Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 grudnia 2021 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Hanna Cackowska-Frank

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 31 grudnia 2021 r. w Toruniu

sprawy S. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania S. J.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T.

z dnia 15 czerwca 2021 r. nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, iż ubezpieczony S. J. nie pobrał nienależnego świadczenia za czerwiec 2020 r. w łącznej kwocie 1200,00 zł (jeden tysiąc dwieście złotych 00/100) z tytułu renty socjalnej i tym samym nie ma obowiązku zwrotu tego świadczenia.

/-/sędzia Hanna Cackowska-Frank

Sygn. akt IV U 836/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 czerwca 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., powołując się na art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r., poz. 291 ze zm.), stwierdził,
że ubezpieczony S. J. pobrał nienależne świadczenie za okres od 1 czerwca 2020 r. do 30 czerwca 2020 r. w łącznej kwocie 1 200 zł z tytułu renty socjalnej. Jednocześnie organ rentowy wezwał ubezpieczonego do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 czerwca 2020 r. do 30 czerwca 2020 r. w łącznej należności głównej 1 200 zł.

W odwołaniu od powyższej decyzji S. J. wskazał, że w czerwcu
2020 r. jego przychód nie przekroczył wartości właściwej do zawieszenia wypłaty świadczenia, ponieważ w dniu 10 czerwca 2020 r. otrzymał wynagrodzenie za miesiąc maj, natomiast w dniu 30 czerwca wynagrodzenie za miesiąc czerwiec. Jednocześnie wyjaśnił,
że dzień 30 czerwca 2020 r. był ostatnim dniem jego zatrudnienia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Sąd ustalił, co następuje:

Ubezpieczony S. J. (ur. (...)) od 1 stycznia 2011 r. uprawniony jest do renty socjalnej.

Decyzją z dnia 19 sierpnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w T. przyznał ubezpieczonemu prawo do renty socjalnej na dalszy okres, tj. do dnia 31 lipca 2020 r. Na odwrocie ww. decyzji zostało zawarte pouczenie, że prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych (pkt V. 3 pouczenia) oraz pouczenie (w pkt. III), że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia zobowiązana jest do ich zwrotu, przy czym za nienależnie pobrane uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie do nich prawa albo wstrzymanie wypłaty, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, oraz świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych wypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie, a także wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.

Dowód: - decyzje ZUS – k. 19, 41, 89 – 91, 125 akt rentowych.

W okresie od 1 czerwca 2018 r. do 30 czerwca 2020 r. S. J. był zatrudniony w oparciu o umowę o pracę w (...) (...) (...) Z.
z siedzibą w B. jako pomoc kuchenna. W okresie od 1 stycznia 2019 r. do 30 czerwca 2020 r. pracował w pełnym wymiarze czasu pracy. Z tego tytułu w 2020 r. otrzymywał wynagrodzenie w kwocie 2 600 zł brutto, tj. w kwocie odpowiadającej minimalnemu wynagrodzeniu za pracę. Wynagrodzenie wypłacane było do 10 dnia każdego miesiąca
za miesiąc poprzedni w formie przelewu na rachunek bankowy.

W dniu 9 czerwca 2020 r. pracodawca wypłacił ubezpieczonemu wynagrodzenie
za miesiąc maj 2020 r. w kwocie 1 828,18 zł netto (wpływ na rachunek bankowy w dniu 9 czerwca 2020 r.). Następnie, w związku z tym, że z końcem czerwca 2020 r. stosunek pracy
z ubezpieczonym ulegał rozwiązaniu, pracodawca w dniu 30 czerwca 2020 r. dokonał wypłaty wynagrodzenia za miesiąc czerwiec w kwocie 1 876,62 zł netto (wpływ na rachunek bankowy w dniu 30 czerwca 2020 r.).

Dowód: - świadectwo pracy – k. 12 – 14 akt sądowych,

- umowy o pracę – k. 15, 17 akt sądowych,

- angaż płacowy – k. 16 akt sądowych,

- potwierdzenia przelewów – k. 18 – 19 akt sądowych.

Pismem z dnia 20 kwietnia 2021 r. organ rentowy zobowiązał S. J. jako osobę pobierającą rentę socjalną do przedłożenia zaświadczenia wystawionego przez płatnika składek, informującego o wysokości przechodów podlegających rozliczeniu za rok 2020 r.

W dniu 12 maja 2021 r. do organu rentowego wpłynęło zaświadczenie pracodawcy
o dochodach ubezpieczonego, w którym wykazano kwoty bez wskazania daty wypłaty: styczeń 2020 r. – 2 600 zł brutto,

luty 2020 r. – 2600 zł brutto,

marzec 2020 r. – 2 492,65 zł brutto,

kwiecień 2020 r. – 2 600 zł brutto,

maj 2020 r. – 2 600 zł brutto,

czerwiec 2020 r. – 2 600 zł brutto.

Pismem z dnia 20 maja 2021 r. organ rentowy zwrócił się do pracodawcy ubezpieczonego o wskazanie dat wypłaty należności.

W dniu 7 czerwca 2021 r. do organu rentowego wpłynęło zaświadczenie, w którym wykazano kwoty przychodu ze wskazaniem daty wypłaty:



grudzień 2019 r. – 2 250 zł, data wypłaty 9 styczeń 2020 r.,



styczeń 2020 r. – 2 600 zł brutto, data wypłaty 9 luty 2020 r.,



luty 2020 r. – 2600 zł brutto, data wypłaty 9 marzec 2020 r.,



marzec 2020 r. – 2 492,65 zł brutto, data wypłaty 9 kwiecień 2020 r.,



kwiecień 2020 r. – 2 600 zł brutto, data wypłaty 9 maj 2020 r.,



maj 2020 r. – 2 600 zł brutto, data wypłaty 9 czerwiec 2020 r.,



czerwiec 2020 r. – 2 600 zł brutto, data wypłaty 30 czerwiec 2020 r.

W dniu 15 czerwca 2021 r. organ rentowy wydal zaskarżoną decyzję.

Dowód: - pisma ZUS – k. 129, 141 akt rentowych,

- zaświadczenia – k. 133, 145 akt rentowych,

- zaskarżona decyzja – k. 151 akt rentowych.

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sądowych niniejszej sprawy oraz w aktach prowadzonych przez organ rentowy.

Sąd przyznał walor wiarygodności wszystkim dokumentom, ponieważ były jasne, pełne i logiczne, a nadto żadna ze stron nie kwestionowała prawdziwości zawartych w nich treści ani ich mocy dowodowej, wobec czego nie budziły one również wątpliwości Sądu.

Okolicznością bezsporną było to, że ubezpieczony był pouczany o tym, iż w razie osiągania przychodów w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, jego prawo do renty socjalnej zostanie zawieszone za miesiąc, w którym uzyska on taki przychód, jak również o obowiązku zwrotu nienależnego świadczenia
z informacją, że nienależnie pobranym świadczeniem jest także świadczenie wypłacone mimo okoliczności powodujących jego zawieszenie.

Ubezpieczony kwestionował zasadność żądania zwrotu wypłaconego świadczenia, gdyż kwestionował wysokość ustalonego przez organ rentowy za okres od 1 czerwca 2020 r. do 30 czerwca 2020 r. przychodu z tego względu, że wypłacone w dniu 9 czerwca 2020 r. wynagrodzenie należne było za miesiąc maj 2020 r., podczas gdy wynagrodzenie wypłacone w dniu 30 czerwca 2020 r. było należne za miesiąc czerwiec 2020 r.

Zasady zmniejszania i zawieszania renty socjalnej regulują przepisy art. 10 ust. 1-7 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1300 – zwana dalej ustawą o rencie socjalnej), a kwestie dotyczące zwrotu nienależnego świadczenia - przepis art. 138 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 291 ze zm. zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach z FUS), który ma odpowiednie zastosowanie do renty socjalnej poprzez art. 15 ustawy o rencie socjalnej.

Stosownie do treści art. 10 ust. 1- 5 i 6 -7 ustawy o rencie socjalnej:

1. Prawo do renty socjalnej zawiesza się w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

2. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej.

3. Za przychód, o którym mowa w ust. 1, w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r., poz. 266 ze zm.), zwanej dalej "ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych".

4. Za przychód, o którym mowa w ust. 1, uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

5. Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu innego niż wymieniony w ust. 1- 4, zaliczonego do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1509, z późn. zm.), z zastrzeżeniem art. 9 ust. 1 i 2, lub osiągania przychodów z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów
o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

6. Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w ust. 1-5a, w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych.

7. Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej. Powiadomienie następuje w formie pisemnego oświadczenia. W przypadku gdy składki na ubezpieczenia społeczne są odprowadzane przez płatnika składek, osoba pobierająca rentę socjalną jest obowiązana do przedstawienia zaświadczenia albo oświadczenia określającego kwotę przychodu.

Stosownie zaś do art.138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu, przy czym za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ustawy uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do doświadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z art.138 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok,
w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy,
że organ rentowy jako podstawę prawną w zaskarżonej decyzji wskazał art. 138 powołanej wyżej ustawy. Odnosząc się do powyższego przypomnieć należy, że żądanie zwrotu nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzasadnione jest tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej, i tylko wówczas, gdy miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2012 r., I UK 331/11). W treści obowiązujących przepisów wyraźnie został wyeksponowany czynnik świadomości pobrania świadczenia nienależnego, przy czym o jej istnieniu przesądza dokonanie pouczenia o okolicznościach ustania prawa do świadczeń albo wstrzymania ich wypłaty.

W art. 138 ustawy emerytalnej za nienależnie pobrane świadczenia uznaje się świadczenia wypłacone, mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub
w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Świadomość nienależności świadczenia ma wypływać z pouczenia uprawnionego przez organ rentowy o okolicznościach powodujących wypłatę świadczeń nienależnych,
a pouczenie stanowi warunek sine qua non obowiązku ich zwrotu (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1980 r., II URN 51/80, z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 136/04, z dnia 9 lutego 2005 r., III UK 181/04, z dnia 16 stycznia 2009 r., I UK 190/08).

Sąd zaznacza, że samo pouczenie powinno być należyte, czyli wyczerpująco
i wyraźnie wskazywać okoliczności, w których dochodzi do pobrania nienależnego świadczenia oraz powinno być dokonane w taki sposób, aby było zrozumiałe dla osoby,
do której jest skierowane. Pouczenie to nie może być więc abstrakcyjne, niekonkretne,
a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń (wyroki Sądu Najwyższego m.in. z dnia 9 lutego 2005 r., III UK 181/04 oraz z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07). Pouczenie zamieszczane standardowo w decyzjach organu rentowego, które dotyczy wszystkich możliwych sytuacji, powinno być zindywidualizowane przez wyjaśnienie odpowiednich przepisów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005/8/116), może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2006 r., I UK 161/05, OSNP 2007/5-6/78 i z dnia 10 czerwca 2008 r., I UK 394/07, niepubl. i z dnia 6 marca 2012 r., I UK 331/11, Lex nr 1165287).

Podzielić należy pogląd prawny wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Krakowie
w wyroku z dnia 11 września 1996 r., III AUr 105/96, opubl. w OSA 1997 nr 7-8, poz. 21,
że pojęcie nienależnego świadczenia w prawie ubezpieczenia społecznego definiowane jest
„z punktu widzenia osoby, która je pobrała”. Dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005, nr 8, poz. 116). Dla ustalenia zatem obowiązku zwrotu wymagane są świadomość i premedytacja ubezpieczonego co do tego, że pobrał świadczenie bezprawnie. Obowiązek zwrotu świadczenia wypłaconego i pobranego bez podstawy prawnej obciąża więc tego, kto przyjął je „w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy”.

Ze zgromadzonego w sprawie, materiału dowodowego wynika, że ubezpieczony pozostawał w stosunku pracy i otrzymywał wynagrodzenie za pracę, które było wypłacane do 10 - tego dnia miesiąca za miesiąc poprzedni. W dniu 9 czerwca 2020 r. na rachunku bankowym ubezpieczonego została zaksięgowana kwota 1 828,18 zł tytułem wynagrodzenia za pracę za miesiąc maj 2020 r., zaś w dniu 30 czerwca 2020 r. kwota 1 876,62 zł tytułem wynagrodzenia za pracę za miesiąc czerwiec 2020 r.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2021 r., poz. 1128) przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń
w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Z definicji pojęcia przychodu jako świadczenia otrzymanego czy też w niektórych przypadkach postawionego do dyspozycji należy też wnosić o momencie jego uzyskania. Konieczne jest zatem określenie momentu uzyskania przychodu, by przyporządkować przychód do danego okresu rozliczeniowego - roku podatkowego, a w przypadkach rozliczania renty socjalnej również miesiąca.

Ponadto, w ocenie Sądu, dokonane przez ustawodawcę w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych odesłanie do ustawy podatkowej, należy traktować wyłącznie jako odesłanie dokonane na użytek pojęcia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, nie uzasadniające natomiast przejęcia na grunt ubezpieczeń społecznych całej metodologii rozliczania podatku. Przeczy temu przede wszystkim okoliczność, że składki na ubezpieczenie społeczne zgodnie z art. 47 i nast. ustawy systemowej są rozliczane w systemie miesięcznym. Konsekwencją tego jest opłacenie należnej składki w całości za dany miesiąc. W odniesieniu do podatku dochodowego następuje rozliczenie roczne, a płatnik odprowadza tylko comiesięczne zaliczki na ten podatek (art. 87 ust. 1 k.p.). Już ta różnica nie pozwala na stosowanie i utożsamianie metod rozliczeń podatkowych na gruncie ubezpieczeń społecznych. W tej sytuacji odesłanie w art. 18 ust. 1 ustawy systemowej do pojęcia przychodu na użytek podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zdaniem sądu, ogranicza się do pojęcia przychodu w znaczeniu rodzajowego oznaczenia składników tego pojęcia w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nie ma natomiast podstaw do rozszerzania tego pojęcia poprzez dalsze elementy dotyczące momentu realizacji tego przychodu w znaczeniu art. 11 ust. 1 ustawy, jako faktyczna data wypłaty, czy postawienia do dyspozycji osoby uprawnionej, ale w skali roku. Także przepis art. 10 ust. 5 ustawy o rencie socjalnej, w którym wskazano, że prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu innego niż wymieniony w ust. 1-4, zaliczonego do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, wskazuje że na gruncie ubezpieczeń społecznych zamiarem ustawodawcy było odesłanie do ustawy podatkowej tylko w zakresie pojęcia przychodu w znaczeniu rodzajowo wyodrębnionych składników, czy źródeł przychodów, co w ocenie sądu nie dotyczy kwestii pochodnej, którą jest odrębna metoda rozliczania: miesięczna, co do przychodów w rozumieniu ustawy o rencie socjalnej
i ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych i roczna w stosunku do podatku. Te odrębne zasady wyliczeń wynikają wprost w odrębnych ustaw, nie ma więc żadnych podstaw do ich utożsamiania.

W ocenie Sądu, w miesiącu czerwcu nie nastąpiło przekroczenie przez ubezpieczonego kwoty dopuszczalnego przychodu. Wynagrodzenie za miesiąc maj 2020 r. ubezpieczony otrzymał dopiero w miesiącu czerwcu 2020 r. Organ rentowy rozliczając należną wnioskodawcy rentę socjalną za miesiąc czerwiec 2020 r., powinien był przyjąć przychód w wysokości faktycznie przez niego w poszczególnych miesiącach wypracowanej, tj. przypisać przychód do tych miesięcy, za które on przysługiwał. Powyższe koresponduje
z celem poszczególnych ubezpieczeń, skoro realizacja przysługujących w ich ramach świadczeń jest ściśle powiązana z okresami za które dane wynagrodzenie przysługuje. Omawiane regulacje art. 10 ustawy o rencie socjalnej i udzielanie w tym zakresie ubezpieczonym pouczeń służą bowiem temu, aby ubezpieczeni podejmując decyzje
o zatrudnieniu, mogli sobie odpowiednio zaplanować i ustalić swój dochód, wiedząc
o konsekwencji w postaci zawieszenia prawa do renty socjalnej za miesiące, w których dochód ten będzie wyższy niż ustalona przez ustawodawcę kwota. Planowanie to może więc realnie nastąpić na etapie negocjowania wynagrodzenia za pracę z pracodawcą czy też ustalania terminu płatności tego wynagrodzenia. Osoba pobierająca rentę może bowiem wówczas obliczyć sobie jaką łączną kwotą będzie dysponowała w poszczególnych miesiącach i może skontrolować, czy kwota ta nie będzie zbyt wysoka. Temu samemu celowi służą też omawiane regulacje dotyczące utraty i zawieszenia prawa do renty socjalnej, jeśli ktoś zarabia więcej niż ustalone minimum to nie potrzebuje wsparcia finansowego ze strony państwa.

W tym miejscu zwrócić należy także uwagę na istotną okoliczność, a mianowicie rozróżnienie pojęcia świadczenia nienależnie pobranego od świadczenia nienależnego. Każde świadczenie nienależnie pobrane jest nienależne, jednak nie działa tu reguła odwrotna. Świadczenie jest nienależnie pobrane, gdy jest pobrane w sytuacjach wskazanych w ustawie, co do zasady przez osobę, której przypisać można określone cechy dotyczące stanu jej świadomości co do zasadności pobierania świadczenia, w tym w szczególności działanie
w złej wierze, z premedytacją. Przyjęte jest, że takie cechy działania są istotne przy ocenie obowiązku zwrotu przez ubezpieczonego wypłaconych mu nienależnie świadczeń (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2006 r., I UK 161/05, M.P. Pr. 2006/5/230).
W wyroku z dnia 24 listopada 2004 r (I UK 3/04, OSNAP 2005/8/116) Sąd Najwyższy wskazał, że dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (wyrok Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 stycznia 1966 r. III TR 1492/65, OSPiKA 1967/10/247, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1977, II UR 5/77, OSNCP 1978/2/37; z dnia 16 lutego 1987 r. URN 16/87, PiRS 1988/6; z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07 Lex nr 454781 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 10 lipca 2013 r. III AUa 365/13, Lex nr 1339401). Ochrona ubezpieczonego w tym zakresie nie ma miejsca w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego lub innego bezprawnego działania ubezpieczonego w celu uzyskania prawa do świadczeń
z ubezpieczenia społecznego. Świadczenia wypłacone w takiej sytuacji podlegają bowiem zwrotowi w trybie przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1997 r., II UKN 128/97, OSNAPiUS 1998/6/192).

Zwrotu świadczeń nienależnych, niebędących świadczeniami nienależnie pobranymi, ZUS może dochodzić natomiast na zasadach ogólnych (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1984 r., III UZP 20/84, OSNCAPiUS 1985/1/3; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 1985 r., II URN 98/85, OSNCAPiUS 1986/4/59; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 4 sierpnia 1999 r., III AUa 414/99, OSA 1999/11-12/57). Także w doktrynie prezentowany jest trafny pogląd, że obowiązek zwrotu świadczenia na podstawie decyzji administracyjnej nie powstaje, gdy decyzja przyznająca świadczenie lub sam jego wymiar były wynikiem błędu organu rentowego niezawinionego przez ubezpieczonego, gdyż świadczenia tak wypłacone nie są uznawane za świadczenia nienależnie pobrane
w rozumieniu przepisów ubezpieczeniowych. Przyjmuje się, że w przypadku wypłaty przez organ rentowy bezpodstawnych świadczeń z innych przyczyn niż wymienione w art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS lub art. 84 ustawy systemowej, powstają świadczenia nienależne w rozumieniu przepisu art. 410 § 2 k.c. (por. B. Gudowska, Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, C.H. Beck 2014, kom. do art. 84; M. Bartnicki [w:] Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz pod red. K. Antonów, Lex 2014, kom do art. 138; A. Kijowski, Obowiązek zwrotu nienależnych świadczeń, s. 1512; R. Babińska, Pojęcie i rodzaje błędu, s. 57).
W przypadkach gdy administracyjny tryb dochodzenia zwrotu nadpłaty jest niedopuszczalny, otwarta staje się droga procesu cywilnego (por. S. Płażek, glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1984 r., III UZP 20/84, Pal. 1986/9/88-90; R. Babińska, Pojęcie i rodzaje błędu, s. 57).

W przedmiotowej sprawie wypłacenie ubezpieczonemu wynagrodzenia za maj 2020 r. w dniu 9 czerwca 2020 r., a następnie za czerwiec 2020 r. w dniu 30 czerwca 2020 r. nie było zależne od winy ubezpieczonego, a wynikało z faktu, że z dniem 30 czerwca 2020 r. ustawał jego stosunek pracy z ówczesnym pracodawcą. Powyższa sytuacja nie uzasadnia powstania po stronie ubezpieczonego obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za miesiąc czerwiec 2020 r.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, iż S. J. nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

sędzia Hanna Cackowska - Frank