Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Jakub Litowski

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 lutego 2025 r. w Toruniu

sprawy z odwołania M. W.-J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o zasiłek macierzyński

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B.

od wyroku Sądu Rejonowego w Toruniu – IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 29 sierpnia 2024 r. sygn. akt IV U 34/24

orzeka:

oddala apelację

Sędzia Jakub Litowski

Sygn. akt IV Ua 19/24

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 sierpnia 2024 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 grudnia 2023 r., znak (...) - (...), w ten sposób, że ustalił podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego M. W.-J. za okres od 4 stycznia 2023 r. do 2 stycznia 2024 r. w kwocie 8135, 96 zł.

Sąd Rejonowy ustalił, że M. J. (1) od 17 lutego 2014 r. została zatrudniona na podstawie umowy o pracę w(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka komandytowa w B. i z tego tytułu zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, chorobowego i wypadkowego. Strony zawarły między innymi umowę o pracę z dnia 1 grudnia 2015 r., na czas określony do dnia 16 maja 2017 r., na podstawie której powierzono ubezpieczonej pracę na stanowisku radcy prawnego, w wymiarze pełnego etatu. Wysokość wynagrodzenia została ustalona na kwotę 9 960 zł, płatne w okresach miesięcznych do 10 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni (§ 4 pkt 1 i 2). W umowie odnotowano, że pracownikowi mogą przysługiwać inne świadczenia określone w powszechnie obowiązujących przepisach prawa lub przyznane przez pracodawcę (§ 4 pkt 3). Aneksem nr 2 z dnia 1 sierpnia 2017 r. zmieniono umowę o pracę z dnia 1 grudnia 2015 r. w ten sposób, iż umowa została zawarta na czas nieokreślony, zaś wysokość wynagrodzenia została ustalona na kwotę 7 800 zł brutto. Zmiany weszły w życie z dniem 1 sierpnia 2017 r. Płatnik składał za ubezpieczoną imienne raporty miesięcznie, w których deklarował zmienne podstawy wymiaru składek.

W 2019 r. ubezpieczona kilkukrotnie była niezdolna do pracy i pobierała wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz zasiłek chorobowy, w tym od 13 grudnia 2019 r. w ciągłości do 31 lipca 2020 r., z wyłączeniem dni 25-26 grudnia 2019 r. Od 1 sierpnia 2020 r. do 28 lipca 2021 r. ubezpieczona pobierała zasiłek macierzyński. W okresach od 27 do 30 września 2021 r., od 4 do 5 października 2021 r. i od 30.12.2021 r. do 11.01.2022 r. ubezpieczona była niezdolna do pracy z prawem do wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy. Na liście płac za lipiec 2021 r. wskazano wynagrodzenie ubezpieczonej brutto 725,28 zł, w tym płaca zasadnicza 520 zł, wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy 205,28 zł. Ubezpieczona w przedmiotowym miesiącu przebywała na urlopie macierzyńskim (28 dni) oraz urlopie wypoczynkowym (2 dni). Na liście płac za sierpień 2021 r. wskazano wynagrodzenie ubezpieczonej brutto 10 058 zł, w tym płaca zasadnicza 7 800 zł, wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy 2 258,08 zł. Na liście płac za wrzesień 2021 r. wskazano wynagrodzenie ubezpieczonej brutto 10 030,14 zł, w tym płaca zasadnicza 6 760 zł, wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy 1 935,50 zł, wynagrodzenie chorobowe 1 334,64 zł. Na liście płac za październik 2021 r. wskazano wynagrodzenie ubezpieczonej brutto 9 897,44 zł, w tym płaca zasadnicza 7 280 zł, wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy 1 950,12 zł, wynagrodzenie chorobowe 667,32 zł.

Za listopad 2021 r. należne ubezpieczonej wynagrodzenie urlopowe i wynagrodzenie chorobowe wyniosło 9 765,86 zł zgodnie z prawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Toruniu wydanym w dniu 14 stycznia 2022 r., sygn. akt IV P 343/21. Za grudzień 2021 r. należne ubezpieczonej wynagrodzenie i wynagrodzenie chorobowe wyniosło 10 000,12 zł zgodnie z prawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Toruniu wydanym w dniu 20 stycznia 2022 r., sygn. akt IV P 13/22 upr. Za styczeń 2022 r. należne ubezpieczonej wynagrodzenie za pracę wyniosło 3 549,50 zł zgodnie z prawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Toruniu wydanym w dniu 21 lutego 2022 r., sygn. akt IV P 34/22.

Sąd Rejonowy ustalił nadto, że w imiennych deklaracjach dotyczących ubezpieczonej składanych w 2020 r. i 2021 r. wskazano następujące podstawy składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe : 1) za 01/2020 - 5 137,26 zł, 2)za 02/2020 - 5936,90 zł, 3) za 03/2020 - 520 zł, 4) za okres od 04/2020 do 07/2021 – 0 zł, 5) za 08/2021 – 725,28 zł, 6) za 09/2021 – 10 058,08 zł, 7) za 10/2021 – 8 695,50 zł, 8) za 11/2021 – 9 230,12 zł, 9) za 12/2021 – 9 215,50 zł. Od 12 stycznia 2022 r. ubezpieczona przebywała na urlopie wychowawczym, udzielonym do 31 marca 2023 r. W dniu 4 stycznia 2023 r. ubezpieczona urodziła drugie dziecko.

W dniu 10 stycznia 2023 r., (...) Sp. k. złożyła wniosek do sądu rejestrowego o zmianę danych podmiotu w Rejestrze Przedsiębiorców poprzez wpisanie zawieszenia działalności gospodarczej od 30 grudnia 2022 r., zgodnie z uchwałą wspólników; okres zawieszenia od 30 grudnia 2022 r. do 30 grudnia 2024 r. Do wniosku załączono oświadczenie o niezatrudnianiu pracowników z 10 stycznia 2023 r., w którym oświadczono, że spółka „zatrudnia wyłącznie jedną osobę pozostającą na urlopie wychowawczym, co zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy Prawo Przedsiębiorców umożliwia spółce zawieszenie wykonywanej działalności.” Postanowieniem z dnia 10 stycznia 2023 r. dokonano zmiany wpisu w KRS zgodnie z wnioskiem.

Wnioskiem z dnia 10 stycznia 2023 r. ubezpieczona zwróciła się do organu o zasiłek macierzyński w związku urodzeniem dziecka, z tytułu zatrudnienia u płatnika składek (...) Sp. k. Zakresem wniosku objęto zasiłek macierzyński za okres: 1) urlopu macierzyńskiego od 4 stycznia 2023 r. do 23 maja 2023 r., 2) bezpośrednio po nim, za okres urlopu rodzicielskiego w wymiarze 20 tygodni. Decyzją z dnia 26 maja 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił ubezpieczonej prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres od 4 stycznia 2023 r. do 10 października 2023 r. Sąd Rejonowy w Toruniu, rozpoznając odwołanie ubezpieczonej od powyższej decyzji, wyrokiem z dnia 6 października 2023 r., wydanym w sprawie IV U 182/23, zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej M. W. – J. prawo do zasiłku macierzyńskiego zgodnie z wnioskiem, tj. od 4 stycznia 2023 r. do 10 października 2023 r. (I. punkt wyroku), zaś wniosek o przyznanie prawa do zasiłku macierzyńskiego na dalszy okres do 3 stycznia 2023 r. przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (II. punkt wyroku). Wyrok uprawomocnił się z dniem 4 listopada 2023 r. W wykonaniu powyższego wyroku Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał w dniu 8 grudnia 2023 r. skarżoną decyzję, sprostowaną postanowieniem z dnia 22 stycznia 2024 r.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy zasiłkowej świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą przysługują osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009, 1079, 1115 i 1265), zwanym dalej „ubezpieczonymi”. W niniejszej sprawie bezspornym było – w świetle prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 6 października 2023 r., sygn. akt IV U 182/23 – że M. J. (1) jako pracownik u płatnika (...) Sp. k. spełnia przesłanki osoby ubezpieczonej, jak i że skutecznie nabyła prawo do zasiłku macierzyńskiego od 4 stycznia 2023 r., łącznie do 2 stycznia 2024 r., który to okres został objęty skarżoną decyzją i nie był kwestionowany. Spór sprowadzał się jedynie do wysokości należnego ubezpieczonej w tym okresie zasiłku macierzyńskiego.

Zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków przysługujących ubezpieczonym będącym pracownikami zostały uregulowane w art. 36-42 ustawy zasiłkowej – i zgodnie z art. 47 ustawy zasiłkowej – mają one odpowiednie zastosowanie przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego. Sąd Rejonowy po przytoczeniu treści art. 36 do art. 38 ustawy zasiłkowej, wskazał, że przebieg ubezpieczenia M. W.-J. w okresie poprzedzającym dzień 4 stycznia 2023 r. był bezsporny. Ubezpieczona od 12 stycznia 2022 r. do 4 stycznia 2023 r. przebywała na urlopie wychowawczym i nie uzyskiwała żadnych dochodów. Uprzednio, od 1 sierpnia 2020 r. do 28 lipca 2021 r. ubezpieczona pobierała zasiłek macierzyński na pierwsze dziecko. W okresie od 29 lipca 2021 r. do 11 stycznia 2022 r. ubezpieczona wróciła do pracy, z zastrzeżeniem, że przebywała wówczas na urlopie wypoczynkowym bądź pobierała wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy. Ubezpieczona w tym okresie osiągała przychody, które stanowiły podstawę wymiaru składek, zgodnie z przedłożoną przez organ rentowy dokumentacją. Również ubezpieczona przedłożyła stosowną dokumentację w tym zakresie, w tym listy płac, które nie zostały przez organ rentowy zakwestionowane.

Organ nie podważył też dokumentacji na okoliczność warunków umowy o prace ubezpieczonej – umowy o pracę z 1 grudnia 2015 r. i aneksu nr 2 z 1 sierpnia 2017 r., który jako ostatni ukształtował warunki płacowe ubezpieczonej. Analiza list płac nakazuje potwierdzić, że po powrocie z urlopu macierzyńskiego w lipcu 2021 r. warunki te były aktualne albowiem stanowiły podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego ubezpieczonej. Ubezpieczona – jak wynika z analizy podstaw wymiaru składek od 2017 r. – otrzymywała również inne składniki wynagrodzenia, jednakże przedłożony przez strony materiał dowodowy nie pozwolił na ustalenie ich charakteru i wysokości czy zasad przyznawania, co pozostawało jednakże bez wpływu na zakres objęty spornemu albowiem wysokość wynagrodzenia w latach 2021-2022 została jednoznacznie ustalona. Wbrew ocenie organu rentowego wysokość zasiłku macierzyńskiego podlegała ustaleniu z uwzględnieniem tych częściowo faktycznych, a częściowo nominalnych wynagrodzeń, bez potrzeby do sięgnięcia rozwiązania przyjętego w art. 45 ust. 1 ustawy zasiłkowej, tj. minimalnego wynagrodzenia za pracę obniżonego o 13,71%.

Sąd I instancji poddał analizie okres 12 miesięcy poprzedzających 4 stycznia 2023 r., a zatem od stycznia 2022 r. do grudnia 2022 r., zgodnie z art. 36 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej. W styczniu 2022 r. ubezpieczona od 1 do 11 otrzymała wynagrodzenie za pracę w kwocie 3549,50 zł zgodnie z prawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 21 lutego 2022 r., IV P 34/22. Od 12 stycznia przeszła na urlop wychowawczy na którym przebywała do końca miesiąca. Podstawę wynagrodzenia za ten okres należało ustalić zgodnie z art. 37 ust. 2 pkt 2 ustawy zasiłkowej, tj. przy przyjęciu 6 dni roboczych przypadających w okresie od 1 do 11 stycznia, co daje stawkę dzienną 591,58 zł i łącznie kwotę 11 831, 60 zł za pozostałe w tym miesiącu 20 dni. Przyjęcie przedstawionego sposobu ustalenia wynagrodzenia za omawiany miesiąc było determinowane powołanym orzeczeniem Sądu Rejonowego w Toruniu w sprawie IV P 34/22. Natomiast za pozostałe miesiące od lutego 2022 r. do grudnia 2022 r. należało przyjąć podstawę wynagrodzenia ubezpieczonej w kwocie po 7 800 zł, zgodnie z łączącą ubezpieczoną i płatnika umową o pracę, w kształcie uwzględniającym aneks nr 2 z 1 sierpnia 2017 r. Tak ustalona suma wynagrodzeń ubezpieczonej w okresie 12 miesięcy poprzedzających datę uzyskania prawa do zasiłku macierzyńskiego wyniosła 97 631,60 zł, którą zgodnie z art. 38 ust. 1 ustawy zasiłkowej należało podzielić przez 12 co daje kwotę 8135,96 zł przeciętnego miesięcznego wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego.

W apelacji od wyroku organ rentowy zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w całości, domagając się jego zmiany i oddalenia odwołania. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 45 i art. 47 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa polegającą na przyjęci, iż podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego ubezpieczonej wynosi 8135, 96 zł za okres od 4.01.2023 r. do 2.01.2024 r., mimo że obowiązujące przepisy nakazują przyjąć wynagrodzenie minimalne.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczona wniosła o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się bezzasadna.

Sąd Rejonowy przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe oraz właściwie ocenił zebrany materiał dowodowy, służący za podstawę ustalenia stanu faktycznego. W apelacja organu rentowego nie podniesiono przy tym zarzutów prawa procesowego, co uznać trzeba za przejaw aprobaty – również ze strony organu rentowego – dla ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji. Sąd Rejonowy nie naruszył także wskazywanych w apelacji przepisów prawa materialnego tj. art. 45 ust. 1 w zw. z art. 47 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. w Dz. U. z 2023 r. poz. 2780, dalej jako „ustawa”); przepis art. 45 ust. 2 ustawy nie mógł dotyczyć w żadnym przypadku ubezpieczonej. Stosownie do tych przepisów, podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego z tytułu pracy w pełnym wymiarze czasu pracy nie mogła być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% tego wynagrodzenia.

Utrwalona linia orzecznicza SN, dopuszcza możliwość stosowania art. 45 ust. 1 ustawy w sytuacji, w której – mimo ustalonych warunków wynagradzania na poziomie wyższym niż płaca minimalna – pracodawca nie zapłacił pracownikowi przysługującego (z tytułu wykonanej pracy) wynagrodzenia, nie odprowadzać tym samym składki m.in. na ubezpieczenie chorobowe, gdy tymczasem przepisy art. 36 i n. ustawy do podstawy wymiaru zasiłku wymagają przyjęcia wynagrodzenia wypłaconego, a nie tylko należnego (zamiast wielu zob. przykładowo wyrok SN z 7.09.2005 r., II UK 20/05, OSNP 2006/13-14/222). Taka natomiast sytuacja nie wystąpiła w omawianym przypadku. Ubezpieczonej przed nabyciem prawa do zasiłku macierzyńskiego w 2023 r., wypłacono wynagrodzenie za pracę lub wynagrodzenie urlopowe za okres od 29.01.2021 r. do 31.10.2021 r. Wynagrodzenia za dalsze miesiące pracy, tj. listopad i październik 2021 r., zostały zasądzone przez SR w Toruniu w nakazach zapłaty; nakaz zapłaty wydany w sprawie IV P 34/22 dotyczył wynagrodzenia chorobowego, a nie – jak błędnie przyjął Sąd I instancji, choć sam stwierdził w ustaleniach faktycznych, że w styczniu 2022 r. ubezpieczona „ była niezdolna do pracy z prawem do wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy” – wynagrodzenia za pracę. Za wysoce prawdopodobne – zważywszy na zawód ubezpieczonej oraz czas jakim dysponowała od stycznia 2022 r. (okres urlopu wychowawczego, następnie macierzyńskiego) – uznać natomiast trzeba, że kwoty te zostały ubezpieczonej faktycznie wypłacone – jeżeli nie dobrowolnie, to w ramach postępowania egzekucyjnego, do wszczęcia którego niechybnie by dążyła – jeszcze przed wszczęciem postępowania w niniejszej sprawie.

Z powyższych względów nie zostały spełnione warunki, które pozwalałyby organowi rentowemu przyjąć przepis art. 45 ust. 1 w zw. z art. 47 ustawy jako statuujący podstawę wypłaty zasiłku macierzyńskiego dla ubezpieczonej. Sąd Rejonowy właściwie odwołał się do przepisów art. 36 i n. ustawy, aczkolwiek zastosował je nieprawidłowo, błędnie ustalając podstawę wymiaru z 2022 r., a więc z okresu, w którym ubezpieczona nawet przez jeden dzień nie wykonywała pracy i za który nie otrzymała ekwiwalentnego wynagrodzenia. Przepisy rozdz. 8 ustawy (art. 36 do art. 47) posługują się pojęciem „wynagrodzenie”, które w art. 3 pkt 3 ustawy (i na jej użytek) zdefiniowano jako przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. w Dz. U. z 2024 poz. 497, dalej jako „u.s.u.s.”), podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt 1-3 (a więc także pracowników: art. 6 ust. 1 pkt 1 u.s.u.s. – dopisek Sądu) stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 i 10, z zastrzeżeniem ust. 1a, 2, ust. 4 pkt 5 i ust. 12.

Wskazany ust. 2 art. 18 u.s.u.s., z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, wyraźnie wyklucza wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłki tj. zasiłki i świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego oraz ubezpieczenia wypadkowego (art. 4 pkt 4 u.s.u.s.). Przepis art. 18 ust. 1 i 2 u.s.u.s. znajduje zastosowanie także do ustalania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe (art. 20 ust. 1 u.s.u.s.). Sąd Rejonowy nie mógł tym samym ustalać zasiłku macierzyńskiego dla ubezpieczonej na podstawie należnego jej za miesiąc styczeń 2022 r. wynagrodzenia chorobowego, zasądzonego w nakazie zapłaty w sprawie IV P 34/22. Tym bardziej, do okresu, o którym mowa w art. 36 ust. 1 i 2 ustawy nie mógł wliczać okresu pobytu ubezpieczonej na urlopie wychowawczym, który stanowi osobny tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym (art. 6 ust. 1 pkt 19 u.s.u.s.), zastępujący w tym czasie pracowniczy tytuł ubezpieczeniowy (zob. chociażby art. 36 ust. 2a u.s.u.s.; por. także P. Sekulski, Dopuszczalność zatrudnienia w okresie wykorzystywania urlopów związanych z rodzicielstwem, rozdz. 4 „ Urlop wychowawczy” w: Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem w świetle przepisów prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, pod red. J. Czerniak-Swędzioł, LEX/el. 2016), który jednocześnie nie stanowi tytułu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu (wnioskowanie a contrario z art. 11 ust. 1 i 2 u.s.u.s.). Nie można go zatem brać pod uwagę przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków, uwzględnianej wyłącznie z okresu nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego (art. 36 ust. 4 ustawy)

Nie oznacza to natomiast, że skoro w okresie 12 miesięcy poprzedzających nabycie prawa do zasiłku macierzyńskiego ubezpieczona nie otrzymała wynagrodzenie za pracę, należy wobec niej stosować art. 45 ust. 1 ustawy. Właściwego rozwiązania dostarcza przytoczony wyżej przepis art. 36 ust. 4 ustawy (wcześniej, do 8.02.2005 r., ulokowany w ust. 5). Zgodnie z jego treścią, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w trakcie którego powstała niezdolność do pracy. W odniesieniu do tego przepisu ukształtowała się linia orzecznicza SN, w której – odwołując się m.in. do art. 4 ust. 2 ustawy – nakazano aby przy ustalaniu okresu, o którym mowa w art. 36 ust. 4 ustawy, pomijać okres urlopu bezpłatnego nie będącego okresem ubezpieczenia chorobowego (w rozumieniu m.in. art. 36 ust. 4 ustawy) (zob. uchwała SN z 12.06.2002 r., III UZP 4/02, OSNP 2002/24/ 601, a także powołujące się na nią wyroki SN z 27.09.2006 r., I UK 54/06, LEX nr 447465, z 25.10.2017 r., II UK 400/17, LEX nr 2390726 i 25.07.2018 r., I UK 185/17, LEX nr 2558521 oraz postanowienia SN z 7.01.2014 r., I UK 328/13, LEX nr 1646100 i z 9.06.2021 r., I USK 185/21, LEX nr 3358938).

Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 25.10.2017 r. (II UK 400/17, LEX nr 2390726) dokonując wykładni art. 36 ust. 4 ustawy „ (…) stawia on zawężające warunki. Do podstawy wymiaru uwzględnia się nie każde wynagrodzenie, ale tylko te „uzyskane u płatnika składek” i to „w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego” (w trakcie którego powstała niezdolność do pracy). Oznacza to, że wyliczenie zasiłku chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego) odwzorowane zostało na relacji ubezpieczony – płatnik składek i ubezpieczony – nieprzerwane ubezpieczenie. W ten sposób ustawodawca połączył dwa wątki, podmiotowy i przedmiotowy. W jego ocenie, świadczenie z racji niezdolności do pracy ma być pochodną wynagrodzenia otrzymywanego od skonkretyzowanego pracodawcy i tylko wypłacanego w okresie trwającego nieprzerwanie ubezpieczenia.”

Z kolei, w uzasadnieniu wyroku z 27.09.2006 r. (I UK 54/06, LEX nr 447465) Sąd Najwyższy – na gruncie przepisów ustawy, sprzed ich nowelizacji z dniem 8.02.2005 – wyjaśnił: „ (…) urlop bezpłatny jedynie zawiesza bieg okresu ubezpieczenia chorobowego. W tej sytuacji w razie wystąpienia okresu (lub okresów) takiego urlopu w okresie wskazanym w art. 36 ust. 1, do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego stosuje się ogólne zasady, w tym szczególnie reguły wskazane w art. 38 ustawy. Nie było to jednak możliwe, gdy jak w rozpatrywanej sprawie, pracownik przez cały okres 6 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy korzystał z urlopu bezpłatnego. W tym przypadku cały okres 6 miesięcy wskazany w art. 36 ust. 1 przypadł bowiem na czas niebędący okresem ubezpieczenia chorobowego w rozumieniu art. 36 ust. 5 ustawy. Sytuacja taka nie została unormowana w ustawie zasiłkowej. Wobec tego rozstrzygnięcie tego problemu, tj. ustalenie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego ubezpieczonego powinno nastąpić w drodze odpowiedniego zastosowania art. 37 ust. 1 i 2, regulującego sytuację najbardziej podobną do występującej w stanie faktycznym sprawy. Wobec tego należy stwierdzić, że w sytuacji gdy przed powstaniem niezdolności do pracy pracownik przez cały okres, o którym mowa w art. 36 ust. 1 ustawy zasiłkowej korzystał z urlopu bezpłatnego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie ustalone zgodnie z art. 37 ust. 1 i 2 tej ustawy. Warto też przypomnieć, że w podobny sposób kwestia ta była uregulowana w § 12 obowiązującego przed wejściem w życie ustawy zasiłkowej rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 lutego 1995 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru i obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. z 1995 r. Nr 19, poz. 95 ze zm.).”

Wypada w tym miejscu wyjaśnić, że wspomniany § 12 rozporządzenia z 1995 r. stanowił, że jeżeli bezpośrednio przed powstaniem niezdolności do pracy pracownik przez cały okres, o którym mowa w § 2: 1) korzystał z urlopu wychowawczego lub z urlopu bezpłatnego, 2) odbywał rehabilitację, podczas której pobierał zasiłek wyrównawczy, 3) odbywał czynną służbę wojskową lub spełniał zastępczo obowiązek tej służby – podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowiło wynagrodzenie ustalone zgodnie z § 4 ust. 2 pkt 1 i 3 (ust. 1), a jeżeli, po powrocie do pracy otrzymał wynagrodzenie choćby za jeden dzień – wynagrodzenie ustalone zgodnie z § 4 ust. 2 pkt 1 i 2. (ust. 2). Stosownie natomiast do powołanego § 4 ust. 2 rozporządzenia, w wypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 2 (tj. jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pierwszego kalendarzowego miesiąca zatrudnienia – dopisek Sądu), podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi: 1) wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę lub w innym akcie, na podstawie którego powstał stosunek pracy, jeżeli wynagrodzenie przysługuje w stałej miesięcznej wysokości, 2) wynagrodzenie miesięczne obliczone przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni przepracowanych i pomnożenie przez liczbę dni, które pracownik był obowiązany przepracować w tym miesiącu, jeżeli przepracował choćby jeden dzień, albo 3) kwota zmiennych składników wynagrodzenia w przeciętnej miesięcznej wysokości, wypłacona pracownikom zatrudnionym na takim samym lub podobnym stanowisku w zakładzie pracy, w którym przysługuje zasiłek chorobowy, jeżeli pracownik nie osiągnął żadnego wynagrodzenia.

Przepisy ustawy, w istocie, nie zawierają rozwiązania analogicznego do przytoczonego § 12 rozporządzenia, co skłania do wypełnienia tej luki w sposób postulowany przez SN. Nie ma natomiast podstaw do różnicowania na gruncie art. 36 ust. 4 ustawy urlopów wychowawczego i bezpłatnego; oba stanowią okresy niepodlegania ubezpieczeniu chorobowemu, aczkolwiek nie stanowiące przerwy w takim ubezpieczeniu (art. 4 ust. 2 ustawy). Zgodnie z art. 37 ust. 1 ustawy – który miałby w ocenie SN znaleźć tu odpowiednie zastosowanie – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie, które ubezpieczony będący pracownikiem osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi:1) wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę lub w innym akcie, na podstawie którego powstał stosunek pracy, jeżeli wynagrodzenie przysługuje w stałej miesięcznej wysokości; 2) wynagrodzenie miesięczne obliczone przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni przepracowanych i pomnożenie przez liczbę dni, które ubezpieczony będący pracownikiem był obowiązany przepracować w tym miesiącu, jeżeli przepracował choćby 1 dzień; 3) kwota zmiennych składników wynagrodzenia w przeciętnej miesięcznej wysokości, wypłacona za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, pracownikom zatrudnionym na takim samym lub podobnym stanowisku pracy u pracodawcy, u którego przysługuje zasiłek chorobowy, jeżeli ubezpieczony będący pracownikiem nie osiągnął żadnego wynagrodzenia (art. 37 ust. 2 ustawy).

W ocenie Sądu Okręgowego, taki mechanizm obliczania postawy zasiłku macierzyńskiego w omawianym przypadku wydaje się możliwy do zastosowania. Ubezpieczona miała ustalone wynagrodzenie zasadnicze na poziomie 7800 zł oraz dodatkowy, lecz wypłacany regularnie składnik wynagrodzenia na poziomie powyżej 2000 zł, o czym świadczą kwoty wynagrodzenia i wynagrodzenia urlopowego wypłacane jej lub przyznane za poszczególne miesiące drugiej połowy 2021 r. Kwota wyliczona przez Sąd Rejonowy mieści się w tych granicach, co – mimo uwzględnienia przez Sąd I instancji niewłaściwego okresu do ustalenia podstawy wymiaru – czyniło samo rozstrzygnięcie akceptowalnym, zwłaszcza, że ubezpieczona od wyroku nie wniosła apelacji, co nie pozwalało na jego zmianę na niekorzyść apelującego organu rentowego.

Można by zaproponować również nieco inny sposób wykładni omawianych przepisów, nie bazujący na stwierdzonej w uzasadnieniu SN luce oraz propozycji stosowania per analogiam art. 37 ustawy. Brak bowiem obecnie w ustawie rozwiązań prawnych przyjętych w rozporządzeniu z 1995 r., obowiązującym pod rządem poprzedniego aktu prawnego, nie musi oznaczać bynajmniej luki, lecz celową rezygnację z dotychczasowego sposobu regulowania w/w zagadnienia, zwłaszcza, że odmiennie niż w przepisach obecnie obowiązującej ustawy, przepisy rozporządzenia obligowały do uwzględnienia 6 lub 12 miesięcy zatrudnienia (§ 6 ust. 1 rozporządzenia z 1995 r.), nie zaś ubezpieczenia. Przepis art. 36 ust. 1, czytany łącznie z ust. 4 ustawy, konstytuuje następujące warunki ustalania podstawy wymiaru: 1) podstawę wymiaru stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie, 2) ustala się je na podstawie wynagrodzeń wypłaconych za okres 12 miesięcy kalendarzowych, 3) wskazane okres 12 miesięcy ma poprzedzać miesiąc wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowego (powstania niezdolności, urodzenia dziecka itp.), 4) uwzględnia się wynagrodzenia uzyskane u płatnika, w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, 5) zdarzenie ubezpieczeniowe skutkujące prawe do zasiłku musi powstać w okresie wskazanym w pkt. 4.

Odnosząc się do wybranych przesłanek (warunków) ustalania podstawy wymiaru należy zwrócić uwagę, że w art. 36 ust. 1 ustawy jest mowa o „okresie 12 miesięcy”, nie zaś o „okresie 12 kolejnych miesięcy”. Tam natomiast gdzie ustawodawca w obszarze prawa ubezpieczeń społecznych wymaga, aby były to bezpośrednio następujące po sobie kalendarzowo wyodrębnione odcinki czasu wyraźnie to podkreśla (por. np. art. 15 i art. 16 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, tekst jedn. w Dz. U. z 2024 poz. 497). Samo zatem wyrażenie „kalendarzowy” nie oznacza jeszcze, że dane miesiące (lata, tygodnie itp.) mają następować bezpośrednio po sobie (por. dla przykładu art. 18c ust. 11 pkt 6 u.s.u.s., ale także art. 8 i art. 9 ustawy), podobnie jak nie można takiego bezpośredniego następstwa 12 miesięcy wywieść z wyrażenia „poprzedzających”, który oznacza jedynie „występujących wcześniej, umieszczonych przed czymś” (zob. https: //sjp.pwn.pl/slowniki/poprzedzający.html). Powinny to być zarazem miesiące, w których dana osoba podlegała ubezpieczeniu chorobowemu, na co wskazuje nie tylko art. 36 ust. 4, ale także art. 36 ust. 2 ustawy („wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia”).

Jak wcześniej wyjaśniono, okresy urlopu bezpłatnego oraz urlopu wychowawczego nie stanowią okresu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Jednakże, jeśli wystąpiły by między dwoma okresami ubezpieczenia chorobowego, urlopów tych nie traktowano by jako przerwy w ubezpieczeniu (art. 4 ust. 2 ustawy). Gdyby zatem wystąpiły u tego samego płatnika składek, w ramach tego samego stosunku pracy, można by stwierdzić, że okres ubezpieczenia przed takim urlopem i po nim stanowiłby jeden, nieprzerwany okres ubezpieczenia chorobowego (w rozumieniu art. 36 ust. 4 ustawy). Ostatnim miesiącem ubezpieczenia M. J., przez miesiącem urodzenia dziecka (I.2023 r.), był styczeń 2022 r., za część którego nabyła ona prawo do wynagrodzenia chorobowego, aczkolwiek – z przyczyn wskazanych wcześniej – świadczenia tego nie wlicza się do podstawy wymiaru zasiłku. Przez okres kilku wcześniejszych miesięcy (VII-XII.2021 r.) ubezpieczona wykonywała pracę i korzystała z urlopu wypoczynkowego, uzyskując z tego tytułu stosowne wynagrodzenie. Jeszcze wcześniej korzystała z urlopu macierzyńskiego, pobierając zasiłek macierzyński, co również trzeba traktować jako okres ubezpieczenia chorobowego z tytułu zatrudnienia (art. 9 ust. 1d u.s.u.s.), aczkolwiek bez obowiązku zapłaty składki (art. 18 ust. 2 u.s.u.s.).

Można by zatem, wyłączając okres przerwy na urlop wychowawczy (od II do XII.2022 r.), przyjąć do podstawy – jako poprzednie miesiące ubezpieczenia chorobowego (w rozumieniu art. 36 ust. 1 i 4 ustawy) – wynagrodzenia z okresu poprzednich miesięcy nieprzerwanego ubezpieczenia tj. od II.2021 r. do I.2022 r. Brano by pod uwagę wyłącznie wynagrodzenia otrzymane za miesiące od sierpnia do grudnia 2021 r.; miesiąc lipiec 2021 r. nie zostałby uwzględniony z uwagi na art. 38 ust. 2 pkt 1, podobnie zresztą jak miesiące I.2022 r. oraz od II do VI.2022 r. Przeciętne wynagrodzenie stanowiące podstawę tak ustalanego zasiłku macierzyńskiego można by wówczas obliczyć jako sumę wynagrodzeń (w tym urlopowych) za wskazane pięć miesięcy podzielone następnie przez 5 (art. 38 ust. 1 ustawy). Również przy takim sposobie ustalania podstawy wymiaru, kwota uzyskana w ten sposób wykraczałaby poza wysokość podstawy przyjętej przez Sąd Rejonowy. Stanowisko takie wydaje się być do zaaprobowania. Nie można przy tym twierdzić, że doszło by do zerwania związku czasowego między podstawą wymiaru zasiłku i wynagrodzeniami wypłacanym za okres poprzedzający nabycie do niego prawa. Ustawodawca dopuścił bowiem taką możliwość, czego najlepszym przykładem jest art. 43 ustawy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego.

Przewodniczący

Sędzia Jakub Litowski