Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 stycznia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodnicząca: Sędzia Danuta Domańska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 stycznia 2025 roku w T.

sprawy E. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o składki

na skutek odwołania E. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T.

z dnia 01 lipca 2024 roku znak: 560000/71/2024/RKS/BM

I.  oddala odwołanie;

II.  nie obciąża ubezpieczonej E. S. kosztami zastępstwa procesowego poniesionymi przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T..

Sędzia Danuta Domańska

IV U 830/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 01 lipca 2024 r. znak: 560000/71/2024/RKS/BM Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. stwierdził, że E. S. jest dłużnikiem ZUS z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy. Zadłużenie wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi na dzień wydania decyzji wyniosło 12.631,37 zł, w tym:

- z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od 01/2022 do 12/2022 w kwocie 8.949,29 zł wraz z odsetkami w kwocie 2.646,00 zł,

- z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy za okres od 01/2022 do 12/2022 w kwocie 1.036,18 zł.

W uzasadnieniu decyzji ZUS wskazał, że ubezpieczona nie dopełniła obowiązku wynikającego z art. 46 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczona wskazała, że decyzja nie zawiera uzasadnienia, co pozbawia ją przymiotu decyzji. Treść decyzji jest abstrakcyjna, deklaracje 01-39 za okres od stycznia 2022 r. do grudnia 2022 r. były składane elektronicznie w obowiązujących terminach, wykazując należne wartości, które ubezpieczona uiszczała terminowo. Składane deklaracje nie były kwestionowane przez ZUS, ubezpieczona nie uzyskała żadnych informacji o rozbieżnościach pomiędzy kwotami wskazanymi w deklaracjach rozliczeniowych płatnika składek, a kwotami wynikającymi ze skorygowanych przez ZUS raportach. ZUS potwierdzał otrzymanie deklaracji, wskazując datę odebrania przesyłki elektronicznej, a przekazane deklaracje posiadały status: ,,potwierdzony”, ,,przetworzony”, ,,brak błędów przetwarzania”, ,,przesyłka przyjęta”.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy, reprezentowany przez radcę prawnego, wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji, a także o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. Organ rentowy dokonał uporządkowania na koncie ubezpieczonej okresów ubezpieczenia z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej oraz sporządził dokumenty zgłoszeniowe i rozliczeniowe pod względem kodu tytułu ubezpieczenia zgodnie z ustalonym schematem, według którego od 16 grudnia 2019 r. do 31 grudnia 2021 r. ubezpieczona podlegała ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu z kodem tytułu ubezpieczenia (...) (osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą mająca ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia). Ubezpieczona miała prawo – w myśl art. 18a ustawy systemowej – do opłacania preferencyjnych składek na ubezpieczenia społeczne, w okresie pierwszych 24 miesięcy od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej. Po zakończeniu tego okresu tj. od 01 stycznia 2022 r. do 28 grudnia 2022 r. ubezpieczona podlegała ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu na ogólnych zasadach z kodem tytułu ubezpieczenia (...) (osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą mająca prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek stanowi zadeklarowania kwota nie niższa niż 60% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia). Przedsiębiorca, któremu skończył się 24-miesięczny okres preferencyjnych składek ZUS powinien złożyć w ZUS druk (...), za pomocą którego następuje wyrejestrowanie – należy go dokonać w terminie 7 dni od daty utraty prawa do preferencji. Następnie płatnik powinien złożyć formularz (...), który stanowi rejestrację płatnika składek ZUS. Należało w nim wskazać termin, od którego rozpoczyna się opłacanie składek w standardowej wysokości. Kolejno płatnik powinien złożyć deklarację ZUS DRA za pierwszy miesiąc opłacania składek, najpóźniej 20 dnia następnego miesiąca za miesiąc poprzedni. Ubezpieczona tych czynności nie dokonała, więc ZUS mógł sporządził dokumenty zgłoszeniowe i rozliczeniowe oraz skorygować dane na koncie płatnika z urzędu.

W piśmie z 14 listopada 2024 r. ZUS doprecyzował, że od 1 stycznia 2022 r. ubezpieczona mogła:

- skorzystać z ulgi Mały (...), jeżeli w terminie 7 dni liczonych od pierwszego dnia, w którym spełniała warunki do korzystania z ulgi, przekazałaby zgłoszenie do ubezpieczeń z kodem (...) – art. 18c ustawy,

- opłacać składki na ogólnych zasadach od kwoty nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalania kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek – art. 18 ust. 8 ustawy – do której przypisany jest kod 0510 ( (...) w przypadku rencisty).

Rejestracja nowego kodu tytułu ubezpieczenia powinna nastąpić w terminie 7 dni od momentu, w którym zaczyna obowiązywać Mały (...). Ubezpieczona nie złożyła zgłoszenia z kodem 0590, a więc od 1 stycznia podlegała ubezpieczeniom z kodem 0510 tzw. Duży ZUS. Organ rentowy nadmienił, że weryfikacja dokumentów dotyczy tylko poprawności samego dokumentu np. ZUS DRA i jego zgodności w zakresie wykazanego kodu tytułu ubezpieczeń oraz schematu wskazanego na zgłoszeniu ubezpieczonego. Nie jest sprawdzane, czy ubezpieczony przekroczył okres opłacania preferencyjnych składek. Z ustawy nie wynika obowiązek informowania o zakończeniu okresu preferencyjnego ( vide: pismo – k. 26-27 akt sądowych).

Sąd ustalił, co następuje:

E. S. widniała w (...) od 16 grudnia 2019 r. Działalność została wykreślona z dniem 29 grudnia 2022 r.

Dowód: - informacje z (...) https://aplikacja.ceidg.gov.pl/

W okresie od 16 grudnia 2019 r. do 31 grudnia 2021 r. tj. przed 24 miesiące E. S. była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego na preferencyjnych zasadach na podstawie art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – z kodem tytułu (...) jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą mająca ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Po zakończeniu powyższego okresu ubezpieczona nadal deklarowała podstawę wymiaru składek wynoszącą 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Nie złożyła deklaracji wyrejestrowującej (...) ani deklaracji (...), celem zgłoszenia się do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako osoba, dla której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne uzależniona jest od dochodu (z kodem 0590 00).

Bezsporne.

Po 1 stycznia 2022 r. ubezpieczona składała terminowo comiesięczne deklaracje rozliczeniowe (...) P (...) z kodem (...) (elektronicznie) i opłacała składki od preferencyjnej podstawy wymiaru składek.

Dowód: - deklaracje – k. 4-48 akt ZUS.

Organ rentowy dokonał z urzędu uporządkowania okresu ubezpieczenia z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej wskazując, że od 1 stycznia 2022 r. do 28 grudnia 2022 r. obowiązywała ubezpieczoną podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowiąca kwotę nie niższą niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Sporządzono dokumenty rozliczeniowe ZUS DRA za okres od stycznia do grudnia 2022 r., zwiększające przypis składek.

Dowód: - pismo – k. 51 akt ZUS,

- ZUS (...) – k. 28-51 akt sądowych.

W dniu 1 lipca 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wydał zaskarżoną decyzję, na mocy której stwierdził, że E. S. jest dłużnikiem ZUS z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy. Zadłużenie wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi na dzień wydania decyzji wyniosło 12.631,37 zł, w tym:

- z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od 01/2022 do 12/2022 w kwocie 8.949,29 zł wraz z odsetkami w kwocie 2.646,00 zł,

- z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy za okres od 01/2022 do 12/2022 w kwocie 1.036,18 zł.

Dowód: - zaskarżona decyzja – k. 54 akt ZUS.

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie okoliczności bezspornych oraz dokumentów zgromadzonych w aktach sądowych niniejszej sprawy i w aktach organu rentowego, które były jasne, pełne i rzetelne, a ich autentyczności ani zgodności z prawdą nie podważała żadna ze stron, wobec czego były one w pełni wiarygodne.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że ubezpieczona w odwołaniu podnosiła, iż decyzja nie zawiera uzasadnienia, co pozbawia ją przymiotu decyzji. Należy pamiętać, że postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych winno skupiać się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania. Sąd ubezpieczeń społecznych, jako sąd powszechny, może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 26 stycznia 2023 r., II UZ 68/22, LEX nr 3518187, z 9 stycznia 2019 r., II UZ 34/18 LEX nr 2603563, z 13 października 2020 r., II UZ 21/20, LEX nr 3080420). Zaskarżona decyzja zawiera jednak wszystkie niezbędne elementy aktu administracyjnego. Krótkie uzasadnienie decyzji nie podważa jej ważności i nie pozbawia przymiotu aktu administracyjnego.

Spór między stronami – wyznaczony przedmiotem skarżonej decyzji – sprowadzał się do ustalenia, czy E. S. zasadnie została uznana dłużnikiem ZUS z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy za okres od stycznia do grudnia 2022 r. w łącznej kwocie 12.631,37 zł. Wskazane zadłużenie było konsekwencją uznania, że ubezpieczona od 1 stycznia 2022 r. nie skorzystała z ulgi Mały ZUS plus, ponieważ nie złożyła dokumentów (...) i (...) z odpowiednim kodem tytułu ubezpieczenia tj. 0590 - na podstawie art. 18c ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. w Dz. U. z 2024 poz. 497, dalej jako „ustawa systemowa”) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 5 i 5a, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy; składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku (art. 18 ust. 8 ustawy).

Od powyższej zasady w określeniu podstawy wymiaru składek osób prowadzących działalność gospodarczą przewidziane zostały wyjątki.

Zgodnie z art. 18a ust. 1 ustawy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt. 1, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Wskazany okres 24-miesięczny upłynął w przypadku ubezpieczonej z dniem 31 grudnia 2021 r.

Stosownie do art. 18c ust. 1 ustawy, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonego, o którym mowa w art. 8 ust. 6 pkt. 1, którego roczny przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył kwoty 120.000 złotych, uzależniona jest od dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, zwanego dalej „dochodem z pozarolniczej działalności gospodarczej”, uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym.

Podstawa wymiaru składek, o której mowa w ust. 1, nie może przekroczyć 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy i nie może być niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu danego roku (art. 18c ust. 2 ustawy).

Podstawę taką ubezpieczony ustala na dany rok kalendarzowy, mnożąc przeciętny miesięczny dochód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym, obliczony zgodnie z ust. 4, przez współczynnik 0,5; otrzymany wynik jest zaokrąglany do pełnych groszy w górę, jeśli końcówka jest równa lub wyższa niż 0,5 grosza, lub w dół, jeśli jest niższa (art. 18c ust. 3 ustawy).

Ubezpieczony, o którym mowa w ust. 1, może natomiast zadeklarować jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe kwotę wyższą niż podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ustalona zgodnie z niniejszym artykułem (art. 18c ust. 8 ustawy). Może także zrezygnować z uprawnienia do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem. Rezygnacja oznacza, że za miesiąc, w którym zrezygnował z uprawnienia, oraz pozostałe miesiące kalendarzowe do końca danego roku kalendarzowego ustala podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na zasadach określonych w art. 18 ust. 8 (art. 18c ust. 10 ustawy).

W myśl art. 18c ust. 9 ustawy ubezpieczony, o którym mowa w ust. 1, przekazuje informację o zastosowanych formach opodatkowania obowiązujących tego ubezpieczonego w poprzednim roku kalendarzowym, o rocznym przychodzie z pozarolniczej działalności gospodarczej i rocznym dochodzie z tej działalności uzyskanych w poprzednim roku kalendarzowym, w tym o przychodzie i dochodzie uzyskanych w okresie obowiązywania danej formy opodatkowania, oraz o podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ustalonej na dany rok kalendarzowy w:

1) imiennym raporcie miesięcznym albo

2) w deklaracji rozliczeniowej - w przypadku, o którym mowa w art. 47 ust. 2

- składanych za styczeń danego roku kalendarzowego lub za pierwszy miesiąc rozpoczęcia lub wznowienia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w danym roku kalendarzowym.

Na mocy art. 36 4b ustawy ubezpieczony, o którym mowa w art. 18c ust. 1, który rozpoczął lub wznowił prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej w styczniu danego roku kalendarzowego, dokonuje zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w terminie do końca tego miesiąca. Jeżeli termin ten jest krótszy niż 7 dni, ubezpieczony dokonuje zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.

W myśl ust. 14 cytowanego przepisu o zmianach w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu, o którym mowa w ust. 10, dotyczących tytułu ubezpieczenia oraz rodzajów ubezpieczeń i terminów ich powstania, płatnik składek zawiadamia Zakład poprzez złożenie zgłoszenia wyrejestrowania i ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych zawierającego prawidłowe dane. O tych zmianach płatnik składek może zawiadomić Zakład z wykorzystaniem formularza elektronicznego, o którym mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy (Dz.U. z 2022 r. poz. 541).

Na podstawie ust. 14a cytowanego przepisu o zmianie w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu, o którym mowa w ust. 10, dotyczącej tytułu ubezpieczenia związanego ze sposobem obliczania podstawy wymiaru składek, o którym mowa w art. 18c ust. 1, ubezpieczony zawiadamia Zakład przez złożenie zgłoszenia wyrejestrowania i ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych zawierającego prawidłowe dane w terminie:

1) do końca stycznia danego roku kalendarzowego, jeżeli zmiana w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu następuje w styczniu tego roku, przy czym jeżeli termin ten jest krótszy niż 7 dni, ubezpieczony dokonuje zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni od zaistnienia zmiany;

2) 7 dni od zaistnienia zmiany - w pozostałych przypadkach.

W realiach niniejszej sprawy ubezpieczona po zakończeniu okresu 24-miesięcznego, o którym mowa w art. 18a ust. 1 ustawy, nie dokonała wyrejestrowania z systemu ubezpieczeń społecznych ani ponownego zgłoszenia, w którym w deklaracji (...) wskazałaby prawidłowy kod tytułu ubezpieczenia tj. kod (...) (zob. rubryka V.01. formularza (...) oraz kod tytułu – załączniki nr 1 i 25 rozporządzenia (...) z 20 grudnia 2020 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych, informacji o zawartych umowach o dzieło oraz innych dokumentów, tekst jedn. w Dz. U. z 2023 r. poz. 2032). Ubezpieczona na składanych deklaracjach ZUS DRA nadal wpisywała kod (...) i odprowadzała składki od preferencyjnej podstawy, a nie jako 60% przeciętnego wynagrodzenia. Ponadto nie przekazała informacji o rocznym dochodzie wraz z deklaracją rozliczeniową o której mowa w art. 18c ust. 9.

Mając na uwadze cytowane wyżej przepisy, jeżeli ubezpieczona w 2022 r. (od stycznia) chciała opłacać składki na ubezpieczenie społeczne w zgodzie z rozwiązaniami przewidzianymi w art. 18c ustawy, powinna w terminie do końca stycznia tego roku kalendarzowego, po zakończeniu okresu 24-miesięcznego, o którym mowa w art. 18a ust. 1 ustawy, dokonać wyrejestrowania z systemu ubezpieczeniowego i ponownego zgłoszenia, wskazując kod (...). Nie ma zarazem możliwości ustalenia takiej podstawy po upływie przewidzianego terminu. W judykaturze nieterminowe (z naruszeniem art. 18c ust. 9 i art. 36 ust. 14a ustawy) zgłoszenie danego tytułu i ustalenie podstawy wymiaru z art. 18c ustawy uważa się za formę rezygnacji z takiej podstawy, do której można odnieść przepis art. 18c ust. 10 ustawy, stosownie do którego ubezpieczony, o którym mowa w ust. 1, może zrezygnować z uprawnienia do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem; rezygnacja oznacza, że za miesiąc, w którym zrezygnował z uprawnienia, oraz pozostałe miesiące kalendarzowe do końca danego roku kalendarzowego ustala podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na zasadach określonych w art. 18 ust. 8. Jak słusznie przy tym podkreślono, zdarzeniem powodującym powstanie prawa do ubezpieczenia na zasadach określonych w art. 18c ustawy jest dopiero terminowe przekazanie informacji o rocznym dochodzie wraz z deklaracją rozliczeniową o której mowa w art. 18c ust. 9, które to zdarzenia mają charakter konstytutywny do uzyskania uprawnienia o których mowa w art. 18c ust. 1 ustawy. Dane te są bowiem dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych niezbędne dla celów weryfikacji prawidłowości obliczania wysokości składek ubezpieczeniowych w ramach programu „mały ZUS plus”. Niewywiązanie się z tego obowiązku będzie oznaczało dokonanie przez Zakład miesięcznego wymiaru składek za poprzedni rok kalendarzowy w oparciu o podstawę wymiaru składek ustaloną na zasadach określonych w art. 18 ust. 8 (zob. wyrok SA w Szczecinie z 27 stycznia 2022 r., III AUa 309/21, LEX nr 3436399; por. także odnoszący się do niego wyrok SN z 24 kwietnia 2024 r., III USKP 47/23, Legalis nr 3071184).

Ponadto należy zwrócić uwagę na wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26 marca 2024 r. III AUa 699/23 (Legalis nr 3152825), który stwierdził, iż w celu skorzystania z „Małego ZUS plus” przedsiębiorca w terminie wynikającym z art. 36 ust. 4b lub art. 36 ust. 14a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych musi zgłosić się do ubezpieczeń z kodem tytułu ubezpieczenia właściwym dla „Małego ZUS plus”. Takiego zgłoszenia należy dokonać w terminie 7 dni od dnia, w którym przedsiębiorca zaczął spełniać warunki do „Małego ZUS plus”. Brak takiego zgłoszenia w tym terminie jest traktowany przez ZUS jako rezygnacja z „Małego ZUS plus”. Rezygnacja z „Małego ZUS plus” sprawia, że zgodnie z art. 18c ust. 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za miesiąc, w którym przedsiębiorca zrezygnował z tego uprawnienia, oraz pozostałe miesiące kalendarzowe do końca danego roku kalendarzowego ustala podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Odnosząc powyższe uwagi do omawianej sytuacji, w 2022 r. ubezpieczona nie dokonała prawidłowego wyrejestrowania i zgłoszenia do ubezpieczeń z nowym kodem tytułu ubezpieczenia ( (...)). Również z przekazywanych co miesiąc deklaracji rozliczeniowych nie wynikały takie dane, lecz dotychczasowy kod tytułu ubezpieczenia ( (...)). Nie sposób stwierdzić, że opłacanie składek w zaniżonej wysokości w sposób wystarczający wskazywało na wolę skorzystania „małego ZUS plus” w 2022 r. Nie zostały zatem zachowane warunki określone przytoczonymi wyżej.

Należy także zauważyć, że termin na dokonanie zgłoszenia do ulgi tzw. „mały ZUS plus” ma charakter materialny. Podstawowa różnica pomiędzy terminem materialnym a procesowym odnosi się do odmiennych skutków prawnych związanych z ich uchybieniem. W przypadku terminu procesowego jego uchybienie powoduje bezskuteczność czynności procesowej dokonanej po upływie terminu. Formalizm związany z koniecznością przestrzegania terminów procesowych przełamywany jest poprzez instytucję przywrócenia terminu, dzięki której możliwe jest uniknięcie negatywnych skutków dokonania czynności procesowej po terminie. Uchybienie terminu materialnego powoduje natomiast wygaśnięcie praw lub obowiązków o charakterze materialnym. Istotnym skutkiem uchybienia tego rodzaju terminu jest brak możliwości nawiązania stosunku materialnoprawnego.

Powyższe przepisy wskazują zatem, że jeżeli przedsiębiorca chce skorzystać
z preferencyjnych zasad rozliczania składek na ubezpieczenie społeczne według zasad wynikających z art. 18c ustawy (mały ZUS plus), oprócz dokumentów zgłoszeniowych, musi przekazać dokumenty rozliczeniowe (ZUS DRA cz. 2 bądź ZUS RCA cz. 2), które stanowią podstawę wyliczenia składek dla danego roku kalendarzowego. W przypadku tej formy rozliczania składek podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonego jest uzależniona jest od dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej. Ponadto, wszystkie dokumenty muszą zostać złożone w przepisanym terminie. Przekroczenie tego terminu spowoduje brak możliwości skorzystania z ulgi do końca danego roku kalendarzowego.

Wobec powyższego należało przyjąć, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe dla E. S. w okresie od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. nie była uzależniona od dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym na zasadach określonych w art. 18c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wobec tego za wskazany okres opłaciła składki w zaniżonej wysokości, posiadając zadłużenie z tego tytułu w ZUS, co organ rentowy zasadnie ustalił w zaskarżonej decyzji.

W tym stanie rzeczy Sąd, działając na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie jako bezzasadne – punkt I sentencji wyroku.

W punkcie II sentencji wyroku Sąd, działając w oparciu o art. 102 k.p.c., Sąd nie obciążył ubezpieczonej kosztami zastępstwa procesowego poniesionymi przez organ rentowy. Wymaga podkreślenia, że art. 102 k.p.c. urzeczywistnia zasadę słuszności i jako wyjątkowy – stanowiący wyłom w zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu – nie podlega wykładni rozszerzającej. Nie konkretyzuje on pojęcia „wypadki szczególnie uzasadnione”, toteż ich kwalifikacja należy do sądu. Ocena sądu jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym, ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem, poczuciem sprawiedliwości oraz analizą okoliczności rozpoznawanej sprawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2010 r., I PZ 2/10, OSNAP 2011/23–24/297; z dnia 26 stycznia 2012 r., III CZ 10/12, OSNC 2012/7–8/98 i z dnia 15 lutego 2012 r., I CZ 165/11, LEX nr 1170214). W piśmiennictwie wskazuje się przykłady szczególnych sytuacji uzasadniających skorzystanie z możliwości przewidzianej przez ten przepis, powołując się między innymi na znaczną zawiłość sprawy, wyjątkową sytuację osobistą lub majątkową strony, niemożność doprowadzenia do określonej sytuacji prawnej inaczej jak poprzez uzyskanie wyroku. Podkreśla się zarazem, że skorzystanie z przewidzianej w tym przepisie możliwości pozostawione zostało do uznania Sądu, który – mając na względzie całokształt okoliczności związanych z daną sprawą – powinien dokonać oceny, czy w danej sytuacji zasada słuszności przemawia za nie obciążaniem strony przegrywającej obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1975 r., III PZ 10/75, LEX nr 7745; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1976 r., IV PZ 61/76, LEX nr 7856; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 1981 r., IV PZ 11/81, LEX nr 8307; postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 września 1998 r., III APz 29/98, OSA 2000/4/17).

W realiach niniejszej sprawy Sąd miał na uwadze skomplikowany charakter niniejszej sprawy. System ubezpieczeń społecznych ma skomplikowany charakter, a wykładnia przepisów jest wielokrotnie kształtowana przez orzecznictwo sądowe. Ubezpieczona nie znała szczegółowych zasad dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym i związanego z tym obowiązku opłacania składek w prawidłowej wysokości. Poniosła przez to konsekwencje polegające na dodatkowym obciążeniu jej składkami w zaskarżonej decyzji. Nie zmienia to jednak faktu, iż sprawa dla ubezpieczonej miała zawiły charakter.

Sąd wziął też pod uwagę okoliczność, że ubezpieczona opłacała składki od niższej podstawy wymiaru składek, wobec czego pozostawała w przekonaniu, iż korzysta z ulgi Mały ZUS plus, skoro organ rentowy aż do 2024 r. tego nie kwestionował. W związku z tym posiadała też subiektywne przekonanie o słuszności swojego stanowiska w niniejszej sprawie, wnosząc odwołanie.

Wreszcie, Sąd wskazuje, że sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych są sprawami szczególnymi. Służą mianowicie zabezpieczeniu społecznemu ubezpieczonych. Traktowane są więc odrębnie, podobnie jak sprawy pracownicze, niż wszystkie inne sprawy cywilne. Są więc zwolnione w pierwszej instancji od opłat sądowych (art. 36 ustawy o kosztach sądowych), a wydatki w sprawie ponosi tylko Skarb Państwa (art. 98 i 96 ust. 1 pkt. 4 ustawy o kosztach sądowych). Musi to więc mieć też odniesienie i do kwestii zwrotu kosztów procesu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Tylko zatem, kiedy ubezpieczony
w sposób ewidentnie nieuzasadniony, z całą świadomością domaga się zmiany decyzji
w zakresie ubezpieczeń społecznych, powinien być obciążony zwrotem kosztów Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Jeżeli więc nakład fachowego pełnomocnika organu rentowego jest nieduży (w przedmiotowej sprawie nie była wyznaczona rozprawa ), tym bardziej należy mówić o szczególnie uzasadnionym wypadku umożliwiającym odstąpienie od obciążania osoby odwołującej się zwrotem kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego. Ponadto zauważyć należy, że ze względu na regulacje prawne i przekaz medialny odwołujący przekonani są, że sprawy o świadczenia społeczne są zupełnie wolne od jakichkolwiek dla nich kosztów.

Dlatego uznać należy, że w niniejszej sprawie istnieją szczególnie uzasadnione okoliczności pozwalające na zastosowanie przepisu art. 102 k.p.c. (punkt II sentencji wyroku).

Sędzia Danuta Domańska