Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Danuta Domańska

Protokolant: starszy sekr. sąd Emilia Witkowska – Marciniak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 grudnia 2024 roku w Toruniu

sprawy M. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołania M. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T.

z dnia 16 sierpnia 2024 roku nr (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonemu M. W. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach – od dnia 01 lipca 2024 roku;

II.  nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sędzia Danuta Domańska

Sygn. akt IV U 854/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 sierpnia 2024 r. znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił ubezpieczonemu M. W. prawa do rekompensaty. W uzasadnieniu organ rentowy podniósł, że odmówił ubezpieczonemu prawa do świadczenia, ponieważ ubezpieczony nie udowodnił co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Do pracy w szczególnych warunkach nie zostały zaliczone okresy zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością od 02 listopada 1977 r. do
26 kwietnia 1979 r. oraz od 11 maja 1981 r. do 30 listopada 2000 r., gdyż dokument znajdujący się w aktach sprawy to kopia niepotwierdzona za zgodność z oryginałem. Ponadto zakład pracy w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 30 listopada 2000 r. nie określił charakteru pracy ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z 07 lutego 1983r. Wskazał również błędne stanowisko pracy „elektromechanik”, które nie jest ściśle zgodne z powołanym punktem zarządzenia resortowego, tj. „elektromonter instalacji elektrycznych”.

W odwołaniu od powyżej decyzji M. W. domagał się przyznania prawa do rekompensaty. W uzasadnieniu wskazał, że w okresach od 2 listopada 1977 r. do
26 kwietnia 1979 r. oraz od 11 maja 1981 r. do 30 listopada 2000 r. był zatrudniony w (...) (...)na stanowisku elektromontera instalacji elektrycznych w Służbie Utrzymania Ruchu. Przerwa w zatrudnieniu wynikała z odbywania zasadniczej służby wojskowej. Na ostatnie sześć miesięcy, tj. od 1 maja 2000 r. do 30 listopada 2000 r. nastąpiła zmiana pracodawcy na (...) Sp. z o. o., przy czym stanowisko oraz rodzaj wykonywanej przez ubezpieczonego pracy pozostał ten sam. Praca ubezpieczonego odbywała się w zamkniętych obiektach chemicznych – Polimeryzacja II i III. Polegała na utrzymaniu ruchu od strony elektrycznej, w tym konserwacji urządzeń elektrycznych w systemie jednozmianowym
i trzyzmianowym.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Na rozprawie w dniu 11 grudnia 2024 r. ubezpieczony wniósł o przyznanie prawa do rekompensaty od 1 lipca 2024 r., tj. od dnia przyznania prawa do emerytury.

Sąd ustalił, co następuje:

Ubezpieczony M. W. (ur. (...)) w toku aktywności zawodowej był zatrudniony:

- w okresie od 02 listopada 1977 r. do 30 kwietnia 2000 r. w (...) S.A. w T.;

- w okresie od 1 maja 2000 r. do 30 listopada 2000r. w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o. o. w T..

Zmiana pracodawcy odbyła się na zasadach przewidzianych w art. 23 ¹ k.p.
W okresie zatrudnienia w w/w zakładach stanowisko ubezpieczonego określano jako elektromonter. W trakcie całego okresu zatrudnienia – mimo zmiany pracodawcy – ubezpieczony wykonywał taką samą pracę. W okresie od 27 kwietnia 1979 r. do 15 kwietnia 1981 r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową. Do pracy powrócił w terminie
30 dni od zakończenia odbywania służby wojskowej.

Zakład pracy był podzielony na działy produkcyjne – m.in. III działy polimeryzacji
i III działy Torlen. Ubezpieczony pracował w dziale Polimeryzacji II i III, gdzie produkowano polimer, tj. półprodukt służący do wytwarzania włókna chemicznego. W dziale znajdowało się 6 reaktorów produkcyjnych, które podgrzewano do temperatury 360 stopni. Wokół reaktorów znajdowały się płaszcze elektroenergetyczne, tj. podgrzewacze służące do utrzymania odpowiedniej temperatury, a także pompy i silniki. Obsługą reaktorów
i czuwaniem nad procesem technologicznym zajmowali się pracownicy produkcyjni zatrudnieni na stanowisku aparatowych. W budynku mieścił się warsztat, w którym wykonywano drobne naprawy zepsutych części maszyn, których nie można było wykonać bezpośrednio na hali produkcyjnej. Warsztat był osobnym pomieszczeniem, przy czym nie był on szczelny (drzwi do warsztatu były cały czas otwarte).

Ubezpieczony pracował przy usuwaniu awarii elektrycznych i naprawach oraz konserwacji maszyn produkcyjnych na hali produkcyjnej. Ponadto, wykonywał czynności wynikające z cyklu produkcyjnego, mające na celu utrzymania ruchu. Ubezpieczony został przydzielony do brygady elektromonterów, wykonujących pracę w systemie zmianowym, czterobrygadowym. Na porannej zmianie pracowało 4 elektryków i elektryk dyżurny. Na popołudniowej i nocnej zmianie pracował wyłącznie elektryk dyżurny. Ubezpieczony pracował na pierwszej zmianie. W czasie pracy przebywał przeważnie na hali produkcyjnej. Sporadycznie część prac, m. in. związanych z oczyszczaniem siatek elektrycznych wykonywał w warsztacie. Zdarzało się również, że zastępował C. M., który był brygadzistą, podczas jego nieobecności jako brygadzista pracujący. Poza usuwaniem awarii ubezpieczony wykonywał stałe czynności związane z bieżącą konserwacją, kontrolą (pod kątem elektrycznym) wykonywaną w trakcie produkcji i montażem urządzeń elektroenergetycznych. W trakcie pracy ubezpieczony miał do czynienia z substancjami toksycznymi i żrącymi. W hali panowała wysoka temperatura i duży hałas, dochodziło nadto do wydzielania się oparów chemicznych, a także istniało zagrożenie wystąpienia wybuchu.

dowód: - świadectwo pracy – k. 17 akt sądowych,

- świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach – k. 18 - 20 akt

sądowych,

- kserokopia książeczki wojskowej – k. 12 – 24 akt kapitału początkowego,

- zeznania świadka C. M. – elektroniczny protokół rozprawy z dnia

11.12.2024 r. od 00:11:35 do 00:33:31,

- zeznania świadka A. K. – elektroniczny protokół rozprawy z dnia 11.12.2024 r. od 00:36:29 do 00:46:43,

- przesłuchanie ubezpieczonego – elektroniczny protokół rozprawy z dnia
11.12.2024 r. od 00:48:41 do 01:07:46.

W świadectwie pracy z 30 listopada 2000 r. odnotowano – w rubryce dotyczącej pracy w szczególnych warunkach – że taki rodzaj pracy ubezpieczony wykonywał w okresie od lutego 1977 r. do 30 listopada 2000 r. na stanowisku elektromonter utrzymania ruchu.

Ubezpieczony otrzymał również od (...) Sp. z o. o. w T. świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 30 listopada 2000 r., w którym wskazano, że w okresach od 2 listopada 1977 r. do 26 kwietnia 1979 r., od 11 maja 1981 r. do 30 kwietnia 2000 r. oraz od 1 maja 2000 r. do 30 listopada 2000 r. wykonywał stale
i w pełnym wymiarze czasu prace w warunkach szczególnych na stanowisku elektromonter wymienionym w Wykazie A, Dział II, poz. 1 pkt 9 wykazu stanowiącego załącznik Nr 1 Zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego Nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r.
w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego.

Dowód: - świadectwo pracy – k. 17 akt sądowych,

- świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach – k. 18 - 20 akt

Sądowych.

Razem z ubezpieczonym w (...) S.A. w T., a następnie w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o. o. w T. zatrudnieni byli:



C. M., w okresie od 02 sierpnia 1978 r. do 31 lipca 2001 r., jako elektromonter;



A. K., jako automatyk utrzymania ruchu.

Dowód: - zeznania świadka C. M. – elektroniczny protokół rozprawy z dnia 11.12.2024 r. od 00:11:35 do 00:33:31,

- zeznania świadka A. K. – elektroniczny protokół rozprawy z dnia 11.12.2024 r. od 00:36:29 do 00:46:43.

Decyzją z dnia 21.10.2019r. ZUS odmówił ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury, uznając, że ubezpieczony na dzień 01.01.1999r. nie udowodnił zatrudnienia 15 lat pracy w szczególnych warunkach oraz na dzień 01.01.1999r. nie wykazał 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Dowód: - decyzja ZUS z dnia 21.10.2019r. - k. 23 plik II akt emerytalnych.

Ubezpieczony nie wniósł odwołania do Sądu od powyższej decyzji ZUS.

Dowód: przesłuchanie ubezpieczonego – elektroniczny protokół rozprawy z dnia
11.12.2024 r. od 00:48:41 do 01:07:46.

W dniu 29 lipca 2024 r. ubezpieczony wystąpił do organu rentowego z wnioskiem
o przyznanie prawa do emerytury wraz z rekompensatą.

Decyzją z dnia 16 sierpnia 2024 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 01 lipca 2024 r., na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wysokość świadczenia wyniosła 4 327,88 zł brutto.

Drugą decyzją z dnia 16 sierpnia 2024 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do rekompensaty z uwagi na niewykazanie 15 lat wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy wyjaśnił, że do pracy w szczególnych warunkach nie zostały zaliczone okresy zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o. o. od 2 listopada 1977 r. do 26 kwietnia 1979 r. oraz od 11 maja 1981 r. do 30 listopada 2000 r., gdyż dokument znajdujący się w aktach sprawy to kopia niepotwierdzona za zgodność z oryginałem. Ponadto zakład pracy w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 30 listopada 2000 r. nie określił charakteru pracy ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego
1983 r. Wskazał również błędne stanowisko pracy „elektromechanik”, które nie jest ściśle zgodne z powołanym punktem zarządzenia resortowego, tj. „elektromonter instalacji elektrycznych”.

Dowód: - wniosek – k. 1 akt emerytalnych p. I,

- decyzja emerytalna ZUS – k. 6 akt emerytalnych p. I,

- zaskarżona decyzja ZUS – k. 9 akt emerytalnych p. I.

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny ustalono na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sądowych oraz w aktach prowadzonych przez organ rentowy, a także na podstawie dowodu
z przesłuchania świadków C. M. i A. K. oraz przesłuchania samego ubezpieczonego.

Sąd dał wiarę dowodom z dokumentów, których autentyczności i zgodności z prawdą nie kwestionowała żadna ze stron. Organ rentowy powoływał się jedynie na nieprawidłowości dotyczące przedstawionych przez ubezpieczonego świadectwa pracy i świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Okoliczność ta miała jednak charakter drugorzędny. W niniejszym postępowaniu Sąd samodzielnie dokonywał ustaleń w zakresie, czy prace rzeczywiście wykonywane przez ubezpieczonego można było kwalifikować jako prace w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów
z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm., zwanego dalej również „rozporządzeniem”).

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadków, ponieważ były logiczne i spójne, wzajemnie zgodne oraz niesprzeczne z pozostałym materiałem dowodowym. Świadkowie pracowali z ubezpieczonym w (...) S.A. w T., a następnie w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o. o. na hali produkcyjnej, ich okresy zatrudnienia pokrywały się ze sobą, wobec czego mieli bezpośrednio naocznie uzyskaną wiedzę co do organizacji pracy i funkcjonowania powyższego zakładu w spornym okresie, a przede wszystkim co do czynności wykonywanych przez ubezpieczonego i ich charakteru. Świadkowie potwierdzili, że ubezpieczony w spornych okresach pracował jako elektromonter przy usuwaniu awarii elektrycznych maszyn znajdujących się w hali produkcyjnej, zajmując się utrzymaniem ich w ruchu. W ramach swoich obowiązków pracowniczych zajmował się nadto konserwacją maszyn i odpowiadał za wybrane czynności kontrolne. Należy wskazać, że świadkowie zeznali, że ubezpieczony pewne czynności wykonywał również w warsztacie, gdy pracował przy naprawie, której nie można było wykonać bezpośrednio na hali produkcyjnej. Świadkowie zaznaczyli jednak, że były to sytuacje incydentalne i krótkotrwałe. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynikało, że ubezpieczony w trakcie zmiany musiał przebywać przede wszystkim na hali produkcyjnej, albowiem był odpowiedzialny za bieżące zapewnienie sprawności i ciągłości procesu produkcji.

Za wiarygodne uznano zeznania ubezpieczonego, które w pełni korespondowały
z zeznaniami w/w świadków. Ubezpieczony wskazał dodatkowo, że po odbyciu zasadniczej służby wojskowej powrócił do zakładu pracy w terminie 30 dni. Wyjaśnił też, że zdarzało się, że zastępował C. M. podczas jego nieobecności jako brygadzista. Był wówczas brygadzistą pracującym, tj. nadal wykonywał swoje podstawowe obowiązki.

Odwołanie ubezpieczonego okazało się zasadne w sposób skutkujący zmianą zaskarżonej decyzji.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (tekst jedn. w Dz. U. z 2024 r. , poz. 1696 ze zm.; dalej jako „ustawa”) rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach
z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która ma ustalone decyzją prawomocną prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy
o emeryturach i rentach z FUS lub przepisów odrębnych (art. 21 ust. 2 ustawy). Przytoczony przepis art. 21 ustawy określa ogólne warunki nabycia prawa do rekompensaty, będącej – zgodnie z definicją legalną zamieszczoną w art. 2 pkt 5 ustawy – odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze dla osób, które nie mają ustalonego decyzją prawomocną prawa do emerytury pomostowej . Rekompensatę oblicza się według wzoru przestawionego w art. 22 ustawy. Przyznaje się ją w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 ustawy).

Z przytoczonych przepisów wynikają zatem następujące przesłanki, warunkujące prawo do rekompensaty: 1) utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę
w związku z wygaśnięciem po dniu 31.12.2008 r. – w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31.12.1948 r., a przed dniem 1.01.1969 r. – podstawy normatywnej przewidującej takie uprawnienie; 2) brak decyzji przyznającej prawo do emerytury pomostowej lub wcześniejszej emerytury; 3) legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15–letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przypadającym w okresie do 31.12.2008 r. (art. 22 ust. 1 i 2 ustawy).

Organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do rekompensaty wyłącznie z uwagi na niewykazanie posiadania przez niego na dzień 1.01.2009 r. wymaganego 15-letniego okresu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, natomiast pozostałe przesłanki zostały przez niego spełnione.

Według § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm. – zwanego dalej „rozporządzeniem”) stosuje się je do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4 – 15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej „wykazami”. Właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze
w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych mieli ustalić w podległych
i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których były wykonywane prace
w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B (§ 1 ust. 2 rozporządzenia). Stosownie zarazem do § 2 ust. 1 rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji,
w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2 rozporządzenia).

Wypada w tym miejscu podkreślić, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14.09.2007 r., III UK 27/07, OSNAP 2008/21-22/325; z dnia 19.09.2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008/21-22/329; z dnia 6.12.2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22.01.2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009/5-6/75, z dnia 24.03.2009 r., I PK 194/08, LEX nr 528152
i z dnia 1.06.2010 r., II UK 21/10, LEX nr 619638).

Nie wlicza się zarazem do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pracy, którą pracownik tylko częściowo wykonywał w sposób opisany w załącznikach do rozporządzenia, a równocześnie – w ramach dobowej miary czasu pracy – świadczył prace nie oddziaływujące szkodliwie na jego organizm. Tak zatrudniony pracownik nie spełniał bowiem koniecznego warunku dla uzyskania wcześniejszych uprawnień emerytalnych, jaki stanowi stałe wykonywanie pracy szkodliwej w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na zajmowanym stanowisku (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4.06.2008 r., II UK 306/07, OSNP 2009/21-22/290; z dnia 12.07.2011 r., II UK 2/11, LEX nr 989128). W przypadku więc jednoczesnego wykonywania prac wymienionych w rozporządzeniu z niewymienionymi, nawet gdy stosunek tych prac jest nieproporcjonalnie wysoki na rzecz tych pierwszych, przekreśla to możliwość uznania za pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, jako nie wykonywanej stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 25.09.2013 r., III AUa 106/13, LEX nr 1381334).

Reguła ta podlega natomiast pewnym ograniczeniom. Pierwszy wyjątek dotyczy sytuacji, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część (immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika do rozporządzenia (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6.12.2007 r., III UK 62/07, LEX Nr 375653; dnia 5.05.2009 r., I UK 4/09, LEX nr 509022; z dnia 11.03.2009 r., II UK 243/08 oraz z dnia 15.11.2017 r., II UK 550/16, Legalis nr 1715417). Drugie odstępstwo odnosi się do przypadków, kiedy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22.01.2008, I UK 210/07, OSNP 2009/5-6/75; z dnia 22.04.2009 r., II UK 333/08, LEX nr 1001310 oraz z dnia 15.11.2017 r., II UK 550/16, Legalis nr 1715417; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 24.01.2013 r., II AUa 1098/12, LEX nr 1280036).

W załączniku nr 1 do rozporządzenia, stanowiącym wykaz A, w Dziale XIV – ,,Prace różne”, pod pozycją 25 – zostały wymienione także prace polegające na bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Stanowisko to zostało sprecyzowane w zarządzeniu nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz.Urz.MG Nr 4, poz. 7) w załączniku nr 1, stanowiącym wykaz A, w Dziale XIV pod pozycją 25 pkt 1 jako stanowiska pracy, na których prace wykonywane są stale i bezpośrednio przy stanowiskach wymienionych w wykazie.

Odnosząc się do tak kwalifikowanych prac Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku
z dnia 11 grudnia 2014 r. (I UK 162/14, Legalis nr 1185772) podkreślił: „ (…) dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1 (uprawnień do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym), za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. To właśnie wykonywanie pracy w takich warunkach (szczególnych) prowadzi bowiem do szybszego obniżenia sprawności pracownika, dając mu możliwość szybszego niż ogół zatrudnionych skorzystania z uprawnień emerytalnych. Wzięcie pod uwagę ustawowej definicji prac w szczególnych warunkach powoduje natomiast, że wykładnia pojęcia prac „na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie” musi uwzględniać owe „szkodliwe dla zdrowia oraz uciążliwe warunki” panujące na oddziałach. Szkodliwość oraz uciążliwość warunków wynika zaś z tego, że oddziały są „w ruchu”, to znaczy trwa w nich normalna praca, w związku z czym owa szkodliwość i uciążliwość jest taka sama, jak dla pracowników, którzy jako podstawowe wykonują prace wymienione w wykazie, czyli
ex definitione prace w szczególnych warunkach.

Dlatego właśnie prace, które normalnie nie zostałyby zakwalifikowane jako prace
w szczególnych warunkach, polegające na bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe, mogą być za takie uznane, jednakże tylko wówczas, gdy są wykonywane „na oddziałach będących w ruchu”, czyli przy stanowiskach pracy faktycznie wykonywanej w szczególnych warunkach. Tylko wtedy bowiem warunki obu rodzajów prac są porównywalne (porównywalnie szkodliwe). Możliwość zakwalifikowania prac jako wymienionych w Dziale XIV, poz. 25 wykazu A wynika więc ze specyfiki miejsca i czasu ich wykonywania („na oddziałach będących w ruchu”), tworzących szczególne warunki, porównywalne do tych, w których pracują pracownicy normalnie tam zatrudnieni (np. hałas, zapylenie, ponadnormatywne promieniowanie etc.). Należy w związku z tym przyjąć, że pojęcie prac „na oddziałach będących w ruchu” użyte w Dziale XIV, poz. 25 wykazu A powinno być wykładane z uwzględnieniem miejsca ich wykonywania, a nie funkcjonalnie, to jest jako prace, które (bez względu na warunki, w których są wykonywane) służą jedynie jednostce organizacyjnej (zespołowi osób) normalnie wykonującej prace
w szczególnych warunkach.”

W ocenie Sądu pracę ubezpieczonego w okresie zatrudnienia w (...) S.A. od
2 listopada 1977 r. do 30 kwietnia 2000 r. (22 lata, 5 miesięcy i 29 dni) oraz
w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o. o od 1 maja 2000 r. do 30 listopada 2000 r. (7 miesięcy; łącznie 23 lata i 29 dni) należało zakwalifikować jako pracę wykonywaną w szczególnych warunkach. Praca wykonywana przez ubezpieczonego miała na celu zapewnienie utrzymania ruchu na dziale produkcyjnym, gdzie ubezpieczony zajmował się czuwaniem nad zapewnieniem prawidłowego toku produkcji i był odpowiedzialny za pracę ciągów technologicznych (pod względem elektrycznym). Ubezpieczony pracował w systemie czterobrygadowym, na pierwszej zmianie. Do jego podstawowych zadań – wypełniających zazwyczaj cały czas pracy – należała konserwacja lub naprawa układów elektrycznych maszyn i urządzeń na wydziale zajmującym się produkcją polimerów tj. „produkcją włókien chemicznych, półproduktów do wyrobu włókien chemicznych oraz innych produktów wytwarzanych na tej samej bazie co włókna chemiczne” (Wykaz A Dział IV „W chemii” poz. 22 załącznika do rozporządzenia).

Zachowane zatem zostały wymogi, które pozwalały na uznanie pracy wykonywanej przez ubezpieczonego jako opisanej w wykazie A dziale XIV poz. 25 załącznika do rozporządzenia. Czynności zlecone ubezpieczonemu obejmowały przede wszystkim prace konserwacyjne lub remontowe (a także montażowe – przy wymianie poszczególnych elementów) urządzeń wykorzystywany do wytwarzania polimerów. Jednocześnie, podczas wykonywania przez ubezpieczonego tych prac wokół niego odbywała się produkcja, a zatem pozostałe maszyny i urządzenia produkujące polimery pozostawały w ruchu. Podstawowa działalność tego działu stanowiła zarazem aktywność realizowaną w warunkach szczególnych, ujętą w wykazie A dziale IV poz. 22. Pracę w takich warunkach ubezpieczony – przed dniem 1.01.2009 r. – świadczył w okresie o wiele dłuższym niż wymagane 15 lat i to w pełnym wymiarze czasu pracy.

Ubezpieczonemu należało zaliczyć do stażu pracy w szczególnych warunkach okres odbywania zasadniczej służby wojskowej od 27 kwietnia 1979 r. do 15 kwietnia 1981 r. ze względu na regulację zawartą w przepisie art. 108 w związku z art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. nr 44, poz. 220, ze zm.) – w jej brzmieniu, które obowiązywało w okresie, kiedy ubezpieczony odbywał służbę wojskową. Sąd podziela pogląd Sądu Najwyższego, jaki ten wyraził w wyroku z dnia 6 kwietnia 2006 roku (sygn. akt: III UK 5/06, OSNP z 2007 roku, nr 7-8, poz. 108; LEX nr 244005), zgodnie z którym - okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), jeżeli pracownik
w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia. W ocenie Sądu takie same kryteria należy przyjąć przy ocenie możliwości zaliczenia ubezpieczonemu okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresów pracy w szczególnych warunkach na potrzeby przyznania prawa do rekompensaty. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynikało, że po ukończeniu służby wojskowej ubezpieczony powrócił w ustawowym terminie do zakładu pracy i podjął zatrudnienie na uprzednio zajmowanym stanowisku elektromontera.

Wobec powyższego, na mocy art. 477 ¹⁴ §2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu M. W. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach od dnia 01 lipca 2024 r. (pkt. I sentencji wyroku).

Mając na uwadze, że ustalenie faktycznych warunków pracy mogło zostać poczynione dopiero na etapie postępowania sądowego na podstawie dowodów, którymi organ rentowy nie dysponował, Sąd nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (art. 28 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych w zw. z art. 118 ust. 1a ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) (pkt II sentencji wyroku).

Sędzia Danuta Domańska