku kalendarzowym w 2022 na sektor III i IV. Zaoferowana cena odbieranych odpadów była wynikiem kalkulacji na moment jej składania, z uwzględnieniem okoliczności, które na podstawie ogólnych i możliwych do przewidzenia przesłanek oraz w normalnym przewidzeniu ryzyka dało się przewidzieć. Cena paliwa, w tym ON były na stabilnym poziomie i wnosiły ok 4.5 zł/l ON netto, także ceny energii elektrycznej oraz zaopatrzenia w ciepło, w tym węgiel były znane i wnosiły odpowiednio 380,00 zł/MWh i 750,00 zł t/węgla. Dnia 24 lutego 2022 r. na Ukrainie wybuchł konflikt zbrojny, który w sposób bezpośredni spowodował, że wszystkie ceny zaczęły gwałtownie rosnąc. Powód podkreślał, że niemal z dnia na dzień cena ON wzrosła o ok 65% w porównaniu do ceny ON z końca 2021 r. W konsekwencji, powód wielokrotnie zwracał się do powoda o zmianę ceny i waloryzacji umowy, jednak bezskutecznie.

Podstawę prawną żądania powoda stanowił art. 357 ¹ k.c., zaś podstawę ewentualną stanowił art. 455 ust. 1 pkt 4) ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1605 z późn. zm. - dalej jako: „p.z.p.”).

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W ocenie pozwanej, powództwo w niniejszej sprawie jest niedopuszczalne, gdyż żądane przez powoda roszczenie pieniężne wymagałoby wprowadzenia stosownych zmian do treści umów, jednakże z uwagi na ich wygaśnięcie nie jest to obecnie możliwe. Pozwana podkreślała, że powód nigdy nie wykazał w należyty sposób, że wprowadzenie oczekiwanych zmian jest uzasadnione zarówno pod względem faktycznym, jak i prawnym. Twierdzenia przedstawione w pozwie jedynie utwierdzają pozwanego w przekonaniu, że uwzględnienie przedłożonych przez powoda wniosków mogłoby narazić na zarzut niegospodarności i naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

W piśmie procesowym z dnia 25 lipca 2023 r. powód podtrzymał dotychczasowe żądanie pozwu oraz wskazał ewentualną podstawę żądania w postaci bezpodstawnego wzbogacenia wynikającą z art. 405 k.c. Powód podnosił, że pozwana stała się bezpodstawnie wzbogacona o co najmniej wyliczoną kwotę objętą żądaniem pozwu, bowiem bez podstawy prawnej uzyskała korzyść majątkową kosztem powoda, który w całości realizując kontrakt w 2022 r. poniósł koszty związane z wystąpieniem siły wyższej.

Powód pismem z dnia 7 czerwca 2024 r. oraz pozwana pismem z dnia 23 lipca 2024 roku, po uprzednim poinformowaniu ich przez Przewodniczącego zarządzeniem z dnia 25 czerwca 2024 roku o zamiarze skierowania sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym w trybie art. 224 § 3 k.p.c. - zajęli końcowe stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 18 listopada 2021 r., w wyniku przeprowadzonego przez pozwaną postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego z wykorzystaniem aukcji elektronicznej (tzw. dogrywki, kto da mniej), pozwana jako zamawiający i powód jako wykonawca, zawarli umowę nr (...) na odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne z terenu sektora nr III Gminy (...) oraz umowę nr (...) na odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy oraz nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne z terenu sektora nr IV Gminy (...).

Okoliczność bezsporna , a ponadto dowód: umowa z dnia 18 listopada 2021 r. nr (...) – k.115-119v.; (...) k.120-130; umowa z dnia 18 listopada 2021 r. nr (...) – k.137-142v.; (...) k.143-153

Stawka za odbiór 1 tony odpadów obowiązująca w umowie nr (...) wynosiła kwotę 392,00 zł.

Stawka za odbiór 1 tony odpadów obowiązująca w umowie nr (...) wynosiła kwotę 443,00 zł.

Okoliczność bezsporna , a ponadto dowód: umowa z dnia 18 listopada 2021 r. nr (...) – k.115-119v.; umowa z dnia 18 listopada 2021 r. nr (...) – k.137-142v.

Umowy nr (...) z dnia 18 listopada 2021 r. zostały zawarte odpowiednio na okres od dnia 1 stycznia 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022

Umowy te nie zawierają klauzul waloryzacyjnych.

Okoliczność bezsporna , a ponadto dowód: umowa z dnia 18 listopada 2021 r. nr (...) – k.115-119v.; umowa z dnia 18 listopada 2021 r. nr (...) – k.137-142v.

W treści analogicznie brzmiących §8 ust. 1 umów nr (...) i nr (...)z dnia 18 listopada 2021 r. strony postanowiły, że zamawiający przewiduje możliwość wprowadzenia zmian do treści zawartych umów w zakresie następującym:

1) zmiany powszechnie obowiązujących przepisów prawa lub wynikających z prawomocnych orzeczeń lub ostatecznych aktów administracyjnych właściwych organów – w takim zakresie, w jakim będzie to niezbędne w celu dostosowania postanowień umowy do zaistniałego stanu prawnego lub faktycznego,

2) wystąpienia siły wyższej – rozumianej jako wystąpienie zdarzenia nadzwyczajnego, zewnętrznego, niemożliwego do przewidzenia i zapobieżenia, którego nie dało się uniknąć nawet przy zachowaniu najwyższej staranności, a które uniemożliwia wykonawcy wykonanie jego zobowiązań w całości lub części. W razie wystąpienia siły wyższej strony umowy zobowiązały się dołożyć wszelkich starań w celu ograniczenia do minimum opóźnienia w wykonywaniu swoich zobowiązań umownych, powstałych na skutek działania siły wyższej,

3) zmiany wysokości wynagrodzenia w przypadku zmiany:

- stawki podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego,

- instalacji na zastępczą, do której należy dostarczać odpady,

jeżeli zmiany te będą miały wpływ na koszty wykonania zamówienia przez wykonawcę.

Zamawiający (pozwana) przewidział również możliwość wprowadzenia zmian do treści zawartej umowy w okolicznościach i przypadkach określonych w art. 455 ust. 1 pkt 2 i 4 oraz w ust. 2 pzp (§ 8 ust. 2 umów). Zmiany te wymagały zachowania formy pisemnej (aneks) pod rygorem nieważności oraz mogły nastąpić na pisemny wniosek jednej ze stron wraz z uzasadnieniem (§8 ust. 3 umów).

W celu zmiany wynagrodzenia, o którym mowa w §8 ust. 1 pkt 3), wykonawca obowiązany był przedstawić zamawiającemu pisemny wniosek z propozycją nowego wynagrodzenia wraz z uzasadnieniem wpływu zmian na koszty wykonania zamówienia, potwierdzone powołaniem się na przepisy lub sytuacje, z których wynikają ww. zmiany oraz wskazaniem stosownych dokumentów i oświadczeń lub, dodatkowo na wniosek zamawiającego, udostępnieniem ich „do wglądu” lub przekazaniem kopii. Postanowienie zdania pierwszego (powyżej) znajdowało odpowiednie zastosowanie do wniosku zamawiającego (§ 8 ust. 4 umów).

Zmiana wynagrodzenia mogła nastąpić maksymalnie o wartość zmiany kosztów wykonania zamówienia, stosownie do zakresu (§8 ust. 5 umów).

Zmiana wynagrodzenia mogła nastąpić po uzyskaniu akceptacji stron, w formie aneksu do umów. Ustalona zmiana wynagrodzenia mogła obowiązywać najwcześniej od dnia wejścia w życie zmian (§8 ust. 7 umów).

W §9 ust. 1 umów strony postanowiły, że w sprawach nieuregulowanych ww. umowami zastosowanie mają odpowiednie przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych oraz przepisy ustawy Kodeks cywilny.

Okoliczność bezsporna , a ponadto dowód: umowa z dnia 18 listopada 2021 r. nr (...) – k.115-119v.; umowa z dnia 18 listopada 2021 r. nr (...) – k.137-142v.

W trakcie realizacji ww. umów, powód w pismach z dnia 20 kwietnia 2022 r., z dnia 29 lipca 2022 r., z dnia 9 sierpnia 2022 r. oraz z dnia 17 października 2022 r. kierował do pozwanej Gminy wnioski o zmianę wysokości wynagrodzenia należnego powodowi na podstawie tychże umów, poprzez zmianę stawki za odbiór 1 tony odpadów. Przedmiotowe wnioski powód uzasadniał tzw. nadzwyczajnymi okolicznościami, niezależnymi od wykonawcy (powoda), jakimi w ocenie powoda są: drastyczny wzrost cen energii i paliw, w tym wzrost ceny paliwa gazowego o z 7 groszy/KWh na 57,462 grosze/KWh, tj. o 720%, a w konsekwencji wzrost kosztów transportu; wybuch wojny w Europie (na Ukrainie) i związane z tym zakłócenia dostaw produktów i usług; powszechna drożyzna; wysokie wskaźniki inflacji; polityka krajowego monopolisty na hurtowym rynku paliw, tj. spółki (...) S.A.; wzrost cen części zamiennych i serwisów, olejów, płynów i materiałów eksploatacyjnych, usług naprawy sprzętu, wzrost cen pojemników z tworzyw sztucznych. Powód wskazywał m.in. że paliwo jest kluczowym elementem kosztotwórczym świadczonych przezeń usług. Ponadto, powód argumentował, że z uwagi na oczekiwania płacowe wynikające ze wzrostu cen artykułów spożywczych, pozostałych kosztów życia ponoszonych przez jego pracowników, wprowadził dodatki motywacyjne, które zwiększyły średnie wynagrodzenie o kilka procent, lecz w dalszym ciągu wzrost ten nie jest satysfakcjonujący i nie odpowiada faktycznemu wzrostowi inflacji.

Dowód: pismo powoda z dnia 20 kwietnia 2022 r. – k.31-32; pismo powoda z dnia 29 lipca 2022 r. – k.34-35; pismo powoda z dnia 9 sierpnia 2022 r. – k.36-39; pismo powoda z dnia 17 października 2022 r. – k.114-114v.; , pisemne zeznania świadka R. C. k – 264-270

Pozwana nie wyraziła zgody na zmianę wysokości wynagrodzenia umownego należnego powodowi z tytułu realizacji umów nr (...) z dnia 18 listopada 2021 r.

Okoliczność bezsporna , a ponadto dowód: pismo pozwanej z dnia 2 7 lipca 2022 r. – k.134-136; pisemne zeznania świadka A. P. – k.303-308, pisemne zeznania świadka Ż. B. k - 296

Powód wykonał swoje świadczenia wynikające z ww. umów nr (...) z dnia 18 listopada 2021 r. w sposób należyty. Przedmiot umów w zakresie odbioru odpadów został odebrany bez uwag.

Obecnie powód świadczy usługi odbioru odpadów komunalnych na rzecz pozwanej Gminy z dwóch sektorów miasta G., a współpraca układa się prawidłowo.

Okoliczność bezsporna , a ponadto dowód: protokoły odbioru odpadów – k.272-294; pisemne zeznania świadka R. C.; pisemne zeznania świadka Ż. B. – k.296-301; pisemne zeznania świadka A. P. – k.303-308

O kosztach wykonania usług przez powodową spółkę decydują takie istotne elementy cenotwórcze, jak: koszty (cena) paliwa, koszty płac z narzutami, koszty napraw i serwisu, koszty remontów i przeglądów pojazdów, koszty amortyzacji pojazdów, koszty kredytów/leasingu, koszty ubezpieczeń, podatków, etc. Na cenę usługi nie wpływa koszt utylizacji, który stanowi często co najmniej drugie tyle, co zaoferowana w aukcji elektronicznej najkorzystniejsza cena.

Dowód: pisemne zeznania świadka R. C. – k.264-270

Po wybuchu wojny na Ukrainie w lutym 2022 roku nastąpił niemalże natychmiastowy, skokowy wzrost cen paliwa. W początkowym okresie wystąpiły braki w zaopatrzeniu na stacjach benzynowych.

Okoliczność bezsporna , fakt powszechnie znany , a ponadto dowód: pisemne zeznania świadka R. C. – k.264-270

Skokowy wzrost cen paliw i innych surowców energetycznych wywołał niespotykaną od wielu lat inflację w wysokości około 16%.

Okoliczność bezsporna , fakt powszechnie znany (dane publikowane przez GUS) , a ponadto dowód: pisemne zeznania świadka R. C. – k.264-270

Dostawcy współpracujący z powodem ograniczyli dostawy do zakładowej stacji paliw powodowej spółki oraz wypowiedzieli powodowi warunki umów w zakresie upustu, jaki był powodowi przyznany od ceny hurtowej paliwa, a który dotąd wynosił 0,24 zł/l netto. W konsekwencji, cena paliwa, stanowiącego jeden z istotniejszych składników kosztów działalności powoda, wzrosła w szczytowym momencie o ponad 75%.

Dowód: pisemne zeznania świadka R. C. – k.264-270

Powód wykorzystuje w swej flocie pojazdy zasilane gazem (...). Kontrakty z (...) powód podpisuje ze stałą stawką na dwa i pół roku. Kontrakt kończył się z dniem 31 lipca 2022 r. W nowym aneksie zawartym przez powoda z (...) cena gazu wzrosła z 0,07 zł/kWh do 0,57 zł/kWh, tj. o 715%.

Dowód: pisemne zeznania świadka R. C. – k.264-270; umowa o współpracy handlowej – k.40-41v.; aneksy do umów z (...) wraz z załącznikami – k.45-55v.; umowy sprzedaży energii elektrycznej – k.58-66

W skali całej prowadzonej działalności gospodarczej w 2022 roku za paliwo powód zapłacił o około półtora mln zł więcej, niż zakładał. Rok 2022 powodowa spółka zamknęła stratą na poziomie dwa i pół mln zł, największą w historii firmy. Według miesięcznych wskaźników inflacyjnych koszty działalności powoda wzrosły o 352.091,14 zł.

Dowód: pisemne zeznania świadka R. C. – k.264-270; sprawozdanie powoda o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz o nakładach na środki trwałe za 2022 rok – k.13-17, informacja (zestawienie) z dnia 28 kwietnia 2023 r. – k.29; faktury zakupu paliwa – k.67-112

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powyższych ustaleń faktycznych Sąd dokonał na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w postaci odpisów dokumentów załączonych przez powoda do pozwu, pozwanego do odpowiedzi na pozew oraz dalszych pism procesowych stron. Powołane przez strony odpisy dokumentów nie były kwestionowane w toku postępowania, Sąd zaś nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu.

Podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiły również dowód z zeznań świadków R. C. (k. 266-270), Ż. B. (k. 296-296v) oraz A. P. (k. 303-304). Sąd nie znalazł żadnych podstaw do kwestionowania zeznań tych świadków, bowiem w ocenie Sądu zeznania te były szczere, spójne i nie budzą żadnych wątpliwości w świetle zasad doświadczenia życiowego oraz zasad logicznego rozumowania oraz korespondowały z pozostałym materiałem dowodowym.

W niniejszej sprawie po uprzednim poinformowaniu stron o zamiarze skierowania sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym w trybie art. 224§3 k.p.c. i zajęciu przez strony stanowisk końcowych, Sąd mając na uwadze treść art. 224§3 k.p.c., postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2024 r. przeprowadził dowód z dokumentów załączonych do akt sprawy oraz zamknął rozprawę, a następnie wydał w niniejszej sprawie wyrok na posiedzeniu niejawnym.

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie powód dochodził od pozwanego kwoty 176.045,57 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty tytułem waloryzacji wynagrodzenia za 2022 rok z powodu nadzwyczajnej zmiany okoliczności i wzrostu cen wynikających z wybuchu wojny w Ukrainie. Podstawę prawną żądania powoda stanowił art. 357 ¹ k.c., zaś podstawę ewentualną stanowił art. 455 ust. 1 pkt 4) ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1605 z późn. zm. - dalej jako: „p.z.p.”) oraz art. 405 k.c.

Pozwany z kolei podnosił, że powództwo w niniejszej sprawie jest niedopuszczalne, gdyż żądane przez powoda roszczenie pieniężne wymagałoby wprowadzenia stosownych zmian do treści umów, jednakże z uwagi na ich wygaśnięcie nie jest to obecnie możliwe. Pozwany podkreślał, że powód nigdy nie wykazał w należyty sposób, że wprowadzenie oczekiwanych zmian jest uzasadnione zarówno pod względem faktycznym, jak i prawnym. Twierdzenia przedstawione w pozwie jedynie utwierdzają pozwanego w przekonaniu, że uwzględnienie przedłożonych przez powoda wniosków mogłoby narazić na zarzut niegospodarności i naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

Pierwszą podstawą prawną żądania powoda stanowił art. 357 ¹ k.c., w myśl którego jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

Zgodnie z treścią art. 6 k.c. ciężar dowodu zaistnienia wskazanych przesłanek spoczywa na powodzie, który ze swoich twierdzeń niewątpliwie wyciąga korzystne dla siebie skutki prawne. Wyrok uwzględniający powództwo jest wyrokiem o charakterze kształtującym.

Uprawnienie do żądania ukształtowania stosunku prawnego przez sąd nie podlega przedawnieniu, gdyż nie jest roszczeniem (art. 117 k.c.). Termin jego realizacji nie jest jednak nieograniczony. Sąd może zmienić lub rozwiązać zobowiązanie tylko dopóty, dopóki ono istnieje. Przyjmuje się, że dłużnik, który spełnia wynikające ze zobowiązania świadczenie pomimo rażącej straty i otrzymuje pokwitowanie od wierzyciela, nie może skutecznie ubiegać się o sądową modyfikację wykonanego zobowiązania (por. m.in. wyr. SN z 21.7.2006 r., III CSK 119/05, L.; wyr. SN z 9.4.2003 r., I CKN 255/01, L.; wyr. SA w Katowicach z .25.11.2010 r., V ACa 409/10, OSP 2012, Nr 5, poz. 46; wyr. SA w Białymstoku z 19.11.2015 r., I ACa 614/15, L.).

Tym samym w pierwszej kolejności należało ustalić czy powód ma legitymację do żądania, skoro zarówno umowa nr (...) jak i umowa nr (...) wygasły. Zgodnie z treścią § 2 ust. 1 obu umów, świadczenia powoda miały być realizowane do 31 grudnia 2022 r. Również świadczenia pozwanego wynikające z powyższych umów zostały spełnione w całości, a ostatnią czynnością w tym zakresie była zapłata wynagrodzeń należnych za realizację usług w miesiącu grudniu 2022 r., która miała miejsce w dniu 2 lutego 2023 r. Wraz z ich dokonaniem zobowiązania wynikające z umów wygasły. Oznacza to, że wytoczone w w dniu 28 kwietnia 2023 r. powództwo dotyczy ukształtowania treści zobowiązań już nieistniejących. W konsekwencji czego, wygasły zobowiązania łączące strony na podstawie umowy nr (...) z dnia 28 listopada 2021 r. oraz umowy nr (...) z dnia 28 listopada 2021 r. co oznacza, że wygasło również uprawnienie powoda do żądania wprowadzenia zmiany do treści ww. umów na podstawie art. 357 ¹ k.c. Należy też zwrócić uwagę, że powód sam w piśmie przygotowawczym z dnia 25 lipca 2023 r. (k. 211-212v) wprost przyznał, że „Umowa nr (...) i umowa (...) - zawarta na 12 miesięcy od 04.01 do 31.12.2022 skończyły się i obecnie nie jest możliwe takie ukształtowanie stosunku prawnego, aby zawrzeć nowe postanowienia umowne względem obowiązujących cen”. Powód w ten sposób potwierdził przywoływany przez pozwanego fakt wygaśnięcia obowiązywania ww. umów, co wyklucza jakąkolwiek ingerencję w ich treść oraz zmianę sposobu rozliczenia w momencie złożenia pozwu w niniejszej sprawie. Ponadto w niniejszej sprawie brak jest również dowodów na to, że ustalona przez strony ostateczna wysokość wynagrodzenia była przez powoda kiedykolwiek zakwestionowana.

W tym zakresie należy również wskazać, że złożenie przez powoda do Sądu Rejonowego w G. wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w dniu 20 grudnia 2022 roku (sygn. akt: I Co 3452/22) w żaden sposób nie wpłynęło na wygaśnięcie przedmiotowych uprawnień. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że przedmiotem ww. wniosku było zawezwanie pozwanego do zawarcia ugody, na mocy której zostałyby wprowadzone zmiany do umów nr (...). Powyższe oznacza, że adresatem przedstawionego żądania był wyłącznie pozwany, od którego reakcji uzależnione było ewentualne wprowadzenie zmian w treści stosunków zobowiązaniowych. Rolą Sądu w przedmiotowej sprawie było wyłącznie zatwierdzenie ewentualnej ugody wypracowanej przez strony, bądź stwierdzenie nie zawarcia ugody i umorzenie postępowania. Innymi słowy - nie można przyjąć, że wnioskiem z dnia 20 grudnia 2022 r. pozwany skierował do Sądu żądanie dokonania jednej z czynności opisanych w art. 357 ¹ § 1 k.c., tj. oznaczenia sposobu wykonania zobowiązania, wysokości świadczenia lub orzeczenia o rozwiązaniu umowy. Zgodnie bowiem z przedmiotem postępowania o zawezwanie do próby ugodowej, przedmiotowe czynności nie dokonałyby się bowiem na mocy orzeczenia sądu, lecz zawartej przez strony ugody. Wskazać jeszcze raz należy, że zgodnie z art. 117 k.c. uprawnienie do żądania ukształtowania stosunku prawnego przez sąd nie podlega przedawnieniu, gdyż nie jest roszczeniem, w konsekwencji czego skutki wynikające z treści art. 121 pkt 6 k.c. nie mogą znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie.

Co istotne, żądanie pozwu nie obejmuje wprowadzenia zmiany do treści zobowiązania łączącego strony, co jest wprost wymagane w treści art. 357 ¹ k.c. Zgodnie z treścią przedmiotowego przepisu, jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

Ugruntowana w orzecznictwie i doktrynie wykładnia ww. przepisu prowadzi do wniosku, że w istocie ma on charakter prawnokształtujący. Stanowi on bowiem podstawę do żądania:

-

oznaczenia przez Sąd sposobu wykonania zobowiązania

-

oznaczenia przez Sąd wysokości świadczenia

-

orzeczenia przez Sąd rozwiązania umowy.

Powyższe oznacza, że w pierwszej kolejności powód powinien żądać ukształtowania łączących strony stosunków prawnych poprzez oznaczenie wysokości świadczenia. Tymczasem powód nie zawarł w petitum pozwu jakiegokolwiek żądania ukształtowania treści umów. Również w uzasadnieniu powód przedstawiał szeroką argumentację dotyczącą rzekomej zasadności wprowadzenia oczekiwanych zmian na podstawie art. 455 ust. 1 pkt 4 p.z.p. w trakcie obowiązywania umów, jednakże z żadnego fragmentu nie wynika, żeby powód oczekiwał od Sądu ingerencji w treść wskazanych zobowiązań. Oczekiwanie zapłaty łącznej kwoty 176.045,57 zł tytułem wynagrodzenia za realizację przedmiotów Umów nie znajduje zatem odpowiedniej podstawy w treści łączącego strony sporu stosunku prawnego.

Warto także wskazać, iż przywołany przez powoda stan nadzwyczajny wiązał się z wybuchem wojny na Ukrainie tj. od lutego 2022 roku. Powód wskazywał, iż w trakcie trwania umowy zwracał się do Gminy o zmianę wysokości wynagrodzenia w związku ze wzrostem cen m.in. paliwa. Skoro Gmina kilkukrotnie odmawiała zawarcia w tym zakresie aneksów do umowy nic nie stało na przeszkodzie aby powód wystąpił ze swym roszczeniem o ukształtowanie umowy i podniesienie wynagrodzenia w trakcie jej trwania. Powód jest przedsiębiorcą a zatem dla oceny jego zachowania stosuje się podwyższony miernik należytej dbałości o swoje sprawy. Skoro powód już na etapie trwania umowy widział potrzebę jej zmiany w zakresie należnego wynagrodzenia, to wobec nieprzejednanej postawy Gminy winien niezwłocznie wystąpić do Sądu z powództwem z art. 357 ¹ k.c.

Powództwo również okazało się niezasadne mając na uwadze treść przepisu 455 ust. 1 pkt 4) ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1605 z późn. zm. - dalej jako: „p.z.p.”), który stanowił podstawę ewentualną żądania pozwu.

Po pierwsze, w trakcie obowiązywania Umowy nr (...) z dnia 28 listopada 2021 r. oraz Umowy nr (...) z dnia 28 listopada 2021 r., nigdy nie wystąpiły jakiekolwiek zdarzenia, które uzasadniałyby zastosowanie art. 455 ust. 1 pkt 4) p.z.p. na wystąpienie takiej konieczności, w szczególności przedmiotowy fakt został wykazany zeznaniami świadków, którzy zgodnie potwierdzili, że w 2022 roku realizacja przedmiotu obu umów była niezakłócona, zaś współpraca między stronami układała się pomyślnie.

Ponadto, zawarte między stronami Umowy rzeczywiście nie przewidywały w swojej treści klauzuli waloryzacyjnej, gdyż w toku przeprowadzania postępowania przetargowego przepis art. 439 ust. 1 p.z.p. nie przewidywał obowiązku wprowadzania takich klauzul do umów zawieranych na okres do 12 miesięcy. Fakt nowelizacji przedmiotowego przepisu, jaka miała miejsce w dniu 10 listopada 2022 roku, pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, gdyż przepis w nowym brzmieniu (tj. nakazującym wprowadzanie klauzul waloryzacyjnych do umów zawieranych na okres powyżej 6 miesięcy) nie ma zastosowania do zawartych między stronami umów. Ustawa wprowadzająca przedmiotową nowelizację, tj. Ustawa z dnia 7 października 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu uproszczenia procedur administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. poz. 2185), przewidywała w treści art. 48 szczególną procedurę umożliwiającą wprowadzenie zmian do umów dotychczas obowiązujących. Zakres dopuszczalnych zmian był znacznie szerszy, niż wcześniej, m.in. ustawodawca umożliwił wprowadzenie do obowiązujących umów klauzul waloryzacyjnych, co do tej pory było niedopuszczalne na gruncie ustawy Prawo zamówień publicznych. Jednakże należy zwrócić uwagę, że podobnie jak w przypadku art. 455 ust. 1 pkt 4 p.z.p. przedmiotowa procedura również ma charakter fakultatywny, (co wynika ze zwrotu: „dopuszczalna jest zmiana umowy w sprawie zamówienia publicznego”), zaś żaden zamawiający nie jest zwolniony z badania dopuszczalności zmiany pod kątem zasad wydatkowania środków publicznych (art. 44 u.f.p.) oraz ryzyka naruszenia dyscypliny finansów publicznych. W tym zakresie wejście w życie przedmiotowych przepisów nie jest dla powoda żadnym „orężem” (jakkolwiek rozumieć użyty w pozwie przedmiotowy zwrot), w szczególności, że do momentu wygaśnięcia zobowiązań wynikających z umów powód nie powoływał się na nowy stan prawny, ani nie złożył wniosku o wprowadzenie do umów klauzul waloryzacyjnych.

Powyższe oznacza, że powód powinien w sposób przekonujący i precyzyjny wykazać zasadność zmiany wysokości należnego mu wynagrodzenia, w szczególności uwzględniając wszystkie przesłanki wynikające z treści art. 455 ust. 4 p.z.p. Powód nie podołał jednak obowiązkowi wykazania wystąpienia opisywanych przez siebie zjawisk na możliwości realizacji przedmiotów umów. Co istotne, jak wynika z treści protokołów rozliczeniowych obu umów ustalona przez strony ostateczna wysokość wynagrodzenia nie została przez powoda zakwestionowana. Zamieszczenie przez powoda oświadczenia o rozliczeniu ww. umów bez uwag nie może być interpretowane w inny sposób, niż poprzez uznanie, że powód zaakceptował sposób rozliczenia umów przyjęty w przedmiotowych protokołach. Jeżeli bowiem powód miał jakiekolwiek zastrzeżenia co do przyjętego sposobu rozliczenia (zarówno co do zasady, jak i co do wysokości), to zgodnie z regułami wynikającymi z art. 6 oraz art. 60 k.c. powinien złożyć stosowne oświadczenie. Nie ma bowiem podstaw do przyjęcia przez pozwanego domniemania, że treść protokołów nie została przez pozwanego zaakceptowana.

W dalszej kolejności należało rozważać dochodzone niniejszym roszczenie powoda w zakresie zasądzenia kwoty 176.045,57 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty w kontekście przepisów art. 405 k.c., a więc bezpodstawnego wzbogacenia jako ewentualnej podstawy prawnej wskazanej przez powoda do zasądzenia żądanej kwoty pieniężnej.

Przepis art. 405 k.c. stanowi, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Bezpodstawne wzbogacenie jest zatem szczególnym zdarzeniem prawnym, w wyniku którego bez podstawy prawnej powstaje nowa sytuacja, polegająca na wzroście majątku po stronie podmiotu wzbogaconego, kosztem jednoczesnego pogorszenia sytuacji majątkowej osoby zubożonej. Bezpodstawne wzbogacenie jest samoistnym źródłem zobowiązania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 02.08.2007 r., sygn. V CSK 152/07, LEX nr 465613), a podmiot, który został bezpodstawnie wzbogacony, ma obowiązek zwrotu nienależnej korzyści (por: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.12.2006 r., IV CSK 272/06, LEX nr 250047). Celem roszczenia o wydanie bezpodstawnego wzbogacenia jest przywrócenie równowagi zachwianej nieuzasadnionym przejściem jakiejś wartości z jednego majątku do drugiego (wyrok SN z dnia 13 maja 1988 r., III CRN 83/88, OSNCP 1989, nr 5, poz. 84, OSPiKA 1989, z. 7-12, poz. 149, PiP 1990, z. 5, s. 114). Ponadto na uwadze mieć trzeba, że dyspozycja art. 405 k.c. wyznacza trzy podstawowe przesłanki do powstania roszczenia o zwrot wzbogacenia, mianowicie: wymaga się, aby doszło do wzbogacenia majątku jednej osoby, uzyskanego kosztem majątku innej osoby, by wzbogacenie i zubożenie pozostawało ze sobą w związku w tym znaczeniu, że wzbogacenie jest wynikiem zubożenia, a zatem by miały wspólne źródło, oraz by wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej. W judykaturze podkreślono, że bez znaczenia jest, w wyniku jakiego zdarzenia nastąpiło wzbogacenie; może to być działanie wzbogaconego, zubożonego, osoby trzeciej, a także jakiekolwiek inne zdarzenie. Istotnym jest jedynie, by w wyniku tego zdarzenia nastąpiło przesunięcie korzyści z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1998 r., II CKN 58/98, LEX nr 55389). Dodatkowo przyjęto, iż dla istnienia wzbogacenia w rozumieniu art. 405 k.c. nie ma znaczenia wina wzbogaconego lub jakakolwiek inna forma jego uchybienia lub zaniedbania, bezprawność ani związek przyczynowy w ujęciu art. 361 § 1 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1999 r., I CKN 1128/97, LEX nr 1633815). Zauważono także, że dla istnienia bezpodstawnego wzbogacenia nie ma znaczenie ani wiedza, ani wola osoby wzbogaconej, a do bezpodstawnego wzbogacenia może dojść nawet wbrew woli tej osoby (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2002 r., V CKN 641/00, LEX nr 54331).

Natomiast warto również wziąć pod uwagę, że szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia jest świadczenie nienależne, do którego stosuje się przepisy artykułów 405-409 k.c. dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia. Zgodnie z art. 410§2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W piśmiennictwie wskazuje się, iż przez nienależne świadczenie na gruncie art. 410 k.c. należy zatem rozumieć każde celowe i świadome przysporzenie na rzecz majątku jakiejś osoby, które z punktu widzenia odbiorcy świadczenia można przyporządkować jakiemuś zobowiązaniu, choćby nieważnemu lub w ogóle jeszcze nieistniejącemu. Świadczenie nienależne może przybrać zarówno postać czynności prawnej, w tym nawet nieważnej, jak również mieć charakter czynności czysto faktycznej (por. Paweł Księżąk, Bezpodstawne wzbogacenie, 2007). Jak wskazano, nienależne świadczenie stanowi postać bezpodstawnego wzbogacenia, w konsekwencji ogólne przesłanki z art. 405 k.c. muszą być spełnione także w wypadku nienależnego świadczenia. Jednakże, na gruncie nienależnego świadczenia przesłanka bezpodstawnego wzbogacenia musi być rozumiana w sposób szczególny. Jeśli doszło do świadczenia, które w świetle jednej z kondykcji podlega zwrotowi, bez względu na to, co stanowiło jego przedmiot, zachodzi domniemanie, iż ten kto świadczenie otrzymał jest wzbogacony (por. Paweł Księżąk, Bezpodstawne wzbogacenie, 2007).

Wykazanie zasadności roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia wymaga udowodnienia, że doszło do zwiększenia się majątku wzbogaconego kosztem majątku zubożonego, a także – co do zasady – iż stan wzbogacenia nadal istnieje (por. art. 409 k.c.). W świetle stanowiska orzecznictwa SN, jeżeli zwrot bezpodstawnego wzbogacenia ma nastąpić w pieniądzu, to w razie uwzględnienia powództwa zasądzeniu podlega zwrot aktualnego wzbogacenia, przez co należy rozumieć, zgodnie z art. 405 k.c. w zw. z art. 316 k.p.c. i stosowanym w drodze analogii art. 363 § 2 k.c., zwrot wzbogacenia istniejącego w chwili wyrokowania z uwzględnieniem np. zużycia nakładów (wyrok SN z dnia 12 marca 1998 r., I CSK 522/97, OSNC z 1998 r., nr 11, poz. 176 i z dnia 3 października 2003 r., III CKN 1313/00, LEX).

Jeżeli bezpodstawne wzbogacenie przybiera postać nienależnego świadczenia, powód winien powołać się na właściwą kondykcję (skarga, roszczenie o zwrot) opisaną w art. 410 § 2 k.c., a w szczególności na brak obowiązku świadczenia lub nieosiągnięcie jego celu, oraz udowodnić przesłanki tej kondykcji.

W ocenie Sądu powód nie wykazał, aby doszło do zubożenia w jego majątku i wzbogacenia po stronie pozwanego na skutek wykonania umów nr (...). Wszystkie zrealizowane przez powoda świadczenia zostały bowiem rozliczone poprzez zapłatę wynagrodzenia w wysokości wynikającej z treści zobowiązań łączących strony, zaakceptowanej w protokołach rozliczenia umowy. Podkreślenia wymaga wskazanie, iż wzajemne świadczenia stron procesu były następstwem zawartych umów. Nie można zatem przyjąć, że uzyskanie przez pozwanego świadczenia w postaci usług odbioru odpadów odbyło się bez podstawy prawnej, jak również że powód nie otrzymał z tego tytułu odpowiedniego wynagrodzenia. Dodać należy, że wysokość wynagrodzenia należnego powodowi wynikała z treści ofert przez niego złożonych, po uprzednim zapoznaniu się z dokumentacją przetargową (w szczególności z treścią wzorów umów załączonych do specyfikacji warunków zamówienia) jak również po zaakceptowaniu wszystkich regulacji wpływających na kształt przyjmowanych zobowiązań oraz podjętego przez siebie ryzyka z nimi związanych. Pozwany kwestionuje, że na skutek wykonanych przez powoda usług, w sposób bezpodstawny doszło po jego stronie do wzbogacenia się - w szczególności, że powód nie przedstawił żadnych twierdzeń i dowodów, które pozwoliłby na ustalenie, że żądana przez niego kwota pieniężna stanowi wartość wzbogacenia się przez pozwanego bez podstawy prawnej.

Mając powyższe na uwadze, powództwo należało oddalić.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 i 99 k.p.c., statuujących ogólną zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Powód jako strona przegrywająca proces ma obowiązek zwrotu pozwanemu kosztów, na które składa się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego ustalone na kwotę 5400 zł zgodnie z §2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2023.1935 t.j.) i powiększone o wysokość opłaty skarbowej o pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł. O odsetkach od zasądzonych kosztów orzeczono w myśl art. 98§1 ¹ k.p.c.

SSO Wojciech Modrzyński