Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 09 października 2024 roku

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Danuta Domańska

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Emilia Witkowska-Marciniak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 09 października 2024 roku w T.

sprawy G. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołania G. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T.

z dnia 20 maja 2024 roku znak: (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonemu G. K. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach od dnia 10 kwietnia 2024 roku;

II.  nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

III.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. na rzecz ubezpieczonego G. K. kwotę 180,00 zł (sto osiemdziesiąt złotych 00/100) z odsetkami ustawowymi za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sędzia Danuta Domańska

IV U 625/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 maja 2024 r., znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił G. K. prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnych charakterze, ponieważ nie wykazał 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy nie uwzględnił okresu zatrudnienia udokumentowanego świadectwem wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 11 marca 2024 r., ponieważ dokument zawiera niepełne brzmienie charakteru pracy oraz stanowisko pracy niezgodne z powołanym w decyzji rozporządzeniem.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony zarzucił:

1.  naruszenie art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 2 ust. 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez ich błędną wykładnię i wydanie decyzji odmawiającej prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach;

2.  naruszenie prawa proceduralnego mającego wpływ na wynik postępowania tj. art. 77 i 75 k.p.a. poprzez brak przeprowadzenia pełnego postępowania dowodowego, celem ustalenia, czy ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach przez okres wystraczający do przyznania prawa do rekompensaty;

3.  naruszenie art. 93 § 1 i 2 Konstytucji RP poprzez jego błędną wykładnię i niezastosowanie, a konsekwencji oparcie decyzji na zarządzeniu Ministra, mimo że jest ono źródłem prawa wewnętrznego i nie może stanowić podstawy wydawania decyzji.

Ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie prawa do wnioskowanego świadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji. ZUS wskazał, iż do stażu pracy w szczególnych warunkach nie zaliczono ubezpieczonemu żadnego stażu pracy.

W piśmie z 19 lipca 2024 r. ZUS wskazał, że w dniu 28 czerwca 2024 r. Zakład (...) wystawił prawidłowe świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, które jest zgodne z zarządzeniem resortowym. Wobec tego ubezpieczony udowodnił 4 lata, 8 miesięcy i 28 dni pracy w szczególnych warunkach. ZUS uznał ten okres za bezsporny. Wobec niewykazania 15 lat pracy w szczególnych warunkach nadal wnosił o oddalenie odwołania.

( vide: pismo ZUS – k. 24 akt sądowych).

W piśmie procesowym z dnia 29.07.2024r. pełnomocnik ubezpieczonego, będący radcą prawnym, wniósł o zasądzenie od organu rentowego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

( vide: - pismo pełnomocnika ubezpieczonego - k. 30 - 31 akt).

Na rozprawie w dniu 09 października 2024 r. pełnomocnik ubezpieczonego - radca prawny - poparł odwołanie i wskazał, że kwestią sporną jest praca ubezpieczonego w Cukrowni (...) . Wniósł o prawo do rekompensaty od 10 kwietnia 2024 r.

Pełnomocnik organu rentowego podtrzymał dotychczasowe stanowisko.

( vide: protokół elektroniczny rozprawy 00:02:51 do 00:04:39).

Sąd ustalił, co następuje:

G. K. urodził się (...)Jego wyuczony zawód to ślusarz silników pojazdowych

/okoliczności bezsporne, a nadto:

- przesłuchanie ubezpieczonego na rozprawie w dniu 09.10.2024r. w charakterze strony - elektroniczny protokół rozprawy - od 00:56:06 do 01:10:32.

Na dzień 1 stycznia 1999 r. ubezpieczony posiadał staż ubezpieczeniowy wynoszący 21 lat i 7 miesięcy okresów składkowych oraz 1 miesiąc okresów nieskładkowych.

Dowód: - decyzja ZUS z dnia 9.01.2022 r. o ustaleniu kapitału początkowego - k. 15 akt KPU.

Od 19 września 2019 r. ubezpieczony miał przyznane prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

Dowód: - decyzja rentowa – k. 38 akt emerytalnych.

W dniu 3 kwietnia 2024 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie i doliczenie do wysokości świadczenia rekompensaty za pracę w warunkach szkodliwych od 4 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1983 r. w Przedsiębiorstwie (...) w C. (obecnie Zakład (...) sp. z o.o.) oraz w okresie od 1 września 1983 r. do 16 września (...). w Cukrowni (...).

Decyzją z dnia 20 maja 2024 r. (...) Oddział w T. przyznał ubezpieczonemu – z urzędu - prawo do emerytury od 10 kwietnia 2024 r. tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego.

Jednocześnie zaskarżoną decyzją z tej samej daty ZUS odmówił przyznania prawa do rekompensaty.

Dowód: - wniosek - k. 49 akt emerytalnych,

- decyzja ZUS o przyznaniu emerytury – k. 57 akt emerytalnych,

- zaskarżona decyzja ZUS - k. 56 akt emerytalnych.

W okresie od 4 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1983 r. G. K. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w C. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku mechanika pojazdów samochodowych w Wydziale Usług i (...). Ubezpieczony miał wypłacany dodatek za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia.

W okresie od 25 kwietnia 1979 r. do 16 kwietnia 1981 r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową.

Dowód: - świadectwo pracy – k. 4 akt KPU, k. 51 akt emerytalnych, k. 11 akt sądowych, w kopercie na k. 95 akt sądowych,

- podanie o pracę – w kopercie na k. 95 akt sądowych,

- umowa o pracę – w kopercie na k. 95 akt sądowych,

- karta obiegowa - w kopercie na k. 95 akt sądowych,

- angaże - w kopercie na k. 95 akt sądowych,

- kserokopia książeczki wojskowej – k. 7 akt KPU.

Ubezpieczonemu zostało wystawione świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach w dniu 11 marca 2024 r., w którym wskazano, że w okresie od 4 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1983 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę jako mechanik wyłącznie w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych zgodnie z wykazem A, Działem XIV poz. 16 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz. U. Nr 8 poz. 43) oraz wykazem A, Działem XIV poz. 16 pkt 1 zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. Urz. z 1988 r. Nr 2, poz. 4).

Dowód: - świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach – k. 50 akt emerytalnych, k. 10 akt sądowych, w kopercie na k. 95 akt sądowych.

W dniu 28 czerwca 2024 r. ubezpieczonemu zostało wystawione poprawione świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym wskazano, że w okresie od 4 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1983 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych jako monter-mechanik, wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz. U. Nr 8 poz. 43) w wykazie A, Dziale XIV poz. 16 oraz w zarządzeniu nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. Urz. z 1988 r. Nr 2, poz. 4) w wykazie A, Dziale XIV poz. 16 pkt 1.

Dowód: - świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach – k. 1 akt emerytalnych, w kopercie na k. 95 akt sądowych.

Następnie w okresie od 1 września 1983 r. do 16 września 2001 r. G. K. pracował w Cukrowni (...) S.A. na stanowisku mechanika samochodowego w pełnym wymiarze czasu pracy. Ubezpieczony został przyjęty do Działu (...) Od 1 lutego 1988 r. otrzymywał dodatek brygadzistowski. Od 1 stycznia 1995 r. w angażach zaznaczano, że ubezpieczony podlegał pod Dział (...)

Zakład pracy zajmował się przetwórstwem spożywczym. Cukrownia pracowała sezonowo, ale posiadała też zakłady uboczne tj.: wytwórnię alkoholu, wytwórnię soli potasowych i wytwórnię suchego lodu, które pracowały przez cały rok. Przerwa w pracy Cukrowni przypadała od końca zimy do wczesnej jesieni. Zadania pracowników nie zmieniały się.

W zakładzie funkcjonowały 2 warsztaty – jeden mieścił się w Dziale (...), a drugi w Dziale (...). Ubezpieczony pracował w obu warsztatach według potrzeb. Naprawa sprzętu odbywała się tam, gdzie był wolny kanał remontowy. W Dziale (...)dysponowano 3 kanałami (2 krótsze i 1 dłuższy do autobusów), a w Dziale (...)mieścił się 1 długi kanał. W warsztacie nie było podnośników stałych do naprawy mniejszych samochodów. Do mniejszych kanałów wchodził 1 mechanik, a do kanału w warsztacie Działu (...) tak samo, chyba że konieczna była pomoc drugiej osoby. W Dziale (...)początkowo pracował ubezpieczony i przez pierwsze 4-5 lat także 2 mechaników, którzy następnie przeszli na inne działy i ubezpieczony był jedynym mechanikiem. W Dziale (...) pracowało 2 mechaników i ubezpieczony do pomocy.

Dział (...)był połączony z Działem (...), kierownik był wspólny dla obydwu działów. Całą dokumentację prowadził kierownik Działu (...) Do obowiązków brygadzisty należało rozdzielenie pracy. Ubezpieczony wypisywał dokumenty RW na części z magazynu, zgłaszał to kierownictwu, a następnie kierowca dostarczał mu części do naprawy.

Ubezpieczony zajmował się naprawą samochodów i sprzętu ciężkiego w kanałach remontowych tj.: samochodów dostawczych (Żuk, Nysa), autobusów, ciężkich samochodów ciężarowych, fadronów, ładowarek, przyczep, naczep, ciągników gąsienicowych, dźwigów, koparek. W zakładzie było więcej sprzętu ciężkiego. W kanale odbywała się naprawa części i układów oraz ich demontaż, gdy była taka potrzeba. Poza kanałem znajdował się stół warsztatowy. Skrzynia biegów i tylne mosty pojazdów wymagały ich wymontowania i naprawy poza kanałem, co jednak pozostawało w związku funkcjonalnym z pracami remontowymi w kanale. Pozostałe naprawy były wykonywane w kanałach remontowych i dotyczyło to: resorów, hamulców, skrzyń redukcyjnych, silników, zawieszenia, układów hydraulicznych i pneumatycznych – ubezpieczony poświęcał na to 90% czasu pracy. Ubezpieczony nie dokonywał napraw oświetlenia pojazdów, ponieważ w zakładzie pracy wyodrębniony był Dział (...) Z kolei opony wymieniali kierowcy. Sporadycznie ubezpieczony dokonywał sprawdzenia stanu technicznego pojazdów – była to wstępna diagnoza, w oparciu o którą kierownik zlecał prace. Zdarzało się, że kierowcy pomagali przy naprawach.

Ubezpieczony pracował 8 godzin dziennie, ale podczas kampanii cukrowych znacznie dłużej tj. po12 godzin dziennie (od końca września do grudnia/stycznia). Ubezpieczony pracował przez cały rok na stanowisku mechanika, a charakter jego pracy nie zmieniał się przez cały okres jego zatrudnienia. Poza sezonem naprawiał ciągniki gąsienicowe po kampanii i przygotowywał je na następny sezon. Zakład dysponował 28 ciągnikami gąsienicowymi.

Dowód: - świadectwo pracy – k. 5 akt KPU, k. 11 akt emerytalnych, k. 1 akt osobowych w kopercie na k. 43 akt sądowych,

- podanie o pracę – k. 99 akt osobowych w kopercie na k. 43 akt sądowych,

- karty obiegowe – k. 24, 46, 73 akt osobowych w kopercie na k. 43 akt sądowych,

- umowa o pracę – k. 71 akt osobowych w kopercie na k. 43 akt sądowych,

- angaże – k. 30, 35-68 akt osobowych w kopercie na k. 43 akt sądowych,

- zakres czynności – k. 65 akt osobowych w kopercie na k. 43 akt sądowych,

- pismo o przeniesieniu – k. 45 akt osobowych w kopercie na k. 43 akt sądowych,

- podanie o rozwiązanie umowy o pracę – k. 19 akt osobowych w kopercie na k. 43 akt sądowych,

- zeznania świadka E. J. na rozprawie w dniu 9.10.2024 r. – protokół elektroniczny od 00:09:32 do 00:34:34,

- zeznania świadka A. K. na rozprawie w dniu 9.10.2024 r. – protokół elektroniczny od 00:35:39 do 00:54:26,

- przesłuchanie ubezpieczonego na rozprawie w dniu 9.10.2024 r. – protokół elektroniczny od 00:56:06 do 01:10:32.

W zwykłym świadectwie pracy z Cukrowni (...) SA z 17 września 2001 r. pracodawca wskazał, że ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach na stanowisku mechanika samochodowego według zarządzenia nr 36 z 31 marca 1988 r. MRLiGŻ, wykaz A, dział XIV, poz. 16 pkt 1.

Dowód: - świadectwo pracy – k. 5 akt KPU.

E. J. był zatrudniony w Cukrowni (...) S.A. w charakterze kierowcy samochodów ciężarowych i osobowych na podstawie umowy o pracę w okresie od 1974 r. do 2012r., pracował w Dziale (...). Otrzymał świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach w charakterze kierowcy samochodów ciężarowych. E. J. przeszedł na emeryturę od 60. roku życia.

Dowód: - zeznania świadka E. J. na rozprawie w dniu 9.10.2024 r. – protokół elektroniczny od 00:09:32 do 00:34:34.

A. K. pracował w Cukrowni (...) S.A. od lipca 1974 r. do 2001 r. na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych.

Dowód: - zeznania świadka A. K. na rozprawie w dniu 9.10.2024 r. – protokół elektroniczny od 00:35:39 do 00:54:26.

Sąd zważył, co następuje:

Powyższe ustalenia faktyczne zostały poczynione na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sądowych, (w tym w aktach osobowych ubezpieczonego z Zakładu (...) oraz z Cukrowni (...)oraz w aktach prowadzonych przez organ rentowy, jak również w oparciu o zeznania świadków: E. J. i A. K. oraz na podstawie przesłuchania ubezpieczonego G. K. w charakterze strony.

Sąd dał wiarę dowodom z dokumentów, gdyż były jasne, pełne, rzetelne, a nadto żadna ze stron nie kwestionowała ich autentyczności ani ich mocy dowodowej, nie budziły one również wątpliwości Sądu. Należy zaznaczyć, że za okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w C. od 4 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1983 r. zostało ubezpieczonemu wystawione świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 11 marca 2024 r., w którym wskazano, że stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę jako mechanik wyłącznie w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych zgodnie z wykazem A, Działem XIV poz. 16 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz. U. Nr 8 poz. 43) oraz wykazem A, Działem XIV poz. 16 pkt 1 zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. Urz. z 1988 r. Nr 2, poz. 4). Organ rentowy zakwestionował ten dokument, ponieważ w świadectwie pracy nie podano charakteru pracy zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1982 r. oraz błędnie wymieniono stanowisko na podstawie zarządzenia resortowego. W toku postępowania w dniu 28 czerwca 2024 r. ubezpieczonemu zostało wystawione poprawione świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym wskazano, że w okresie od 4 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1983 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych jako monter-mechanik, wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz. U. Nr 8 poz. 43) w wykazie A, Dziale XIV poz. 16 oraz w zarządzeniu nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. Urz. z 1988 r. Nr 2, poz. 4) w wykazie A, Dziale XIV poz. 16 pkt 1. Organ rentowy uznał, że Zakład (...) wystawił prawidłowe świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, które jest zgodne z zarządzeniem resortowym, wobec czego ubezpieczony udowodnił 4 lata, 8 miesięcy i 28 dni pracy w szczególnych warunkach. Sąd również uznał, że wystawione świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach jest wiarygodne. Powyższy okres zatrudnienia ostatecznie pozostawał bezsporny.

Ubezpieczony nie przedstawił jednak świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach za kolejny sporny okres zatrudnienia od 1 września 1983 r. do 16 września 2001 r. w Cukrowni (...) S.A. Trzeba podkreślić, że zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.) okresy pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Organ rentowy, rozpoznając wniosek w sprawie prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach (a także prawa do rekompensaty), może uwzględnić wyłącznie te okresy pracy w szczególnych warunkach, które zostały udowodnione na podstawie powyższego dokumentu bądź zaświadczenia stwierdzającego charakter i stanowisko pracy w warunkach szczególnych w określonych okresach. Dokumenty te są dla organu rentowego wiążące nie tylko w pozytywnym, ale i w negatywnym tego słowa znaczeniu. Oznacza to, że z jednej strony przedłożone zaświadczenie jest dowodem na fakt wykonywania pracy w szczególnych warunkach, a z drugiej strony brak takiego zaświadczenia, czy nieprawidłowo wypełnione, uniemożliwia ustalenie tej okoliczności za pomocą innych środków dowodowych.

Niemniej w powyższym wypadku - braku bądź zakwestionowania przez organ rentowy powyższych środków dowodowych - zainteresowany może dochodzić ustalenia tych okoliczności w postępowaniu sądowym, w którym w myśl art. 472 i 473 k.p.c. powyższe obostrzenia nie obowiązują. Sąd nie jest bowiem związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. W postępowaniu o świadczenie emerytalno-rentowe dopuszczalne jest - jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z 27 maja 1985 r. (III UZP 5/85) - przeprowadzenie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy z powodu jego likwidacji lub zniszczenia dokumentów dotyczących zatrudnienia. Okres pracy w warunkach szczególnych można również ustalić w postępowaniu sądowym na podstawie akt osobowych pracownika (umowy o pracę, świadectwa pracy, angaży, innych dokumentów). Zaliczenie nie udokumentowanych, spornych okresów pracy w szczególnych warunkach do stażu pracy uprawniającego do wcześniejszej emerytury wymaga przy tym dowodów nie budzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych.

Przechodząc do oceny osobowych źródeł dowodowych należy wskazać, że Sąd przyznał walor wiarygodności zeznaniom świadków, ponieważ były jasne, pełne, logiczne i szczere, a nadto korespondowały wzajemnie ze sobą, jak i z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Świadkowie pracowali razem z ubezpieczonym w Cukrowni (...) S.A., wobec czego posiadali bezpośrednią i niekwestionowaną wiedzę na temat charakteru pracy ubezpieczonego oraz jego zakresu obowiązków. Świadkowie potwierdzili, że w wymienionym zakładzie pracy ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu zajmował stanowisko mechanika wykonując pracę w kanałach remontowych. Wyjaśnili, że pracował przy naprawie samochodów i sprzętu ciężkiego (koparki, ładowarki, przyczepy, naczepy, ciągniki gąsienicowe, dźwig, ciężkie samochody ciężarowe, autobusy) w Dziale (...), ale też w Dziale (...). Świadkowie podali, że ubezpieczony 90% czasu pracy spędzał przy naprawach w kanale remontowym, a jedynie 10% czasu pracy zajmowała naprawa części samochodowych, które należało wymontować i naprawić poza kanałem, a potem zamontować w kanale remontowym. Ponadto wskazali, że podczas kampanii cukrowych mechanicy świadczyli pracę przez 12 godzin dziennie, a w pozostałym okresie 8 godzin dziennie, przy czym praca dla mechaników była przez cały rok, gdyż w okresie przestoju w pracy cukrowni funkcjonowały zakłady uboczne wyposażone w tabory samochodowe, które wymagały bieżących napraw, jak też konieczna była naprawa sprzętów wykorzystywanych przy kampaniach cukrowych i ich przygotowanie ich na kolejny sezon. Ubezpieczony nie wykonywał takich czynności jak wymiana kół w pojazdach ( wymieniali je kierowcy), czy naprawa oświetlenia (w zakładzie funkcjonował Dział (...)).

Sąd przyznał również walor wiarygodności przesłuchaniu ubezpieczonego, ponieważ jego zeznania były stanowcze, logiczne i spójne, jak również korespondowały z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Ubezpieczony wyjaśnił, na czym polegały wykonywane przez niego czynności w spornym okresie zatrudnienia, a jego relacja pozostawała w zgodzie z twierdzeniami świadków. Dodatkowo sprecyzował, że początkowo w Dziale (...)było zatrudnionych jeszcze 2 mechaników, jednak trwało to około 4-5 lat, a następnie osoby te przeszły do innych działów zakładu pracy, wobec czego ubezpieczony aż do końca swojego zatrudnienia był jedynym mechanikiem w tym dziale oraz w razie potrzeby pracował też w Dziale (...), pomagając zatrudnionym tam mechanikom. Ubezpieczony wyjaśnił również, że pełniąc funkcję brygadzisty nie prowadził dokumentacji technicznej, zajmował się tym zastępca kierownika, a ubezpieczony jedynie spisywał zapotrzebowanie na części do napraw. Ponadto nigdy nie jeździł do awarii, sprzęty były holowane do warsztatu.

Kwestia sporna w przedmiotowej sprawie dotyczyła uprawnień ubezpieczonego do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych, a więc posiadania na dzień 1 stycznia 2009 r. wymaganego 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Spór dotyczył zakwalifikowania jako pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia od 1 września 1983 r. do 16 września 2001 r. w Cukrowni (...) S.A.

Przechodząc do rozważań prawnych na tle niniejszej sprawy należy wskazać, że zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 164 ze zm.), rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej – przepis w brzmieniu do 31 grudnia 2023 r. Natomiast od 1 stycznia 2024 r. treść tej regulacji uległa zmianie i rekompensatę definiuje się jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie mają ustalonego decyzją prawomocną prawa do emerytury pomostowej.

Z kolei według art. 21 ust. 1 wymienionej ustawy - rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący
co najmniej 15 lat. Chodzi w tym przypadku o pracę, o której mowa w art. 32, 33, 39, 40 i 50c tej ustawy. W brzmieniu do 31 grudnia 2023 r. art. 21 ust. 2 ustawy stanowił, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, natomiast zgodnie z treścią tego przepisu od 1 stycznia 2024 r. rekompensata nie przysługuje osobie, która ma ustalone decyzją prawomocną prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS lub przepisów odrębnych.

Rekompensatę oblicza się według wzoru przestawionego w art. 22 ustawy. Przyznaje się ją w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 ustawy).

Wobec tego przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są:

1) utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę w związku z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008 r. – w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. – podstawy normatywnej przewidującej takie uprawnienie;

2) niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej ani też nieuzyskanie przez niego prawa do wcześniejszej emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS;

3) legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15–letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przypadającym w okresie do 31 grudnia 2008 r. (art. 22 ust. 1 i 2 ustawy).

Organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do rekompensaty wyłącznie z uwagi na niewykazanie posiadania przez niego na dzień 1 stycznia 2009 r. wymaganego 15-letniego okresu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, natomiast pozostałe przesłanki zostały przez niego zachowane. ZUS w toku postępowania ostatecznie nie kwestionował okresu pracy w szczególnych warunkach w (...)w C. od 4 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1983 r., uznając za udowodnione 4 lata, 8 miesięcy i 28 dni pracy w szczególnych warunkach.

Bezspornie ubezpieczony jest uprawniony do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego, w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nie korzystał również z prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym i nie spełniał warunków do jej przyznania. Wobec ubezpieczonego nie została wydana decyzja o przyznaniu prawa do emerytury pomostowej. Na dzień 1 stycznia 1999 r. posiadał staż ubezpieczeniowy wynoszący 21 lat i 7 miesięcy okresów składkowych oraz 1 miesiąc okresów nieskładkowych

W zakresie prac w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. z 2023 r., poz. 1251) odsyła do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej jako „rozporządzenie”).

Praca w szczególnych warunkach, uprawniająca do wcześniejszej emerytury, to tylko praca wymieniona w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Rodzaje prac w szczególnych warunkach wyróżnia kryterium merytoryczne i formalne. Pierwsze kryterium zależy od wykonywania zatrudnienia stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach. Drugie kryterium natomiast wymaga, aby praca ta była wymieniona w załączniku do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Nie ma więc pracy w szczególnych warunkach jako przesłanki prawa do emerytury na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdy zatrudnienie nie było pracą wykonywaną na stanowisku wymienionym w wykazie do rozporządzenia, choć warunki pracy mogły być szkodliwe (postanowienie SN z dnia 8 maja 2019 r. sygn. akt I UK 206/18, Legalis nr 1942187) – analogicznie należy odnieść to do kwestii oceny spełnienia warunków do przyznania prawa do rekompensaty.

Pełne zatrudnienie w warunkach szczególnych pojmowane jest więc jako bezwzględna cecha tego zatrudnienia jako uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego. Możliwe jest łączenie w przebiegu dniówki prac o różnym charakterze polegające na wykonywaniu nie jednego, lecz kilku rodzajów prac w szczególnych warunkach ujętych w wykazie. W takim wypadku do czasu pracy w warunkach szczególnych zlicza się czas równolegle wykonywanych czynności tylko wtedy, gdy prace te wszystkie łącznie lub każda z osobna odpowiadają charakterowi pracy w szczególnych warunkach i wszystkie razem wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2012 r., II UK 103/11, i z dnia 24 stycznia 2013 r., III UK 47/12, wyrok SA w Łodzi z dnia 12 marca 2019 r., III AUa 267/18, Legalis).

Wypada w tym miejscu podkreślić, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNAP 2008/21-22/325; z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNAP 2008/21-22/329; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNAP 2009/5-6/75, z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, LEX nr 528152 i z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, LEX nr 619638).

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania prawne przede wszystkim należy stwierdzić, że w wykazie A stanowiącym załącznik do powyższego rozporządzenia w Dziale XIV ,,Prace różne” pod poz. 16 wymienione zostały prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych. Ponadto praca ta została doprecyzowana w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 31 marca 1988 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach (DZ. U. MRLiGŻ Nr 2 poz. 4-5) w Dziale XIV pod poz. 16 w pkt 1, gdzie wymienione zostało stanowisko monter-mechanik (prace wykonywane wyłącznie w kanałach).

W ocenie Sądu pracę ubezpieczonego w spornym okresie pracy należało zakwalifikować jak wyżej. Ubezpieczony pracował w Dziale (...)i w razie potrzeby w Dziale (...), wykonując pracę mechanika w kanałach remontowych. Naprawiał pojazdy samochodowe, które obsługiwały zakłady uboczne należące do Cukrowni (...) S.A., jak również sprzęt ciężki, który obsługiwał Cukrownię. 90% tych napraw wykonywane było w kanałach remontowych, gdzie ubezpieczony naprawiał silniki, zawieszenia, układy hydrauliczne i pneumatyczne. Skrzynie biegów czy tylne mosty wymagały ich wymontowania, naprawienia w warsztacie i ponownego zamontowania, co jednak stanowiło 10% czasu pracy i pozostawało w ścisłym związku z czynnościami wykonywanymi w kanałach remontowych. Istotne jest, że w okresie kampanii cukrowych ubezpieczony wykonywał pracę w nadgodzinach, gdyż wtedy pracował po 12 godzin dziennie.

Przyjmuje się, że nie wlicza się do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pracy, którą pracownik tylko częściowo wykonywał w sposób opisany w załącznikach do rozporządzenia, a równocześnie – w ramach dobowej miary czasu pracy – świadczył prace nie oddziaływujące szkodliwie na jego organizm. Tak zatrudniony pracownik nie spełniał bowiem koniecznego warunku dla uzyskania wcześniejszych uprawnień emerytalnych, jaki stanowi stałe wykonywanie pracy szkodliwej w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na zajmowanym stanowisku (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2008 r., II UK 306/07, OSNAP 2009/21-22/290; z dnia 12 lipca 2011 r., II UK 2/11, LEX nr 989128). W przypadku więc jednoczesnego wykonywania prac wymienionych w rozporządzeniu z niewymienionymi, nawet gdy stosunek tych prac jest nieproporcjonalnie wysoki na rzecz tych pierwszych, przekreśla to możliwość uznania za pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, jako nie wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 25 września 2013 r., III AUa 106/13, LEX nr 1381334).

Reguła ta podlega natomiast pewnym ograniczeniom. Pierwszy wyjątek dotyczy sytuacji, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część (immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika do rozporządzenia (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653; dnia 5.05.2009 r., I UK 4/09, LEX Nr 509022; z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08 oraz z dnia 15 listopada 2017 r., II UK 550/16, Legalis nr 1715417). Drugie odstępstwo odnosi się do przypadków, kiedy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2008, I UK 210/07, OSNAP 2009/5-6/75; z dnia 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08, LEX nr 1001310 oraz z dnia 15 listopada 2017 r., II UK 550/16, Legalis nr 1715417; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 24 stycznia 2013 r., II AUa 1098/12, LEX nr 1280036).

Należy zarazem za trafne uznać założenie, że uwzględnienie okresów wykonywania pracy szkodliwej lub uciążliwej wymaganej do przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym (a tym samym do przyznania prawa do rekompensaty), następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu obowiązków oraz wykonywania bezpośrednio i stale szkodliwego zatrudnienia, tyle że ocena prawna tych ustaleń powinna być racjonalna, bez stosowania ,,aptekarskiej” miary lub ,,stopera w ręku” (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 29 września 2021 r., II USKP 69/21 i z 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08, LEX). Istotne znaczenie mają okoliczności danej sprawy, dające odpowiedź na pytanie, czy w konkretnym przypadku można zakwalifikować ustalone czynności (wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia) jako incydentalne, uboczne albo też stanowiące konieczny element całego zadania świadczonego w ramach pracy w szczególnych warunkach (czynności przygotowawcze, kończące, immanentnie związane z całym zadaniem, np. przygotowanie warsztatu pracy, materiałów, itp.), czy też jako czynności autonomiczne, niezależne od czynności mających charakter świadczonych w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r., II UK 233/11, OSNAP 2013/7-8/86).

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na pogląd Sądu Apelacyjnego w Gdańsku wyrażony w wyroku z dnia 13 stycznia 2015 r. III AUa 942/14 (nieopubl.), w którym zostało wskazane, że materialnoprawna ocena tego, czy praca w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywana była w kanałach remontowych tylko wtedy byłaby prosta, gdyby mechanik przez 8 godzin pracy nie wychodził z kanału, co w oczywisty sposób jest niemożliwe. Z kolei próba ustalenia czasookresu opuszczenia kanału, czy też wymiaru napraw innych niż z ,,od dołu”, które nie przekreślałyby wykonywania pracy w kanale remontowym jest nie do pogodzenia z wymogiem, aby praca we wskazanych warunkach wykonywana była w pełnym wymiarze czasu pracy. Mając na uwadze powyższe przyjąć należy, że praca mechanika samochodowego może być uznana za prace w warunkach szczególnych tylko wtedy, gdy w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywana była w kanale remontowym, a zatem gdy mechanik zajmował się wyłącznie naprawami wymagającymi użycia ,,kanału”, którego opuszczenie warunkowane było wyłącznie technologiczną koniecznością dokonywanych napraw. Innymi słowy nie niweczyło wykonywania pracy w kanale remontowym jego opuszczenie, czy nawet dokonanie pewnych napraw i czynności poza nim, o ile pozostawało to w funkcjonalnym związku z naprawą wykonywaną w kanale remontowym. (…) Nawet jeśli ubezpieczony dokonując naprawy samochodu musiał z wykorzystaniem kanału dokonać demontażu jakiegoś podzespołu i następnie uznał, że element ten nie musiał być wymieniony na nowy, gdyż możliwa była jego naprawa, to nawet jeżeli naprawienia takiego podzespołu dokonał osobiście i to poza kanałem remontowym, nie sposób przyjąć, aby ta funkcjonalnie związana z naprawą w kanale czynność niweczyła kwalifikację, iż naprawa odbyła się w kanale remontowym. Sąd Okręgowy w całości podziela ten pogląd w odniesieniu do oceny pracy ubezpieczonego G. K. jako mechanika w kanałach remontowych.

Wobec powyższego należało uznać, że po uwzględnieniu okresów zatrudnienia od 4 grudnia 1978 r. do 31 sierpnia 1983 r. w Przedsiębiorstwie (...) w C. (4 lata, 8 miesięcy i 28 dni) oraz od 1 września 1983 r. do 16 września 2001 r. w Cukrowni (...) S.A. (18 lat 16 dni), ubezpieczony G. K. wykazał ponad 15 lat pracy w szczególnych warunkach, spełniając tym samym ostatnią przesłankę warunkującą przyznanie prawa do wnioskowanego świadczenia.

Z tych względów na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach od 10 kwietnia 2024 r. (od dnia przyznania prawa do emerytury) – punkt I sentencji wyroku.

Nadto na mocy art. 118 ust. 1a a contrario ustawy emerytalnej Sąd nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, ponieważ – wobec nieprzedstawienia świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach - ustalenie rodzaju i charakteru prac wykonywanych przez ubezpieczonego w spornym okresie zatrudnienia było możliwe dopiero w toku postępowania sądowego na podstawie dowodów, którymi organ rentowy nie dysponował w postępowaniu administracyjnym tj. dokumentacji osobowej oraz na podstawie osobowych źródeł dowodowych tj. zeznań świadków i przesłuchania ubezpieczonego - punkt II sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego należnych ubezpieczonemu Sąd orzekł - zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania - na mocy art. 98 § 1 , § ^1, § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz. U. 2023.1935). Sąd uznał, iż nakład pracy pełnomocnika ubezpieczonego uzasadnia zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w wysokości stawki minimalnej ( punkt III wyroku).

Sędzia Danuta Domańska