Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 września 2023 roku

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Maja Zielińska

Protokolant starszy sekretarz sądowy Emilia Witkowska-Marciniak

po rozpoznaniu w dniu 28 września 2023 roku w Toruniu

sprawy R. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołania R. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T.

z dnia 10 maja 2023 roku nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonej R. M. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych, poczynając od 8 lutego 2023 roku;

stwierdza odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. na rzecz ubezpieczonej R. M. tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 180,00 zł (sto osiemdziesiąt złotych 00/100), wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

/-/Sędzia Maja Zielińska

IV U 437/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 maja 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił R. M. przyznania prawa do rekompensaty wskazując, że na przedstawionym świadectwie pracy z 26 listopada 2009 roku nie podano charakteru wykonywanej pracy w szczególnych warunkach, a ubezpieczona – mimo zobowiązania przez organ rentowy – nie dostarczyła świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczona wniosła o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Wskazała, że była zatrudniona od 23 września 1983 roku do 31 marca 2009 roku w (...) S.A. na hali produkcyjnej, gdzie panowały złe warunki, duży hałas, zapylenie i wilgoć, a klimatyzacja nie działała.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Sąd ustalił, co następuje:

R. M. urodziła się w dniu (...).

Na dzień 31 grudnia 1998 roku posiadała 12 lat i 3 miesiące okresów składkowych oraz 3 lata okresów nieskładkowych.

(bezsporne – akta kapitału początkowego)

W dniu 9 stycznia 2023 roku R. M. wystąpiła z wnioskiem o przyznanie prawa do emerytury wraz z rekompensatą.

Od 8 lutego 2023 roku ubezpieczona ma przyznane prawo do emerytury.

Zaskarżoną decyzją z dnia 10 maja 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił ubezpieczonej przyznania prawa do rekompensaty.

Dowód: - wniosek – k. 1-4 akt emerytalnych,

- decyzja emerytalna – k. 14 akt emerytalnych,

- zaskarżona decyzja – k. 23 akt emerytalnych.

W okresie od 23 września 1983 roku do 31 marca 2009 roku R. M. była zatrudniona w (...) S.A. na stanowiskach pomocnika w wydziale produkcyjnym, rozciągacza taśm oraz pakowacza.

Ubezpieczona została przyjęta do M. jako pomocnik / rozciągacz taśm – uczeń. Przyuczenie trwało 2 miesiące i polegało na tym, że ubezpieczona odbierała i układała wałki na rozciągarce. Na przyuczeniu pracowała przy tych samych maszynach, ale wykonywała prostsze czynności.

Na M. pracowały tam maszyny takie jak: melanżerka służąca do łączenia wełny i elany, w wyniku czego powstawało tworzywo mieszane tzw. melanż oraz rozciągarka wykorzystywana to rozciągania tworzywa na taśmy. Następnie było ono przekazywane na inne działy. Ubezpieczona obsługiwała obie maszyny. Mistrz decydował o tym, do jakiej maszyny na danej zmianie będzie przydzielony pracownik.

Na hali produkcyjnej był kurz i panował duży hałas, a oświetlenie było jarzeniowe. Pracownicy byli wyposażeni w zatyczki do uszu. Wyczuwalne były opary chemiczne i hałasy pochodzące z sąsiednich działów.

W okresie od 25 marca 1988 roku do 24 marca 1990 roku ubezpieczona przebywała urlopie wychowawczym, a od 12 grudnia 1996 roku do 14 grudnia 1996 roku z urlopu bezpłatnego. Po powrocie z urlopów ubezpieczona zajmowała tożsame stanowisko rozciągacza taśm.

Od 1 kwietnia 2007 roku ubezpieczona zajmowała stanowisko pakowacza w Zespole Magazynów i (...), który mieścił się na II piętrze zakładu. Do jej zadań należało ręczne pakowanie w kartony i opisywanie.

Dowód: - świadectwo pracy – k. 8 akt emerytalnych, k. 1 i 17 akt osobowych,

- wniosek o urlop wychowawczy – k. 12, 15, 129, 145 akt osobowych,

- informacja o warunkach zatrudnienia – k. 25 akt osobowych,

- angaże – k. 27-59, 75-81, 103, 107 akt osobowych,

- skierowanie do pracy – k. 61 akt osobowych,

- umowa o pracę – k. 97, 127 akt osobowych,

- podanie – k. 99 akt osobowych,

- karta zmian personalnych – k. 105 akt osobowych,

- zeznania świadka H. K. na rozprawie w dniu 28.09.2023 r. – protokół elektroniczny od 00:03:38 do 00:15:35,

- zeznania świadka H. P. na rozprawie w dniu 28.09.2023 r. – protokół elektroniczny od 00:15:43 do 00:31:38,

- przesłuchanie ubezpieczonej na rozprawie w dniu 28.09.2023 r. – protokół elektroniczny od 00:31:47 do 00:50:11.

W dniu 31 marca 2009 roku i 26 listopada 2009 roku ubezpieczonej zostały wystawione zwykłe świadectwa pracy, w który zawarto informację o pracy na stanowiskach pomoc w wydziale produkcyjnym, rozciągacz taśm i pakowacz, a także o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach tj. według wykazu A Działu VII poz. 1 pkt 10, 6, 43 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku (Dz. U. Nr 8, poz. 85) i załącznika nr 1 do zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego nr 7 z 7 lipca 1987 roku (Dz. Urz. Nr 4, poz. 87) w okresach od 23 września 1983 roku do 24 marca 1988 roku, od 25 marca 1990 roku do 11 grudnia 1996 roku i od 15 grudnia 1996 roku do 31 marca 2009 roku.

Dowód: - świadectwa pracy – k. 1 i 17 akt osobowych.

Sąd zważył, co następuje:

Powyższe ustalenia faktyczne zostały poczynione na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sądowych niniejszej sprawy oraz w aktach prowadzonych przez organ rentowy, jak również w oparciu o zeznania świadków H. K. i H. P. oraz przesłuchanie ubezpieczonej R. M..

Sąd dał wiarę dowodom z dokumentów, gdyż były jasne, pełne, rzetelne, a nadto żadna ze stron nie kwestionowała ich autentyczności ani ich mocy dowodowej, dlatego nie budziły one również wątpliwości Sądu. Organ rentowy powoływał się jedynie na brak odrębnie wystawionego świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, a także na brak wskazania charakteru wykonywanej pracy, mimo iż ubezpieczona przedstawiła zwykłe świadectwo pracy, w którym pracodawca wskazał zarówno charakter pracy w spornym okresie zatrudnienia, podając nazwy każdego ze stanowisk i powołując się na odpowiadające tym stanowiskom przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983 roku, nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz zarządzenia Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz.Urz.MG Nr 4, poz. 7), wraz z odnośnymi punktami załączników do tych aktów prawnych.

Trzeba podkreślić, że zgodnie z §2 ust. 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983 roku, nr 8, poz. 43 ze zm.) okresy pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Organ rentowy, rozpoznając wniosek w sprawie prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach, może uwzględnić wyłącznie te okresy pracy w szczególnych warunkach, które zostały udowodnione na podstawie powyższego dokumentu bądź zaświadczenia stwierdzającego charakter i stanowisko pracy w warunkach szczególnych w określonych okresach. Dokumenty te są dla organu rentowego wiążące nie tylko w pozytywnym, ale i w negatywnym tego słowa znaczeniu. Oznacza to, że z jednej strony przedłożone zaświadczenie jest dowodem na fakt wykonywania przez zainteresowanego pracy w szczególnych warunkach, a z drugiej strony brak takiego zaświadczenia, czy nieprawidłowo wypełnione, uniemożliwia ustalenie tej okoliczności za pomocą innych środków dowodowych.

Niemniej w powyższym wypadku – braku bądź zakwestionowania przez organ rentowy powyższych środków dowodowych – zainteresowany może dochodzić ustalenia tych okoliczności w postępowaniu sądowym, w którym w myśl art. 472 i 473 k.p.c. powyższe obostrzenia nie obowiązują. Sąd nie jest bowiem związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. W postępowaniu o świadczenie emerytalno–rentowe dopuszczalne jest – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z 27 maja 1985 roku (III UZP 5/85) – przeprowadzenie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy z powodu jego likwidacji lub zniszczenia dokumentów dotyczących zatrudnienia. Okres pracy w warunkach szczególnych można również ustalić w postępowaniu sądowym na podstawie akt osobowych pracownika (umowy o pracę, świadectwa pracy, angaży, innych dokumentów). Zaliczenie nie udokumentowanych, spornych okresów pracy w szczególnych warunkach do stażu pracy uprawniającego do wcześniejszej emerytury wymaga przy tym dowodów nie budzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych.

Przechodząc do oceny osobowych źródeł dowodowych należy wskazać, że Sąd przyznał walor wiarygodności zeznaniom świadków, ponieważ były jasne, pełne, logiczne i szczere, a nadto korespondowały wzajemnie ze sobą, jak i z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym. H. K. i H. P. pracowały razem z ubezpieczoną w (...), wobec czego posiadały bezpośrednią i niekwestionowaną wiedzę na temat charakteru pracy wykonywanej przez ubezpieczoną oraz jej zakresu obowiązków, a w szczególności H. P., która zajmowała tożsame stanowisko w M.. Wyżej wymienione potwierdziły, że R. M. pracowała jako rozciągacz taśm, zajmując się obsługą tzw. melanżerki i rozciągarki. Świadkowie wskazali, że na hali produkcyjnej panowały ciężkie warunki – hałas, zapylenie, sztuczne oświetlenie czy opary chemiczne pochodzące z sąsiednich działów.

Sąd przyznał również walor wiarygodności przesłuchaniu ubezpieczonej, ponieważ jej zeznania były stanowcze, logiczne i spójne, jak również korespondowały z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym.

Kwestia sporna w przedmiotowej sprawie dotyczyła uprawnień ubezpieczonej do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych, a więc posiadania na dzień 1 stycznia 2009 roku wymaganego 15–letniego okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. W zaskarżonej decyzji organ rentowy nie uznał, aby praca wykonywana przez ubezpieczoną w okresie zatrudnienia od 23 września 1983 roku do 31 marca 2009 roku w (...) S.A. była pracą w szczególnych warunkach, powołując się na brak świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Przechodząc do rozważań prawnych na tle niniejszej sprawy należy wskazać, że zgodnie z 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2023 roku, poz. 164 ze zm.), rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Z kolei według art. 21 wymienionej ustawy – rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Chodzi w tym przypadku o pracę, o której mowa w art. 32, 33, 39, 40 i 50c tej ustawy (art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych).

Przepis art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, iż ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę. Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wobec tego przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są:

- utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę w związku z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008 roku – w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, a przed dniem 1 stycznia 1969 roku – podstawy normatywnej przewidującej takie uprawnienie;

- niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej;

- legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

- nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do wcześniejszej emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Bezspornie ubezpieczona jest uprawniona do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego, w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nie korzystała również z prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym.

W zakresie prac w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze ustawa z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. z 2022 roku, poz. 504) odsyła do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Pełne zatrudnienie w warunkach szczególnych pojmowane jest więc jako bezwzględna cecha tego zatrudnienia jako uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego. Możliwe jest łączenie w przebiegu dniówki prac o różnym charakterze polegające na wykonywaniu nie jednego, lecz kilku rodzajów prac w szczególnych warunkach ujętych w wykazie. W takim wypadku do czasu pracy w warunkach szczególnych zlicza się czas równolegle wykonywanych czynności tylko wtedy, gdy prace te wszystkie łącznie lub każda z osobna odpowiadają charakterowi pracy w szczególnych warunkach i wszystkie razem wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2012 roku, II UK 103/11, i z dnia 24 stycznia 2013 roku, III UK 47/12., wyrok SA w Łodzi z dnia 12 marca 2019 roku, III AUa 267/18, Legalis).

Wypada w tym miejscu podkreślić, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007 roku, III UK 27/07, OSNAP 2008/21-22/325; z dnia 19 września 2007 roku, III UK 38/07, OSNAP 2008/21-22/329; z dnia 6 grudnia 2007 roku, III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008 roku, I UK 210/07, OSNAP 2009/5-6/75, z dnia 24 marca 2009 roku, I PK 194/08, LEX nr 528152 i z dnia 1 czerwca 2010 roku, II UK 21/10, LEX nr 619638).

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania prawne przede wszystkim należy stwierdzić, że w wykazie A stanowiącym załącznik do powyższego rozporządzenia w dziale VII ,,W przemyśle lekkim” pod poz. 1 wymieniona została obróbka surowców włókienniczych i ich przędzenie. Praca ta została doprecyzowana w zarządzeniu Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz.Urz.MG Nr 4, poz. 7) w wykazie A dziale VII poz. 1 pkt 6 – rozciągacz taśm, pkt 10 - pomocnik w oddziale produkcyjnym i pkt 43 – pakowacz.

W ocenie Sądu pracę ubezpieczonej w spornym okresie należało zakwalifikować jak wyżej, jako pracę wykonywaną w szczególnych warunkach na wymienionych stanowiskach. Bezsprzecznie pracowała ona jako pomocnik w oddziale produkcyjnym (M.), rozciągacz taśm i pakowacz, co wynika z przedłożonych akt osobowych i wystawionych świadectw pracy. Sąd nie miał wątpliwości co do charakteru pracy ubezpieczonej i wykonywania tejże pracy stale oraz w pełnym wymiarze czasu pracy.

Wobec tego do stażu pracy w szczególnych warunkach należało uwzględnić okres zatrudnienia w (...) od 23 września 1983 roku do 24 marca 1988 roku, od 25 marca 1990 roku do 11 grudnia 1996 roku i od 15 grudnia 1996 roku do 31 grudnia 2008 roku, co pozwoliło na ustalenie, iż R. M. udowodniła ponad 15 lat pracy w warunkach szczególnych, a tym samym spełniła ostatnią przesłankę warunkującą przyznanie prawa od rekompensaty.

Sąd miał na uwadze aktualne stanowisko prezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym przesłanką negatywną przyznania prawa do rekompensaty, o której mowa w art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej (m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2021 roku, I USKP 13/21, Legalis nr 2533698). Jednakże w realiach niniejszej sprawy ubezpieczona na dzień 31 grudnia 1998 roku nie spełniła wymogu posiadania 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych, wobec tego nie sposób było uznać, iż ubezpieczona był uprawniony do emerytury wcześniejszej.

Wobec powyższego, na mocy art. 477 ¹⁴ §2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej R. M. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach od dnia 8 lutego 2023 roku – punkt I wyroku.

Mając na uwadze, że ustalenie faktycznych warunków pracy mogło zostać poczynione już na etapie postępowania administracyjnego na podstawie dowodów, którymi organ rentowy dysponował tj. prawidłowo wystawionym przez pracodawcę świadectwem pracy z 26 listopada 2009 roku, w którym zawarte zostały niezbędne informacje związane z charakterem pracy wykonywanej w kwestionowanym okresie zatrudnienia poprzez powołanie odpowiednich przepisów rozporządzenia i zarządzenia resortowego oraz potwierdzenie wykonywania pracy w pełnym wymiarze, Sąd stwierdził odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych w zw. z art. 118 ust. 1a ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - punkt II wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na zasadzie art. 98 k.p.c., zasądzając od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej R. M. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, wraz z odsetkami. Wysokość kosztów Sąd ustalił zgodnie z §9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 roku (Dz.U. z 2015 roku, poz. 1800), zgodnie z którym stawki minimalne wynoszą 180 zł w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego – pkt III sentencji wyroku.

/-/Sędzia Maja Zielińska