Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 02 kwietnia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie: Przewodniczący: Sędzia Danuta Domańska

Protokolant: st. sekr. sąd. Emilia Witkowska – Marciniak

po rozpoznaniu w dniu 02 kwietnia 2025 roku na rozprawie w T.

sprawy E. K. (1)

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (...)

o wysokość renty rodzinnej

na skutek odwołania E. K. (1)

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. z dnia 13 października 2023 roku nr (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązuje organ rentowy Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej ubezpieczonej E. K. (1) z pominięciem art. 24a ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jednolity Dz. U. z 2024r. poz. 1121) – od dnia 01 września 2023 roku;

II.  zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz ubezpieczonej E. K. (1) kwotę 360,00 zł. ( trzysta sześćdziesiąt złotych 00/100) z ustawowymi odsetkami za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sędzia Danuta Domańska

Sygn. akt IV U 644/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 października 2023r. nr (...)BY Dyrektor Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji - na podstawie art. 33 ust.1 pkt 1 oraz art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno - Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2023r. poz. 1280) - w związku z wnioskiem o ponowne ustalenie wysokości renty rodzinnej z pominięciem art. 24a cyt. ustawy, nadesłanym w dniu 25 września 2023r. - odmówił ponownego ustalenia wysokości rety rodzinnej dla E. K. (1).

W uzasadnieniu decyzji wskazano, iż na podstawie otrzymanej w Instytutu Pamięci Narodowej informacji Nr 270649/2017 z dnia 14 marca 2017r. określającej okres pełnienia przez męża ubezpieczonej S. K. służby na rzecz totalitarnego państwa od 01.01.1984r. do 31.07.1990r., prawo do renty rodzinnej decyzją z dnia 28.08.2018r. (prawidłowa data - to 14.11.2018r.) ustalono zgodnie z przepisami ustawy zmieniającej. Od powyższej decyzji ubezpieczona nie wniosła odwołania do Sądu, zatem decyzja stała się prawomocna. Złożony w dniu 25.09.2023r. wniosek o ponowne przeliczenie renty rodzinnej nie zawiera nowych dowodów lub okoliczności, które miałyby wpływ na wysokość świadczenia. Treść informacji z IPN pozostaje dla organu nadal wiążąca. W niniejszej sprawie nie występuje żadna z podstaw, o których mowa w art. 33 ustawy zaopatrzeniowej.

W odwołaniu od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA w W. z dnia 13 października 2023 r. (nr (...)BY) ubezpieczona E. K. (1), działająca przez adwokata, wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez określenie wysokości renty rodzinnej z pominięciem art. 24a ustawy zaopatrzeniowej, od dnia złożenia wniosku oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 6 - krotności stawki minimalnej. Ubezpieczona zgłosiła zarzuty dotyczące niekonstytucyjności oraz niezgodności z regulacjami unijnymi przepisów, na podstawie których wydano skarżoną decyzję. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona zakwestionowała, że jej mąż pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu, jakie zaprezentował Sąd Najwyższy w uchwale z 16 września 2020 r. Mąż ubezpieczonej nie podejmował działań represjonujących społeczeństwo, nie wykonywał zadań służących łamaniu prawa do wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli. Nie wykonywał zadań polegających na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów, nie łamał prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, jak też nie łamał prawa człowieka i obywatela na rzecz ówczesnego ustroju totalitarnego. Ubezpieczona powołała się też na zastosowanie w sprawie art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym. Wskazała, że zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą ,,nowe okoliczności i nowe dowody” to okoliczności i dowody, które istniały w dacie wydania decyzji przyznającej prawo do świadczeń z ubezpieczenia (zabezpieczenia emerytalnego), lecz nie zostały uwzględnione przez organ rentowy. W niniejszej sprawie ubezpieczona wniosła o przeprowadzenie dowodu z akt osobowych z IPN, są to nowe dowody z rozumieniu art. 33 ust. 1 pkt. 1 ustawy zaopatrzeniowej. Ponadto ubezpieczona, powołując się na orzecznictwo sądowe, wskazała, iż decyzja emerytalno - rentowa nie ma przymiotu powagi rzeczy osądzonej, a w wypadku zastosowania instytucji ponownego ustalania prawa do emerytury lub renty następuje nadzwyczajna kontynuacja postępowania w tej samej sprawie. Błędne ustalenie wysokości świadczenia niezależnie od przyczyn błędu zawsze daje podstawę do przeliczenia świadczenia.

W przypadku zmiany decyzji i ponownego ustalenia świadczenia z pominięciem art. 24a, świadczenie to będzie wyższe niż obecnie przyznana emerytura, zatem decyzja będzie decyzją na korzyść ubezpieczonej. Ubezpieczona wskazała na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020r. ( III UZP1/20) oraz na wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 stycznia 2021r. ( III AUa 1341/20).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, powołując się na treść informacji o przebiegu służby wydanej przez IPN. Organ rentowy podkreślił, że w aktach sprawy znajduje się decyzja z ,,14 marca 2017r.””, od której odwołująca nie odwołała się, natomiast w sprawie brak jest nowych dowodów lub okoliczności w rozumieniu art. 33 ust. 1 pkt. 1 ustawy zaopatrzeniowej.

W piśmie procesowym z dnia 29.01.2024r. ubezpieczona wniosła o przeprowadzenie dowodu z akt osobowych z IPN oraz zeznań świadka R. Ś. oraz wskazała, iż są to nowe dowody w rozumieniu art. 33 ust. 1 pkt. 1 ustawy zaopatrzeniowej.

/ vide: - pismo ubezpieczonej - k. 30-31 akt/.

W piśmie procesowym z dnia 13.08.2024r. ubezpieczona wniosła o przeprowadzenie dowodu z zeznań kolejnego świadka W. S..

/vide: - pismo ubezpieczonej - k. 55 akt/.

Organ rentowy w piśmie z dnia 25.09.2024r. wskazał, iż organ rentowy nie dysponuje dokumentacją na okoliczność charakteru służby męża ubezpieczonej, ewentualne ustalenia, czy charakter jego służby powoduje spełnienie materialnoprawnego kryterium służby na rzecz państwa totalitarnego, może poczynić tylko sąd w toku niniejszego postępowania. Organ rentowy podtrzymał dotychczasowe stanowisko.

/vide: pismo organu rentowego - k. 68-69 akt/.

Na rozprawie w dniu 20 listopada 2024r. pełnomocnik ubezpieczonej wniósł o przeliczenie renty rodzinnej dla ubezpieczonej od dnia 1 września 2023r. z pominięciem art. 24a ustawy zaopatrzeniowej.

Na rozprawie w dniu 02 kwietnia 2025r. pełnomocnik ubezpieczonej wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd ustalił, co następuje:

S. K. urodził się (...). Wcześniej nosił nazwisko (...). Decyzją Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w B. jego nazwisko uległo zmianie na K.. W okresie od 1959 - do 1965r. pracował w Rejonowym Urzędzie Telekomunikacji w B. jako monter - konserwator centrali abonenckich. Był żonaty od (...). z pierwszą żona E. K. (2) (...)

Dowód: - ankiety i życiorys w aktach osobowych IPN ( płyta CD) - k. 20 akt.

Podaniem z dnia 29.09.1965r. S. K. zwrócił się do Komendy Wojewódzkiej MO w B. o zatrudnienie go w Wydziale Łączności w charakterze teletechnika, podając, iż posiada 6 lat praktyki.

Przebieg służby S. K. był następujący:

-16.10.1965r - technik Sekcji Przewodowej Wydziału Łączności KWMO w B.;

-01.04.1967r. - starszy technik Sekcji Przewodowej Wydziału Łączności KWMO w B.;

-01.08.1975r. - kierownik Sekcji Radiowej Wydziału Łączności KWMO w T.;

-16.11.1979r. - Zastępca Naczelnika Wydziału Łączności KWMO w T.;

-01.06.1989r. - Naczelnik Wydziału Łączności WUSW (...)

W 1988r S. K. ukończył studia wyższe zawodowe ( które rozpoczął w 1985r.) w zakresie prawno - administracyjnym oraz ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.

S. K. był zaangażowany w modernizację i wdrażanie nowych technik i systemów łączności, zajmował się systemami łączności przewodowej i radiowej, nadzorował stacje techniczne: przewodową i radiową, zajmował się obsługą, eksploatacją i konserwacją urządzeń łączności. W Bydgoszczy pracował na centrali telefonicznej, tj. kontrolował sprawność urządzeń tej centrali oraz zajmował się usuwaniem awarii. W Toruniu S. K. kierował sekcją łączności, planował wymianę urządzeń łączności, sporządzał roczne zapotrzebowania na sprzęt, wydawał dyspozycje co do usuwania usterek w terenie, opracowywał plany rozwoju łączności radiowej. Nie miał kontaktu z obywatelami, ani z opozycją demokratyczną, kościołem, studentami, związkami zawodowymi, nie wykonywał czynności operacyjnych w terenie, nie pozyskiwał tajnych współpracowników, nie naruszał praw ani wolności obywateli.

Wydział Łączności liczył około 40 osób, zajmował się telefonią radiową i przewodową, był wydziałem pomocniczym, ciągle wykonywał te same zadania. Praca S. K. była pracą administracyjną.

S. K. otrzymał:

- Brązowy Krzyż Zasługi - 1976r,.

- Brązową Odznakę - W służbie Narodu - 1976.,

-Odznakę Przyjaciel Dziecka - 1978r.

- Srebrny Krzyż Zasługi,

- Złotą Odznakę Zasłużony pracownik Łączności.

S. K. został zwolniony ze służby 15 sierpnia 1999r.

Dowód - przebieg służby, dyplom Wyższej Szkoły Oficerskiej w L., ankieta osobowa z 27.07.1979r., życiorys - w aktach osobowych z IPN ( płyta CD) - k. 20 akt, - zeznania świadka R. Ś. na rozprawie w dniu 20.11.2024r. - protokół elektroniczny rozprawy - od 00:25:32 do 00:40:48,

- zeznania świadka W. S. na rozprawie w dniu 20.11.2024r. - protokół elektroniczny rozprawy - od 00:40:48 do 00:49:57.

Razem ze S. K. służbę pełnili: R. Ś. i W. S.. R. Ś. pracował z nim od grudnia 1973r. w B. i potem w T., przeszedł na emeryturę w 2003r. W B. był technikiem urządzeń nośnych łączności, a w T. inspektorem ds. łączności.

W. S. pracował ze S. K. w KW MO w T. od 1976r. do 1998r., wówczas przeszedł na emeryturę. Był technikiem w sekcji radiowej, a następnie kierownikiem poczty specjalnej.

Dowód: zeznania świadka R. Ś. na rozprawie w dniu 20.11.2024r. - protokół elektroniczny rozprawy - od 00:25:32 do 00:40:48,

- zeznania świadka W. S. na rozprawie w dniu 20.11.2024r. - protokół elektroniczny rozprawy - od 00:40:48 do 00:49:57.

Wobec S. K. nie toczyło się postępowanie karne w związku z pełnioną służbą lub za czyny, jakich miałby się dopuścić w toku służby.

Dowód: - pismo IPN z dnia 20.09.20204r. - k. 66 - 67 akt.

Decyzją z dnia 02.09.1999r. Dyrektor Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (...)przyznał S. K. prawo do emerytury policyjnej - od dnia 15.08.1999r.

Od dnia 01.03.2017r. wysokość emerytury policyjnej S. K. wynosiła 5 143,56 zł. brutto.

Dowód: - decyzje emerytalne - w aktach emerytalnych E. K. (1).

Instytut Pamięci Narodowej w Informacji o przebiegu służby Nr (...) podał, iż S. K. w okresie od 01.01.1984r. do 31.07.1990r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej.

Dowód: - Informacja o przebiegu służby - k. 5 akt emerytalnych E. K. (1).

Organ rentowy decyzją z dnia 24.06.2017r. na podstawie art. 15c ustawy zaopatrzeniowej oraz na podstawie otrzymanej Informacji z IPN Nr (...)ponownie ustalił dla S. K. wysokość emerytury od dnia 01.10.2017r. w kwocie 2 278,61 zł. brutto. S. K. odwołał się od powyższej decyzji do Sądu Okręgowego (...) XIII Wydziału Ubezpieczeń Społecznych. Sprawa w Sądzie Okręgowym (...) została zawieszona z powodu zgonu S. K.. Ubezpieczona E. K. (1) chciała wstąpić do zawieszonego postępowania, w jej imieniu wniosek o podjęcie postepowania złożyła jej pełnomocnik adw. A. C.. Postanowieniem z dnia 26.11.2021r. Sąd Okręgowy (...)oddalił wniosek o podjęcie zawieszonego postępowania z udziałem następcy prawnego E. K. (1). Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie na powyższe postanowienie. Sprawa jest prawomocnie zakończona.

Dowód: - decyzja z dnia 24.06.2017r., odwołanie S. K., postanowienie Sądu Okręgowego (...) sygn. akt XIII 1U 9565/18 - w aktach emerytalnych E. K. (1),

- kserokopia postanowienia Sądu Okręgowego(...) z dnia 26.11.2021r. z uzasadnieniem - k. 124 - 126 akt,

- kserokopia zażalenia - k. 127 akt,

- kserokopia postanowienia Sądu Apelacyjnego(...) z dnia 30.06.2022r. III AUz 33/22 z uzasadnieniem - k. 128 - 133 akt,

- oświadczenie pełnomocnika ubezpieczonej na rozprawie w dniu 20.11.2024r. - protokół elektroniczny rozprawy - od 00:02:01 do 00: 09:23.

E. K. (1) jest drugą żoną S. K. od 1990r. S. K. zmarł w dniu 12.07.2018r. Od tego dnia ubezpieczona ma prawo do renty rodzinnej po mężu S. K.. Decyzją z dnia 14.11.2018r. organ rentowy - na podstawie art.23,24 w zw. z art. 32 ust. 1 pkt. ustawy zaopatrzeniowej ustalił E. K. (1) wysokość renty rodzinnej po mężu. Ubezpieczona nie odwoływała się od tej decyzji.

Dowód: - decyzja organu rentowego z dnia 14.11.2028r. - w aktach emerytalnych E. K. (1),

- przesłuchanie E. K. (1) na rozprawie w dniu 02.04.2025r. - elektroniczny protokół rozprawy - od 00:03:40 do 00:10:26.

Decyzją z dnia 28.02.2022r. organ rentowy dokonał waloryzacji policyjnej renty rodzinnej dla E. K. (1). Ubezpieczona, reprezentowana przez adw. A. C., wniosła odwołanie od tej decyzji do Sądu Okręgowego (...)Wyrokiem z dnia 19 marca 2024r. Sąd Okręgowy (...) w punkcie 1 zmienił zaskarżoną decyzje z dnia 28.02.2022r. w ten sposób, że ustalił E. K. (1) prawo do policyjnej renty rodzinnej w wysokości 85% emerytury, jaka przysługiwałaby zmarłemu S. K., ale z pominięciem art. 24 a ust. 2 ustawy zaopatrzeniowej, w punkcie 2 wyroku oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd Okręgowy (...) wskazał, iż w toku jego postępowania przedmiotem oceny Sądu była decyzja waloryzacyjna w przedmiocie waloryzacji świadczenia, kwestia wysokości policyjnej renty rodzinnej i jej wypłaty jako świadczenia korzystniejszego od pobieranej emerytury z ZUS była przedmiotem decyzji z dnia 14 listopada 2018r., odwołująca się od niej nie odwołała, a zatem ma ona charakter wiążący dla sądu i stron tego postępowania jako ostateczna. Zdaniem Sądu - bez wzruszenia w osobnym trybie decyzji organu z dnia 14 listopada 2018r. nie jest aktualnie możliwe ponowne ustalenie wysokości renty rodzinnej dla odwołującej bez zastosowania art. 24 a ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej.

E. K. (1) wniosła apelację od powyższego wyroku Sądu Okręgowego (...), która to apelacja została następnie cofnięta. Sąd Apelacyjny (...) postanowieniem z dnia 29.01.2025r. umorzył postepowanie apelacyjne w sprawie sygn. akt III AUa 1375/24.

Dowód: - decyzja z dnia 28.02.2022r., odwołanie - w aktach emerytalnych E. K. (1),

- kserokopia odwołania z dnia 12.05.2022r. z akt sprawy Sądu Okręgowego (...)sygn. akt XIII 1U 489/22 - k. 956 - 104 akt,

- kserokopia protokołu rozprawy z dnia 12.03.2024r - z akt sprawy Sądu Okręgowego w Warszawie sygn. akt XIII 1U 489/22 - k. 110 akt,

- kserokopia wyroku Sądu Okręgowego(...)z dnia 19.03.2024r. - k. 111akt,

- kserokopia uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego (...)z dnia 19.03.2024r. - k. 112- 116 akt,

- kserokopia apelacji - k. 117 - 121 akt,

- kopia pisma pełnomocnika ubezpieczonej z dnia 11.12.2024r. o cofnięciu apelacji - k. 141 akt,

- kserokopia postanowienia Sądu Apelacyjnego (...) z dnia 29.01.2025r. - k. 153 akt.

W dniu 25.09.2023r. E. K. (1), reprezentowana przez adwokata, złożyła w organie rentowym wniosek o wydanie decyzji z pominięciem art. 24 a ustawy zaopatrzeniowej, ponieważ mąż ubezpieczonej nigdy nie pełnił służby na rzecz państwa totalitarnego. W dniu 13.10.2023r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Dowód: - wniosek i decyzja z dnia 13.10.2023r. – w aktach emerytalnych dotyczących E. K. (1).

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sądowych niniejszej sprawy, w tym w szczególności w dokumentacji osobowej męża ubezpieczonej z IPN z jego okresu służby, w aktach prowadzonych przez Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., jak również w oparciu o zeznania świadków: R. Ś. i W. S., oraz w oparciu o przesłuchanie ubezpieczonej.

Sąd przyznał walor wiarygodności dokumentom, za wyjątkiem informacji z IPN o przebiegu służby z 14 marca 2017 r. nr (...) w części, z której wynika, że S. K. w okresie od 1 stycznia 1984r. do 31 lipca 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, gdyż postępowanie dowodowe nie potwierdziło tej okoliczności. Pozostałe dokumenty były jasne, pełne, a nadto żadna ze stron nie kwestionowała ich mocy dowodowej ani prawdziwości zawartych w nich treści, wobec czego nie budziły one również wątpliwości Sądu. Z dokumentacji osobowej S. K. wynikało, że pracował w Wydziale Łączności , a jego praca byłą pracą typowo administracyjną, nie miał kontaktu z obywatelami, kościołem, związkami zawodowymi ani opozycją demokratyczną. Nie naruszał praw ani wolności obywateli. Okoliczności te potwierdzili przesłuchani świadkowie.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków: R. Ś. i W. S.. Zeznania ich były szczegółowe, szczere i wzajemnie się pokrywały. Sąd nie znalazł podstaw, aby zeznaniom świadków odmówić waloru wiarygodności. Podkreślić trzeba, iż świadek W. S., pracujący też w Wydziale Łączności, miał również obniżoną emeryturę, Sąd zobowiązał organ rentowy do jej przeliczenia zgodnie z jego wnioskiem i wyrok jest prawomocny.

Sąd również dał wiarę twierdzeniom ubezpieczonej, ponieważ były jasne, logiczne i szczere, jednakże ubezpieczona nie posiadała wiedzy na temat czynności wykonywanych przez jej męża w trakcie spornego okresu służby.

Ocena zasadności zaskarżonej decyzji z 13 października 2023 r. wymagała najpierw ustalenia prawidłowości decyzji z dnia 14 listopada 2018 r., na mocy której ustalono ubezpieczonej wysokość renty rodzinnej po zmarłym mężu ubezpieczonej, obniżając wysokość tego świadczenia z uwagi na informację IPN o przebiegu służby męża ubezpieczonej.

Wypada w tym miejscu wyjaśnić, że z dniem 1 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 2270; w dalszej części uzasadnienia ,,ustawa nowelizująca”), na mocy której wprowadzono art. 13b ustalający katalog cywilnych i wojskowych instytucji i formacji, w których służba w od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. została uznana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Jednocześnie, zgodnie z art. 13c ustaw, za służbę na rzecz totalitarnego państwa nie uznano służby w rozumieniu art. 13b: 1) która rozpoczęła się po raz pierwszy nie wcześniej niż w dniu 12 września 1989 r.; 2) której obowiązek wynikał z przepisów o powszechnym obowiązku obrony. Ustawa zmieniająca wprowadziła także w art. 15c, art. 22a i art. 24a zasady obliczania wysokości emerytury i renty inwalidzkiej dla osób pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa oraz renty rodzinnej przysługującej po osobie, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Zgodnie z art. 15c ust. 1 pkt 1 ustawy w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru – za każdy rok tej służby, a przy tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z art. 15 ust. 2 i 3 ustawy, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Analogiczne rozwiązania przyjęto w art. 22a w odniesieniu do ustalania wysokości rent inwalidzkich. Stosownie do treści art. 15c ust. 4 i art. 22a ust. 4 cytowanej ustawy, w celu ustalenia wysokości świadczeń organ emerytalny występuje do Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z wnioskiem o sporządzenie informacji, o której mowa w art. 13a ust. 1.

Ustawa zmieniająca wprowadziła także w art. 24a zasady obliczania wysokości renty rodzinnej przysługującej po osobie, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa. Zgodnie z brzmieniem art. 24a ust. 1 ustawy w przypadku renty rodzinnej przysługującej po osobie, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., renta rodzinna przysługuje na zasadach określonych w art. 24, z zastrzeżeniem, iż wysokość renty rodzinnej ustala się na podstawie świadczenia, które przysługiwało lub przysługiwałoby zmarłemu z uwzględnieniem przepisów art. 15c lub art. 22a. Wysokość renty rodzinnej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty rodzinnej wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 2).

Sąd pragnie zauważyć, że ustawa z dnia 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin weszła w życie po prawie 27 latach od momentu dokonania transformacji ustrojowej, a przesłanki obniżenia wysokości świadczeń, do których prawo zostało przyznane kilka lat temu budzą wątpliwości co do ich zasadności, zgodności z prawem czy z punktu widzenia ochrony podstawowych praw obywatelskich. Wprowadzona regulacja ma charakter sankcji retrospektywnej. Jest to zarazem druga regulacja powodująca obniżenie emerytur. Pierwsza tzw. ustawa dezubekizacyjna tj. ustawa z 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. 2009 r. Nr 24, poz. 145), powodowała obniżenie świadczeń emerytalno-rentowych do 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa w latach 1944-1990.

W uzasadnieniu projektu ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy służb mundurowych wskazano, że ustawa ma na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od dnia 22 lipca 1944r. do dnia 31 lipca 1990r. Dążąc zatem do tego, aby świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego wszystkich funkcjonariuszy, którzy pełnili służbę na rzecz totalitarnego państwa, zarówno tych pobierających emerytury policyjne, jak i policyjne renty inwalidzkie, a także renty rodzinne po tych funkcjonariuszach, zostały realnie zmniejszone, ustawodawca uznał, że należy wprowadzić nowe rozwiązania prawne. W projekcie zapewniono, że przepisy te nie mają charakteru represyjnego, nie ustanawiają odpowiedzialności za czyny karalne popełnione w okresie PRL, ani nie zastępują takiej odpowiedzialności, a jedynie odbierają niesłusznie przyznane przywileje. Uzasadniając kolejną już „ustawę dezubekizacyjną” ponowiono również argument o konieczności ograniczenia przywilejów emerytalnych i rentowych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, „ponieważ nie zasługują one na ochronę prawną przede wszystkim ze względu na powszechne poczucie naruszenia w tym zakresie zasady sprawiedliwości społecznej”.

Wymaga nadto podkreślenia, że postanowieniem z dnia 24 stycznia 2018 r. sygn. akt XIII 326/18 Sąd Okręgowy w Warszawie wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym co do zgodności z Konstytucją RP przepisów art. 15c, art. 22a oraz art. 13 ust. 1 lit. c w związku z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej. Sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt P 4/18; pomimo kilkuletniego okresu jej trwania do dnia dzisiejszego nie doszło jednak do jej zakończenia. Z kolei w wyroku z 16 czerwca 2021 r. w sprawie o sygn. akt P 10/20 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 22a ust. 2 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r. poz. 723) jest zgodny z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.

W tym miejscu należy jednak podkreślić, iż na tle wskazanych regulacji zapadła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. sygn. akt III UZP 1/20 (Legalis nr 2467938), który zwrócił uwagę na konieczność rozstrzygnięcia trzech podstawowych kwestii tj.: po pierwsze czy sąd powszechny jest związany informacją IPN o przebiegu służby, po drugie jakie treści normatywne należy przypisać wprowadzonemu do ustawy pojęciu ,,służby na rzecz totalitarnego państwa” oraz po trzecie czy w stosunkowo krótkim czasie państwo może po raz kolejny obniżyć uprawnionemu to samo świadczenie z racji tej samej ujemnie ocenianej podstawy zwłaszcza w sytuacji, gdy nie zostały wydobyte nowe negatywnie oceniane działania funkcjonariusza i czy taka konstrukcja nie narusza zasady ne bis in idem, tym samym doprowadzając do sytuacji, że niechlubna – choć legalna – służba pozostawi funkcjonariusza w sytuacji gorszej, niż osobę, która dopuściła się przestępstwa
i w rezultacie została przeniesiona do powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych.

Co do pierwszej ze wskazanych kwestii Sąd Najwyższy skonstatował, że sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu – do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów. Przebieg procesu będzie zatem oscylował wokół procesowych zasad dowodzenia i rozkładu ciężaru dowodów, z uwzględnieniem dowodów prima facie, domniemań faktycznych (wynikających chociażby z informacji o przebiegu służby) i prawnych oraz zasad ich obalania. Stąd też stwierdzenie pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.).

W odniesieniu do kolejnej kwestii tj. rozumienia pojęcia ,,służby na rzecz totalitarnego państwa” Sąd Najwyższy wskazał, że wyrażeniu temu można nadać znaczenie wąskie (ujęcie sensu stricto) lub szerokie (ujęcie sensu largo). Służba taka w ujęciu sensu stricto powinna objąć lata 1944-1956 i wiązać się wyłącznie z miejscem jej pełnienia, o ile oczywiście nie zostaną wykazane przez zainteresowanego przesłanki z art. 15c ust. 5 ustawy z 1994 r. lub w informacji o przebiegu służby, wskazane zostaną okoliczności z art. 13a ust. 4 pkt 3 ustawy z 1994 r. Pojęcie sensu largo obejmie zaś okres wskazany w art. 13b, łączący w sobie cechy okresu totalitarnego i posttotalitarnego (autorytarnego) oraz pierwszego okresu po transformacji, to jest od utworzenia rządu T. Mazowieckiego. W tym ujęciu zakres podmiotowy ustawy jest szeroki, gdyż odnosi się przede wszystkim do funkcjonariuszy, którzy pozytywnie zostali zweryfikowani 30 lat temu i dziś są beneficjentami systemu emerytalnego. Tak interpretowane pojęcie zostanie ukierunkowane na funkcje, jakie pełnił
i zadania, jakie podczas służby wykonywał dany funkcjonariusz. Skoro za punkt krytyczny uznano dzień 31 lipca 1990 r. (rozwiązanie SB i utworzenie UOP), to im bliżej tej daty tym mniej było w państwie elementów totalitarnych.

Sąd Najwyższy podkreślił, że dekompozycja reżimu komunistycznego w Polsce miała postępujący charakter. W latach 80-tych w ustroju i w prawie pojawiają się elementy
i instytucje świadczące o jego stopniowej demokratyzacji. Od 31 grudnia 1989 r.
art. 1 Konstytucji z 1952 r. brzmiał „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (por. art. 1 pkt 4 ustawy z 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, Dz.U. Nr 75, poz. 444 ze zm.; M. Dąbrowski: Odpowiedzialność funkcjonariuszy Policji i innych współczesnych formacji za pełnienie służby w organach bezpieczeństwa PRL – aspekty konstytucyjne, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2018 nr 2, s. 121- 144). Nie powinno się zatem z góry zakładać, że każda osoba pełniąca służbę działała na rzecz totalitarnego państwa, gdyż funkcje rozkładały się także na obszary bezpieczeństwa państwa, które są istotne w każdym jego modelu.

Co do dopuszczalności ponownego obniżenia świadczenia z racji tej samej ujemnie ocenianej postawy, gdy nie zostały wydobyte nowe uprzednio nieznane i negatywnie ocenianie działania funkcjonariusza, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że system emerytalny – ukształtowany jako czytelny, przewidywalny zbiór praw i obowiązków – został w ten sposób uszczuplony, stając się instrumentem prowadzenia polityki represyjnej przez Państwo
w takim ujęciu, że sama służba (przynależność do służby) może być uznana za samodzielne
i wyłączne kryterium różnicujące wysokość emerytalnych uprawnień. Tymczasem,
w doktrynie zwrócono uwagę, że prawo zabezpieczenia społecznego nie stanowi dziedziny, która miałaby za zadanie wprowadzenie sankcji za działania niemające związku
z wystąpieniem ryzyka ubezpieczeniowego i niewynikające z warunków nabycia prawa do świadczenia. Zbiorowe represje w stosunku do prawa do zabezpieczenia społecznego (polegające na istotnym obniżeniu emerytur wypracowanych w III RP) idą dalej aniżeli represje i sankcje stosowane wobec funkcjonariuszy, którym udowodniono popełnienie przestępstwa w związku ze służbą i którzy zostali na tej podstawie skazani prawomocnymi wyrokami sądów, co uznać trzeba za zjawisko niedopuszczalne w demokratycznym państwie prawa (zob. A. Rakowska-Trela: Obniżenie emerytur funkcjonariuszy służb mundurowych nabytych począwszy od 1990 r. a standardy konstytucyjne, Gdańskie Studia Prawnicze
2018 nr 2, s. 275).

Tego rodzaju wtórna ingerencja nie niesie ze sobą żadnych nowych argumentów, bo za taki nie można uznać faktu, że poprzednia regulacja nie była pełna. Nie odkryto nowych aspektów działań funkcjonariusza, czy też wręcz nie zastosowano metody indywidualnej oceny służby. Tego rodzaju operacja przybiera charakter represyjny i realizuje te same cele co poprzednio (odebranie ponowne praw niesłusznie nabytych przez zmniejszenie wskaźnika postawy wymiaru do zera), przez ten sam środek prawny, co może prowadzić do wniosku o naruszeniu zasady ne bis in idem (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r., P 50/13, OTK-A 2014 nr 9, poz. 103). Taka praktyka może stanowić o kolizji z konstytucyjnym wzorcem, standardem postępowania, skoro jednocześnie inne pola aktywności związane z represją (na przykład WRON) nie zostały objęte ponownym zakresem regulacji.

Z powyższych względów, według Sądu Najwyższego, kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 723) winno podlegać ocenie na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Podzielając zatem w pełni wykładnię przepisów ustawy zaopatrzeniowej dokonaną
w cytowanej uchwale Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r. należy podkreślić, że organ rentowy w tym postępowaniu akcentował przede wszystkim charakter działalności organów,
w których służył Stanisław Kubiak, nie przedstawił jednak żadnych dowodów w zakresie jego indywidualnych czynów, nie wykazał w tym postępowaniu, aby w okresie pracy w SB naruszył swoimi działaniami podstawowe prawa i wolności człowieka. W ocenie Sądu wydanie decyzji obniżającej świadczenie emerytalne nie uwzględnia indywidualnego charakteru pracy wyżej wymienionego, na co wskazał w cytowanej uchwale Sąd Najwyższy, a także po upływie 27 lat od czasu zmiany ustroju państwa, stanowiło w istocie formę represji i dyskryminacji, godząc w podstawowe prawa wyrażone w Konstytucji i aktach prawa unijnego. Zarzut bycia uczestnikiem bezprawia poprzez służbę na rzecz totalitarnego państwa poczyniony został w przedmiotowej sprawie w sposób zbiorowy, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów Stanisława Kubiaka, a to doprowadziło do wydania przez organ rentowy błędnej decyzji w sprawie wysokości renty rodzinnej ubezpieczonej.

Postępowanie przed sądem (na skutek odwołania od decyzji organu rentowego) nie podlega jednak ograniczeniom dowodowym, co wynika wprost z art. 473 k.p.c., zatem każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które Sąd uzna za pożądane, Sąd nie jest związany środkami dowodowymi dla dowodzenia przed organami rentowymi. Okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 1999 r., II UKN 69/98, OSNP 2000/11/439). Informacja o przebiegu służby jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 k.p.c. i mogą być przeprowadzone przeciwko niej przeciwdowody. Sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa; postanowienie SN z 9 grudnia 2011 r., II UZP 10/11, LEX).

Mąż ubezpieczonej pełnił służbę w Wydziale Łączności. Nie zostało wykazane, aby Stanisław Kubiak, zajmując się pracą o powyższym charakterze, naruszał prawa i wolności obywateli, w szczególności poprzez podejmowanie jakichkolwiek działań represyjnych w stosunku do innych osób, inwigilację opozycji albo innego rodzaju działanie na szkodę osób kontestujących ówczesny ustrój polityczno-społeczny. Naruszanie obecnie w tak poważny sposób uprawnień rentowych ubezpieczonej poprzez obniżenie świadczenia w sytuacji, w której nie wykazano, aby w okresie służby mąż ubezpieczonej dopuścił się jakichkolwiek działań represyjnych wobec obywateli, wydaje się sankcją bezprawną, wysoce niesprawiedliwą oraz nieproporcjonalną do przyjętych celów ustawy nowelizacyjnej. W ocenie Sądu wydanie decyzji obniżających rentę rodzinną bez uwzględnienia indywidualnego charakteru pełnionej przez męża ubezpieczonej służby, a także po upływie 27 lat od czasu zmiany ustroju państwa, naruszało art. 24a ustawy zaopatrzeniowej, a także stanowiło formę niedopuszczalnej represji i dyskryminacji, godząc w podstawowe prawa odwołującej, przypisane jej na podstawie przepisów Konstytucji i aktów prawa unijnego.

Z powyższych względów świadczenie to nie powinno ulec ograniczeniu na podstawie w/w przepisów, lecz powinno przysługiwać w dotychczasowej, niepomniejszonej wysokości.

Należy w tym miejscu odnieść się do okoliczności, że ubezpieczona nie zaskarżyła wcześniej decyzji z 14 listopada 2018 r. w przedmiocie ustalenia wysokości renty rodzinnej od dnia zgonu męża, a w niniejszej sprawie ubezpieczona domagała się ponownego ustalenia wysokości świadczenia rentowego z pominięciem art. 24a ustawy zaopatrzeniowej. Organ rentowy kwestionował tę możliwość i powołał się na nieprzedstawienie nowych okoliczności.

Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, decyzja organu emerytalnego ustalająca prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia ulega uchyleniu lub zmianie na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli: 1) zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności faktyczne, które mają wpływ na prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia; 2) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa; 3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe; 4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu emerytalnego przez osobę pobierającą świadczenie; 5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność; 6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu emerytalnego.

Uchylenie lub zmiana decyzji, o której mowa w ust. 1, nie może nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres 5 lat – w przypadku określonym w ust. 1 pkt 1 oraz 3 lat – w przypadku określonym w ust. 1 pkt 6 (art. 33 ust. 4 pkt 3 ustawy); przepisu tego nie stosuje się jednak jeżeli w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji, o której mowa w ust. 1, osoba zainteresowana nabędzie prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub prawo do świadczenia pieniężnego z tytułu tego zaopatrzenia w wyższej wysokości (art. 33 ust. 5 ustawy).

W toku postępowania administracyjnego organ rentowy – opierając się wyłącznie na Informacji z IPN, bez analizy charakteru i przebiegu służby męża ubezpieczonej - wydał decyzję z dnia 14 listopada 2018 r. obniżającą wysokość renty rodzinnej ubezpieczonej. W ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie zastosowanie znajduje przepis art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym. Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą ,,nowe okoliczności
i nowe dowody” (w rozumieniu ustawy zaopatrzeniowej) to okoliczności i dowody, które istniały w dacie wydania decyzji przyznającej prawo do świadczeń z ubezpieczenia (zabezpieczenia) emerytalnego, lecz nie zostały uwzględnione przez organ rentowy. Chodzi zatem - analogicznie jak w przypadku ponownego ustalania prawa do świadczeń lub ich wysokości na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – o ujawnienie okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji przyznającej świadczenie, co zobowiązuje lub uprawnia organ rentowy do wszczęcia postępowania
o ponowne ustalenie prawa do świadczeń na podstawie tego przepisu, jeżeli okoliczności te mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Mogą to być takie okoliczności, które powinny być znane przy dołożeniu minimum staranności, jednak na skutek błędu lub przeoczenia nie zostały uwzględnione w poprzednim postępowaniu (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2004 r., sygn. akt II UK 228/03).

Termin ,,nowe okoliczności” oznacza powołanie się na fakty dotyczące ogółu wymagań formalnych i materialnoprawnych związanych z ustalaniem prawa do emerytur lub ich wysokości. Są to więc określone w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie prawa do świadczenia lub jego wysokości, a także uchybienia normom prawa procesowego lub materialnego przez organ emerytalny, wpływające na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną z mocy prawa sytuacją ubezpieczonego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2015 r., sygn. akt II UK 309/14). Ponadto, w przywołanym wyroku z dnia 8 lipca 2015 r. Sąd Najwyższy wskazał, że warunkiem ponownego ustalenia prawa do świadczeń na podstawie art. 33 tej ustawy zaopatrzeniowej jest ujawnienie nowych okoliczności i dowodów, które istniały w dacie decyzji przyznającej prawo do emerytury, a nie zostały uwzględnione przez organ rentowy.

Ubezpieczona w odwołaniu powołała się na nowe okoliczności w postaci dokumentacji zawartej w aktach osobowych jej męża z IPN, zeznań świadków oraz nowej wykładni prokonstytucyjnej w przytoczonym orzecznictwie sądowym na tle art. 13c i art. 24a ustawy zaopatrzeniowej. W ocenie Sądu należy uznać powyższe za nowe okoliczności w rozumieniu art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy, w efekcie czego renta rodzinna ubezpieczonej powinna podlegać ponownemu przeliczeniu.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 listopada 2016 r. (II UK 416/15, LEX nr 2186572), powołując się na pogląd wyrażony w swoim wcześniejszym wyroku z 26 lipca 2013 r., III UK 145/12 (LEX nr 1408199), w którym wyjaśniono, że znaczenie zawartego w art. 114 ustawy ,,okoliczności” występuje w dwóch znaczeniach: 1) okoliczności faktycznych oraz 2) okoliczności sprawy. W tym drugim znaczeniu chodzi o ogół wymagań formalnych i materialnoprawnych związanych z ustalaniem decyzją rentową prawa do świadczeń emerytalno-rentowych (por. także wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2004 r., II UK 228/03, OSNP 2004 Nr 19, poz. 341). W konkluzji, ujawnieniem ,,okoliczności” w rozumieniu komentowanego przepisu może być stwierdzenie, że wcześniejsza decyzja organu rentowego (odmawiająca prawa do świadczenia) opierała się na błędnej wykładni przepisu normującego jeden z warunków nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym. Mając zaś na względzie zarysowaną powyżej koncepcję ,,obiektywnej błędności decyzji organu rentowego” przepis art. 114 ustawy emerytalnej tym bardziej powinien znajdować zastosowanie, gdy obiektywnie wadliwa decyzja organu rentowego, odmawiająca wnioskodawcy potwierdzenia przysługującego mu prawa do świadczenia emerytalnego, jest efektem konsekwentnego nieuwzględniania przez organ rentowy wykładni ustawy emerytalnej dokonywanej w różnych sprawach przez Sąd Najwyższy (wyroki Sądu Najwyższego: z 21 czerwca 2012 r. III UK 125/11, LEX nr 1619710; z 13 lipca 2011 r.. IUK 12/11, LEX nr 989126; oraz z 23 kwietnia 2010 r., HUK 313/09, LEX nr 987667 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z 19 listopada2013 r., I UK257/13, LEX nr 1555174; z 18 października2013 r., I UK 164/13, LEX nr 1555124; z 11 kwietnia 2012 r., I UK 439/11, LEX nr 1675091). Odwołując się szeroko do argumentacji prawnej przedstawionej w wyroku z dnia 29 listopada 2016 r. w sprawie II UK 416/15, Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 października 2020 r. (III UZP 4/20, LEX nr 3077069) podkreślił, że nową okolicznością, istniejącą przed wydaniem wzruszanej decyzji organu rentowego jest również nieuwzględnienie przez organ rentowy standardu konstytucyjnego, potwierdzonego późniejszym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego w składzie zgodnym z przepisami prawa.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 11 marca 2024 r. sygn. akt III AUa 75/23, zgodnie z którym nową okolicznością jest przedstawiona w zaprezentowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego prokonstytucyjna wykładnia norm art. 13b i art. 15c ust 3 ustawy zaopatrzeniowej, zgodnie z którą 1) dla zastosowania normy art. 15c ust 1 nie można poprzestać na treści zaświadczenia z IPN i samej formalnej przynależności do danej struktury, lecz konieczna jest indywidualna ocena służby danego ubezpieczonego, 2) mechanizm zawarty w art. 15c ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej, pozwalający na obniżenie emerytury policyjnej do średniej emerytury z systemu powszechnego, nie ma zastosowania do funkcjonariuszy, których emerytura została wyliczona z lat służby w Policji - który to standard konstytucyjny nie został uwzględniony przez organ rentowy. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku na tle rozpoznawanej przez siebie sprawy: ,, Decyzja (…) o ponownym przeliczeniu emerytury policyjnej wnioskodawcy została wydana wyłącznie w oparciu o informację z IPN, bez zbadania przez pozwanego akt osobowych skarżącego z okresu pełnienia przez niego służby, mimo że jest to konieczne do odtworzenia faktycznego przebiegu służby skarżącego i ustalenia, jakie konkretnie czynności i zadania były przez niego wykonywane, celem weryfikacji, czy została spełniona w przypadku wnioskodawcy przesłanka "służby na rzecz totalitarnego państwa" - powołanie przez odwołującego jako nowych dowodów jego akt osobowych, a następnie także zeznań wskazanych świadków, które istniały w dacie wydania ww. decyzji (…), a które nie zostały wówczas uwzględnione przez organ rentowy. Ponadto zastosowano w niej - z oczywistym naruszeniem art. 32 ust. 1 ust. 2 Konstytucji RP - mechanizm z art. 15c ust 3 ustawy zaopatrzeniowej do ubezpieczonego, który wypracował w służbie w Policji wysokość emerytury w maksymalnej wysokości przewidzianej tą ustawą. Powyższe oznacza spełnienie przesłanki z art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej.”

Przyjęty przez Sąd Apelacyjny kierunek wykładni art. 33 ustawy zaopatrzeniowej znajduje odzwierciedlenie także w innych judykatach dotyczących ponownego ustalania wysokości świadczeń emerytalnych byłych funkcjonariuszy na gruncie ustawy zaopatrzeniowej z dnia 18 lutego 1994 r. Tytułem przykładu wskazać można na wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 maja 2023 r. (III AUa 285/23, niepubl.) oraz wyroki Sądu Okręgowego w Łodzi: z dnia 29 maja 2023 r., VIII U 477/23, LEX nr 3577044 i z dnia 18 sierpnia 2023 r. VIII U 897/23, LEX nr 3609332).

Sąd Okręgowy stwierdził, że w realiach niniejszej sprawy ubezpieczona wniosła o przeprowadzenie dowodu z akt osobowych jej zmarłego męża przechowywanych przez IPN, które nie były przedmiotem oceny dokonanej przez organ rentowy. Ponadto ubezpieczona powołała się na treść uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. III UZP 1/20, w której Sąd wskazał na rozumienie zwrotu „służby na rzecz totalitarnego państwa” oraz prawidłową wykładnię normy art. 13b ustawy, zgodnie z którą dla zastosowania normy art. 15c nie można poprzestać na treści zaświadczenia z IPN i samej formalnej przynależności do danej struktury, lecz konieczna jest indywidualna ocena służby męża ubezpieczonej, który to standard konstytucyjny nie został uwzględniony przez organ rentowy, a więc za ujawnienie nowej okoliczności w sprawie należało poczytywać oparcie decyzji z 17 lipca 2017 r. na błędnej wykładni przepisu normującego warunki ustalania wysokości policyjnej renty rodzinnej.

Wobec powyższego nie ma zatem wątpliwości, że ubezpieczona przedłożyła nowe dowody w rozumieniu art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, co umożliwiało zobowiązanie organu rentowego do ponownego ustalenia prawa do renty rodzinnej.

Z powyższych względów Sąd w pkt I wyroku, na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (...) do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej ubezpieczonej E. K. (1) z pominięciem art. 24a ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jednolity Dz. U. z 2024 r. poz. 1121) – od dnia 01 września 2023 r. - tj. z zgodnie z art. 42 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej (od dnia złożenia wniosku o przeliczenie świadczenia).

Nadto w pkt II wyroku na mocy art. 98 §1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 Rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r. Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1964) Sąd zasądził od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (...) na rzecz ubezpieczonej E. K. (1) kwotę 360,00 zł z ustawowymi odsetkami wynikającymi z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Mając na uwadze nakład pracy pełnomocnika ubezpieczonej, jego uczestnictwo w niniejszej sprawie, stopień skomplikowania sprawy oraz utrwalone orzecznictwo z zakresu postępowań w sprawach o niniejszym przedmiocie, Sąd przyznał wynagrodzenie w stawce minimalnej.

Sędzia Danuta Domańska