Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 stycznia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodnicząca: Sędzia Danuta Domańska

Protokolant: st. sekr. sąd. Emilia Witkowska – Marciniak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 stycznia 2024 roku w Toruniu

sprawy D. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o wszczęcie postępowania i o ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne

na skutek odwołania D. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T.

z dnia 15 czerwca 2023 roku nr (...)

I.  oddala odwołanie w części dotyczącej wydania indywidualnej interpretacji;

II.  żądanie ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne, zgodnie z wnioskiem ubezpieczonej z dnia 18 maja 2023 roku, przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T. do rozpoznania;

III.  nie obciąża ubezpieczonej kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego w części oddalającej odwołanie.

Sędzia Danuta Domańska

IV U 572/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 czerwca 2023 r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił D. B. wszczęcia postępowania w związku z jej wnioskiem z 18.05.2023r. w zakresie podstawy określenia składki zdrowotnej w 2022r.

Organ rentowy w uzasadnieniu decyzji wskazał, że wnioskodawczyni, jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą w roku 2022, przekazała dokumenty rozliczeniowe z naliczoną składką na ubezpieczenie zdrowotne, wyliczoną według wykazanej formy opodatkowania, to jest zasady ogólne - podatek liniowy. ZUS podał, że zgodnie z art. 33 ust. 3 ustawy z 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 590) w odniesieniu do komornika stosuje się przepisy ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych ( Dz. U. z 2022r. poz.2647 ze zm.) oraz ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( zwanej dalej ustawą o sus) oraz ustawy zdrowotnej dotyczące osób prowadzących działalność gospodarczą. Przepis ten oznacza, że w odniesieniu do komorników sądowych stosuje się wprost przepisy wskazanych w nim ustaw regulujących zasady ustalania wysokości składek, jakie zostały określone dla osób prowadzących działalność gospodarczą. Nieistotne jest zatem, że komornicy sądowi nie są osobami prowadzącymi działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2023 r. poz. 221)., której to okoliczności ZUS nie kwestionował.

Argumentacja więc dotycząca istoty działalności komorników i charakteru prawnego tej działalności nie mają znaczenia dla określenia statusu komornika na gruncie przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Komornik sądowy, jakkolwiek nie jest przedsiębiorcą, to dla celów ubezpieczeń społecznych, jak i ubezpieczenia zdrowotnego, został zrównany pod względem tak obowiązków, jak i uprawnień z osobami, które prowadzą działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy - Prawo przedsiębiorców. Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w odniesieniu do osób o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o sus, określa podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne w art. 81 ust. 2 i 2b (podstawa roczna) i ust. 2c-2d (podstawa miesięczna) - w odniesieniu do ubezpieczonych opodatkowujących przychody z działalności gospodarczej na zasadach ogólnych. Przychody komorników, w myśl powołanego art. 33 ust. 3 ustawy o komornikach sądowych dla celów podatkowych są traktowane jako przychody z działalności gospodarczej. Dlatego też przepisy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w zakresie w jakim odwołują się do osób, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o sus, powinny być stosowane również do komorników sądowych.

ZUS wskazał też, że art.81 ust. 2 ustawy zdrowotnej stanowi, że roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących działalność pozarolniczą, opłacających podatek dochodowy na zasadach ogólnych, stanowi dochód z działalności gospodarczej ustalony za rok kalendarzowy jako różnica między osiągniętymi przychodami, w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów, pomniejszony o kwotę opłaconych w tym roku składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Podstawa wymiaru składki w nowej wysokości obowiązuje od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego, zwanego dalej,, rokiem składkowym”.

W myśl art. 81 ust. 2za ustawy zdrowotnej, podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne m. in. osób prowadzących działalność pozarolniczą, z której przychody nie są przychodami z działalności gospodarczej, stanowi kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym RP ,, Monitor Polski”. Składka obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku kalendarzowego. ZUS wskazał, iż nietrafne jest więc zapatrywanie, jakoby do komorników sądowych zastosowanie miał mieć wyżej wymieniony artykuł. Przepis ten jest bowiem stosowany jedynie do tych osób prowadzących działalność pozarolniczą, z której przychody nie są przychodami z działalności gospodarczej.

Reasumując, organ rentowy uznał, iż do komorników traktowanych na gruncie przepisów ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, jako osób prowadzących działalność gospodarczą, należy ustalać wysokość podstawy wymiaru składki zdrowotnej w ścisłym powiązaniu z ich formą opodatkowania oraz wysokością uzyskiwanych dochodów/przychodów z działalności gospodarczej, w rozumieniu przepisów podatkowych, czyli na podstawie art. 81 ust. 2 ustawy zdrowotnej.

ZUS wskazał też, że zgodnie z art. 61a § 1 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego, gdy żądanie o którym mowa w art. 61, zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną lub z innych uzasadnionych przyczyn postępowanie nie może być wszczęte, organ administracji publicznej wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. Natomiast zgodnie z art. 83b ust. 1 ustawy systemowej, jeżeli przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego przewidują wydanie postanowienia kończącego postępowanie w sprawie, Zakład wydaje decyzję. W świetle art. 123 ustawy systemowej, w sprawach uregulowanych ustawą stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zatem z uwagi na rozliczenie składki zdrowotnej za rok 2022 przez wnioskodawczynię zgodnie obowiązującymi ją przepisami, a tym samym brakiem sporu, ZUS odmówił wszczęcia postępowania w przedmiocie podstawy określenia składki zdrowotnej w 2022 r.

W odwołaniu od powyższej decyzji D. B. wniosła o jej zmianę poprzez nakazanie wszczęcia przez ZUS postępowania w zakresie stwierdzenia, że jako płatnik składek będący komornikiem sądowym, przy ustaleniu wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne za kolejne miesiące 2022 r. ma wobec płatnika składek zastosowanie dyspozycja art. 79 ust. 1 w zw. z art. 81 ust. 2 za ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie art. 61a § 1 k.p.a. w zw. z art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jak też naruszenie art. 83 ust. 1 w/w ustawy. Wnioskodawczyni podniosła, że organ w żadnym zakresie nie wyjaśnił przesłanek leżących u podstaw odmowy wszczęcia postępowania w sprawie, w szczególności, że żądanie płatnika dotyczące stwierdzenia, że jako komornik sądowy przy ustalaniu składki na ubezpieczenie zdrowotne podlega dyspozycji art. 81 ust. 2 za ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowej ze środków publicznych, odnosi się bezpośrednio do kwestii objętych dyspozycjami art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - co powoduje, że organ winien był wszcząć postępowanie i wydać decyzję merytoryczną w sprawie. Powyższe stanowisko, zdaniem wnioskodawczyni, znalazło dodatkowe potwierdzenie w samej treści uzasadnienia decyzji, w którym organ dokonał de facto merytorycznej oceny i interpretacji sprawy w kontekście wątków zgłoszonych przez płatnika w jego wniosku. Przy tym jednak organ zamiast wydania decyzji podlegającej kontroli sądu w jej warstwie merytorycznej, niezasadnie zdecydował o wydaniu decyzji odmawiającej wszczęcia postępowania. Dodatkowo w treści uzasadnienia decyzji ZUS nie wyjaśnił podstawy i przesłanek do zastosowania art. 61a § 1 k.p.a. Wnioskodawczyni stanęła na stanowisku, że dokonana przez organ wykładnia obowiązujących przepisów była nieprawidłowa, jak też wyrażone przez organ stanowisko było niezwykle lakoniczne i ogólne, organ w ogóle nie uwzględnił faktycznego charakteru, pozycji i funkcji realizowanej przez płatnika składek jako komornika sądowego.

Jednocześnie, dla uchylenia wszelkich wątpliwości, wnioskodawczyni wniosła o stwierdzenie, że jako komornik sądowy, przy ustalaniu składki na ubezpieczenia zdrowotne, podlega dyspozycji art. 79 ust. 1 w zw. z art. 81 ust. 2 za ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o jego oddalenie i zasądzenie na rzecz ZUS kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z należnymi odsetkami w wysokości odsetek ustawowych. Organ rentowy podtrzymał stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji i dodatkowo wyjaśnił, że sposób sformułowania wniosku D. B. nie pozostawiał wątpliwości, że wnioskodawczyni zwróciła się do organu rentowego o wydanie indywidualnej interpretacji, do czego jako komornik sądowy nie była uprawniona. Zgodnie z art. 83d ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych Zakład wydaje interpretacje indywidualne, o których mowa w art. 34 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz podstawy wymiaru tych składek. Stosownie natomiast do art. 34 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu lub właściwej państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie wyjaśnienia co do zakresu i sposobu stosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie (interpretacja indywidualna). Zestawienie w/w przepisów nie pozostawia wątpliwości, że organ rentowy wydaje interpretacje indywidualne wyłącznie na wniosek przedsiębiorcy w rozumieniu Prawa przedsiębiorców. Przepisy ustawy o komornikach sądowych z dnia 22 marca 2018 r. nie pozostawiają z kolei wątpliwości, że komornik sądowy nie jest przedsiębiorcą. Złożenie tego rodzaju wniosku obligowało organ rentowy do odmowy wszczęcia postępowania z uwagi na fakt, że zachodzi inna uzasadniona przyczyna uniemożliwiająca wszczęcie tego postępowania ( art. 61a§l k.p.a.).

D. B. w piśmie z dnia 3.10.2023r. zgodziła się ze stanowiskiem, iż komornik nie jest przedsiębiorcą oraz podtrzymała stanowisko, iż organ rentowy winien jej sprawę rozpoznać merytorycznie.

/ vide: - pismo - k. 26, 26v. akt/.

Na rozprawie w dniu 10 stycznia 2024r. ubezpieczona wskazała, iż w jej wniosku nie chodziło o wydanie interpretacji indywidualnej przez organ rentowy, lecz o wszczęcie postępowania w zakresie ustalenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Pełnomocnik organu rentowego podtrzymał swoje stanowisko i podał, że ubezpieczona domagała się zastosowania wskazanych przez nią przepisów prawa i ZUS potraktował to jako wniosek o wydanie indywidualnej interpretacji, poza tym ubezpieczona może w każdej chwili wystąpić do ZUS z wnioskiem o ustalenie podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 19 maja 2023 r. do (...) Oddziału w T. wpłynął wniosek komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Grudziądzu D. B. przedstawiający stanowisko, wraz z wnioskiem o wydanie decyzji w przedmiocie potwierdzenia prawidłowości przyjętego przez wnioskodawczynię założenia, iż płatnik składek będący komornikiem sądowym, przy ustalaniu wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne za poszczególne miesiące 2022 r. podlega dyspozycji art. 79 ust. 1 w zw. z art. 81 ust. 2 za ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Wnioskodawczyni dołączyła pisemne stanowisko Krajowej Rady Komorniczej z 20 maja 2022 r., w którym wskazano m.in., że komornicy sądowi nie mają możliwości prawnej do uzyskania pisemnej interpretacji w rzeczonej sprawie na podstawie art. 83d ustawy systemowej w zw. z art. 34 Prawa przedsiębiorców. Zaprezentowano wstępną analizę prawną dotyczącą sposobu określania składki na ubezpieczenie zdrowotne komornika sądowego w świetle przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z uwzględnieniem stosowania art. 81 ust. 2 za w/w ustawy przy określeniu wysokości składki zdrowotnej. Zaakcentowano specyficzną i szczególną pozycję, jaką zajmują komornicy sądowi, w tym odrębność tej grupy od podmiotów, które realizują klasyczną działalność w obrocie gospodarczym. Przedstawiono analizę w zakresie związanym z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych w kontekście odesłania zawartego w art. 33 ust. 3 ustawy o komornikach sądowych. Wskazano, że komornicy sądowi nie realizują działalności na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców, jak też nie są przedsiębiorcami.

Dowód: - wniosek z dnia 18.05.2023r. - k. 2 akt ZUS,

- pismo Krajowej Rady Komorniczej – k. 3- 12 akt ZUS.

W dniu 15 czerwca 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wydał zaskarżoną decyzję nr. (...) o odmowie wszczęcia postępowania.

Dowód: - zaskarżona decyzja z dnia 15.06.2023r. – k.17 - 18 akt ZUS.

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny był w zasadzie bezsporny i wynikał z dokumentów zgromadzonych w aktach sądowych oraz w aktach prowadzonych przez organ rentowy, których autentyczności nie podważała żadna ze stron.

Spór między stronami nie obejmował żadnej z okoliczności faktycznych, lecz sprowadził się wyłącznie do oceny charakteru prawnego żądania wnioskodawczyni zawartego w jej wniosku z dnia 18.05.2023r. w nawiązaniu do treści zaskarżonej decyzji. Okazało się, że spór tak naprawdę nie toczy się wokół zagadnienia prawnego dotyczącego wydania indywidualnej interpretacji prawnej dla wnioskodawczyni będącej komornikiem sądowym, bowiem ta kwestia była między stronami bezsporna, iż komornik sądowy nie ma prawa do zgłoszenia takiego żądania, bowiem komornicy sądowi nie są przedsiębiorcami, a więc nie mogą ubiegać się o wydanie interpretacji indywidualnych w trybie ustawy Prawo przedsiębiorców. Kwestia ta została przyznana też w piśmie Krajowej Rady Komorniczej z dnia 20 maja 2022r., dołączonym przez D. B. do swojego wniosku z 18 maja 2023r. oraz do odwołania.

W związku z tym należy dokonać analizy treści wniosku D. B. z dnia 18 maja 2023r. złożonego w organie rentowym, gdyż treść wniosku winna determinować treść wydanej przez ZUS decyzji. Wnioskodawczyni we wniosku zgłosiła wątpliwość co do podstawy określenia jej składki zdrowotnej w 2022r., określiła, na czym polega ta wątpliwość, przedstawiła swoje stanowisko, oraz wniosła o potwierdzenie prawidłowości przyjętego przez nią stanowiska w zakresie ustalania wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne za 2022 rok. Oznacza powyższe, a szczególnie żądanie potwierdzenia, że organ rentowy miał prawo przyjąć, iż wniosek dotyczy wydania interpretacji indywidualnej, mimo że nie zostało to wprost wyraźnie wyartykułowane przez wnioskodawczynię. Należy przyjąć takie stanowisko, mimo iż pojęcie ,,interpretacji indywidualnej” nie został wyraźnie wskazany ani w sentencji decyzji ZUS, ani w jej uzasadnieniu. Jednakże szczegółowa analiza wniosku z dnia 18 maja 2023r. wskazuje, że przedmiotem decyzji była odmowa wszczęcia postępowania w zakresie wydania indywidualnej interpretacji dla wnioskodawczyni będącej komornikiem sądowym. W tym zakresie stanowisko ZUS jest prawidłowe, bowiem bezsporna i słuszna jest ocena prawna, iż komornik sądowy nie jest przedsiębiorcą, stąd nie jest uprawniony do złożenia wniosku o wydanie indywidualnej interpretacji. Na marginesie w odwołaniu zostało przyznane w sposób pośredni, iż mogły być wątpliwości, czego domagała się wnioskodawczyni, bowiem D. B. wskazała, iż w celu usunięcia wszelkich wątpliwości ostatecznie określa swoje żądanie, wnosząc o ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne na podstawie art. 79 ust. 1 w zw. z art. 81 ust.2 za ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W ocenie Sądu to żądanie, w kontekście sentencji zaskarżonej decyzji, jest żądaniem nowym, dotychczas nie rozpoznanym przez ZUS ( mimo treści uzasadnienia zaskarżonej decyzji).

W tym miejscu wskazać należy, iż treścią decyzji ZUS z dnia 15.06.2023r. jest odmowa wszczęcia postępowania w zakresie wniosku wnioskodawczyni z dnia 18 maja 2023r. Wynika to wyraźnie z sentencji decyzji. W związku z tym słuszne jest stanowisko pełnomocnika organu rentowego, że na tym etapie sprawy, nie ma podstaw do merytorycznego badania sprawy w zakresie ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne ubezpieczonej za 2022 rok. Bowiem w sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego to jej treść wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu ubezpieczeń społecznych ( postanowienie Sądu najwyższego z 13 maja 1999r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000/15 poz. 601, wyrok Sądu Najwyższego z 11 lutego 2021r., II USKP 20/21, LEX nr 3119575).

Mając powyższe na uwadze, oraz w związku z tym, że przedmiot decyzji dotyczy odmowy wszczęcia postępowania o wydanie interpretacji indywidualnej, Sąd w punkcie I wyroku - na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. - oddalił odwołanie w części dotyczącej wydania indywidualnej interpretacji, nie znajdując podstaw do jego uwzględnienia.

W punkcie II wyroku Sąd orzekł na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c., uznając, iż organ rentowy nie rozpoznał sprawy merytorycznie ( do czego w zasadzie nie było sporu między stronami) i że żądanie ubezpieczonej dotyczące ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne - jako nowe żądanie - winno być przekazane organowi rentowemu do merytorycznego rozpoznania.

W punkcie III wyroku Sąd, nie obciążając ubezpieczonej kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego, orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.

Ubezpieczona stała się stroną przegrywającą proces w punkcie I wyroku.

Zgodnie zaś z ogólną regułą ponoszenia kosztów procesu wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c., strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Stosownie do treści art. 100 k.p.c. w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Zasady te nie mają jednak charakteru absolutnego. Możliwość odstąpienia od nich przewiduje art. 102 k.p.c., który upoważnia sąd orzekający do zaniechania obciążania kosztami strony przegrywającej proces, o ile zajdzie „szczególnie uzasadniony wypadek”. Ustawodawca nie sprecyzował przy tym powyższego pojęcia, wobec czego wymóg ustalenia i zbadania, czy w danej sprawie ma on miejsce, spoczywa każdorazowo na sądzie, który winien wziąć wówczas pod uwagę całokształt okoliczności sprawy (por. np. postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2007 r., sygn. akt: V CSK 292/06; LEX nr 232807; wyrok SN z dnia 19 maja 2006 r., sygn. akt: III CK 221/05; LEX nr 439151).

W doktrynie i orzecznictwie wykształcono stanowisko, iż do „szczególnie uzasadnionych wypadków” zalicza się zarówno okoliczności procesowe jak i poza procesowe, związane z sytuacją osobistą i materialną strony, które powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego, w świetle których uzasadniona jest ocena, że chodzi o wypadek szczególnie uzasadniony. Przyjmuje się przy tym, iż sama sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że strona nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia - na podstawie art. 102 k.p.c. - od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być niewystarczające, lecz łącznie z trudną sytuacją ekonomiczną wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego (por. wyrok SA w Łodzi z dnia 21 listopada 2013 r., I ACa 672/13; wyrok SA w Katowicach z dnia 30 sierpnia 2013 r., I ACa 449/13).

Do „okoliczności procesowych” zalicza się z kolei okoliczności związane z przebiegiem postępowania, w tym podstawę oddalenia żądania, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie powoda co do zasadności zgłoszonego roszczenia - trudne do zweryfikowania a limine, a ponadto sposób prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą (por. postanowienie SN z dnia 26 września 2012 r., II CZ 95/12; wyrok SA w Katowicach z dnia 30 sierpnia 2013 r., I ACa 449/13; wyrok SA w Katowicach z dnia 18 lipca 2013 r., I ACa 447/13, wyrok Saw Gdańsku z dnia 30 października 2012 r., III APa 21/12). Przeciwko sięgnięciu do art. 102 k.p.c. przemawiają natomiast opozycyjne negatywne przesłanki procesowe w postaci niewłaściwego lub oczywiście nielojalnego względem przeciwnika procesowego lub Sądu sposobu prowadzenia procesu przez stronę, która przegrała sprawę, np. podejmowanie przez nią działań mających na celu zwiększenie kosztów procesu lub jego przedłużenie (takich jak chociażby zgłaszanie zbędnych wniosków dowodowych), usiłowanie wprowadzenia Sądu w błąd itp. (por. postanowienie SN z dnia 20 grudnia 1973 r., sygn. akt: II CZ 210/73; LEX nr 7366).

Ocena słuszności zastosowania art. 102 k.p.c. w istocie ma charakter dyskrecjonalny, a trafność jego zastosowania co do zasady może być objęta kontrolą Sądu wyższego rzędu. Ewentualna jednak zmiana zaskarżonego orzeczenia o kosztach powinna następować wyjątkowo ( por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r., I CZ 165/11, niepubl., z dnia 19 października 2012 r., V CZ 46/12, LEX nr 1250792, z dnia 26 stycznia 2011 r., IV CZ 103/10, LEX nr 898273, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 października 2012 r., III APa 21/12, LEX nr 123146).

Odnosząc powyższe uwagi do niniejszej sprawy wskazać trzeba, że w okolicznościach niniejszej sprawy zachodziły przesłanki zwolnienia ubezpieczonej z obowiązku zwrotu kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego. Sprawa niniejsza, w ocenie Sądu, była sprawą skomplikowaną, poza tym ubezpieczona, działająca bez profesjonalnego pełnomocnika mogła być subiektywnie przekonana o zasadności swojego żądania. Mogła też mieć trudności z prawidłowym określeniem żądania w swoim wniosku z 18 maja 2023r.

Nie bez znaczenia jest też i to, że do skomplikowania tej sprawy przyczynił się też organ rentowy, doprowadzając do rozbieżności pomiędzy sentencją a uzasadnieniem zaskarżonej decyzji. W sentencji znajduje się odmowa wszczęcia postępowania, a uzasadnienie dotyczy kwestii merytorycznych, poza tym w uzasadnieniu brakuje wyraźnego stanowiska, że odmowa wszczęcia postępowania dotyczy odmowy wszczęcia postępowania związanego z wydaniem indywidualnej interpretacji. W tej sytuacji nie było podstaw do obciążania ubezpieczonej kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego.

Sędzia Danuta Domańska