Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodnicząca Sędzia SO Joanna Grzempka

po rozpoznaniu w dniu 25 listopada 2024 r. w Toruniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W.

przeciwko A. Z., D. Z.

o bezpodstawne wzbogacenie

1.  umarza postępowanie w zakresie kwot 8769,94 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 listopada 2023 r. do dnia zapłaty oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 12,528,94 zł od dnia 4 listopada 2023 r. do dnia 6 sierpnia 2024 r.;

2.  zasądza od pozwanych A. Z. i D. Z. solidarnie na rzecz powoda (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W. 80.000 zł (osiemdziesiąt tysięcy złotych) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 lutego 2024 r. do dnia zapłaty;

3.  w pozostałej części oddala powództwo oraz powództwo ewentualne;

4.  ustala, że powód ponosi koszty procesu w 20% zaś pozwani w 80% i pozostawia ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt I C 3867/23

UZASADNIENIE

Powód (...) Bank (...) spółka akcyjna w W. w pozwie przeciwko A. Z. i D. Z. wniósł o zasądzenie od pozwanych solidarnie na jego rzecz 101.298,88 zł co obejmowało: 80.000 zł z tytułu zwrotu kapitału wypłaconego pozwanym na mocy umowy kredytu oraz 21.298,88 zł z tytułu zwrotu korzyści majątkowej na skutek skorzystania z kapitula udostępnionego przez bank- od dnia 4 listopada 2023 r. do dnia zapłaty, ewentualnie o zasądzenie powyższej kwoty in solidum, ewentualnie w częściach równych.

Powód sformułował też roszczenie ewentualne o zasądzenie 14.206,36 zł tytułem zwrot kwoty należnej powodowi ponad nominalną kwotę kredytu na skutek zmiany siły nabywczej pieniąca, ewentualnie jako różnica wynikająca ze zmiany wartości pieniądza w czasie.

Roszczenia powoda wynikały z zawartej przez jego poprzednika (...) Bank S.A. z pozwanymi umowy kredytu w dniu 29 września 2006 r., która mocy której wypłacono kapitału w wysokości 90.000 zł. W związku z zakwestionowaniem przez pozwanych ważności umowy, powód pismem z 20 października 2023 r. wezwał pozwanych do zapłaty 101.298,88 zł tytułem zwrotu kapitału oraz równowartość bezpodstawnego wzbogacenia na skutek otrzymania kredytu, w terminie 14 dni.

W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa głównego i ewentualnych w całości. Podnieśli zarzutu przedawnienia roszczeń powoda oraz ich bezzasadność.

Pismem z dnia 12 lipca 2024 r. powód cofnął częściowo pozew - w zakresie 8769,94zł z odsetkami ustawowymi jak w pozew oraz w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie od 12.528,94 zł od daty doręczeni odpisu niniejszego pisma stronie pozwanej.(k.116-123)

Sąd ustalił i zważył, co następuje.

Dnia 29 września 2006 r. J. Z. i D. Z. jako kredytobiorcy zawarli z (...) Bank S.A. w W. (poprzednikiem prawnym pozwanego) umowę kredytu na cele mieszkaniowe, w kwocie 80.000 zł. Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 14 marca 2022 r. sygn. akt I C 946/20 umowa ta została uznana za nieważną.

Pismem z dnia 20 października 2023 r. pozwany wezwał powoda do zapłaty 80.000 zł tytułem zwrotu kapitału oraz 21298,88 zł tytułem korzyści majątkowego do dnia 3 listopada 2023 r.

Odpis pozwu w niniejszej sprawie został doręczony pozwanym dnia 31 stycznia 2024r.

Powyższe okoliczności faktyczne są bezsporne między stronami i wystarczające do rozstrzygnięcia sprawy.

Podstawą umorzenia postępowania w zakresie cofniętego powództwa stanowił art. 355 k.p.c.

Z uwagi na nieważność umowy kredytu, na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. ( condictio sine causa) roszczenie powoda o zwrot spełnionego świadczenia w postaci wypłaconego kapitału (80.000 zł) było co do istoty zasadne.

Pozwani podnieśli zarzut przedawnienia roszczenia banku.

Wskazać należy, że w rachubę może wchodzić kilka koncepcji ustalenia początkowej daty biegu przedawnienia: dzień wypłaty kredytu, dzień wpisania kwestionowanych klauzul do rejestru klauzul niedozwolonych, dzień zakwestionowania umowy w zakresie klauzul abuzywnych i wreszcie dzień złożenia oświadczeń w zakresie świadomości skutków ustalenia nieważności umowy kredytu.

W myśl art. 120 § 1 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

Zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy i powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.). Aby ocenić, czy roszczenie banku o zwrot kapitału uległo przedawnieniu, należy odpowiedź na pytanie kiedy najwcześniej bank był uprawniony do skierowania wobec pozwanych takiego żądania. Skoro kondycja wynika z nieważnej czynności prawnej, to wstępnym warunkiem byłoby przynajmniej zakwestionowanie przez kredytobiorców ważności całej czynności prawnej. Skutek ten konsekwentnie jest przez orzecznictwo uzależniony od stanowiska konsumentów, którzy mogą przecież wybrać utrzymanie umowy w mocy z pominięciem kwestionowanych postanowień. Pozwani nie wykazali, aby wcześniej niż 3 lata przed wytoczeniem powództwa w sprawie niniejszej wezwali bank do zwrotu swych świadczeń powołując się na nieważność umowy kredytu.

Gdyby nawet przyjąć korzystne dla pozwanych rozwiązanie, że roszczenie banku uległo przedawnieniu, w ocenie Sądu powołanie takiego zarzutu należałoby traktować jako nadużycie prawa podmiotowego. Zgodnie z art. 5 k.c. nie można ze swego prawa czynić użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa albo z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

W sprawach o roszczenia z kredytów indeksowanych lub denominowanych opartych na zarzucie nieważności umowy, zagadnienie wymagalności i przedawnienia roszczeń banku nie było ujmowane jednolicie, a już z pewnością trudno mówić o ugruntowanym poglądzie, iż początek przedawnienia należy wiązać z zakwestionowaniem przez kredytobiorców jedynie poszczególnych postanowień umowy. W szczególności trzeba wskazać, że zgodnie z uchwałą SN z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21, OSNC z 2021 r. nr 9 poz. 56) bank mógł pozostawać w uzasadnionym przekonaniu, że jego roszczenie się nie przedawniło, albowiem do postawienia go w stan wymagalności konieczne było ustalenie nieważności przez sąd.

Nadto podniesienie przez pozwanych zarzutu przedawnienia pozostaje w całkowitym oderwaniu od celów jakim ma służyć instytucja przedawnienia. Uzasadnieniem przedawnienia jest z jednej strony uniknięcie trudności dowodowych, jakie siłą rzeczy pojawiają się przy próbach udowadniania spornych roszczeń po upływie długiego czasu od ich powstania, a z drugiej - uwolnienie potencjalnego dłużnika od niepewności prawnej i konieczności zabezpieczania przez wiele lat środków na ewentualną zapłatę. W niniejszej sprawie żadna z tych okoliczności nie występuje. Wysokość roszczenia banku i istnienie podstawy prawnej do jego zwrotu z uwagi na nieważność umowy są bezdyskusyjne. Kwota, jaką pozwani są zobowiązani zwrócić tytułem kapitału, nie będzie też stanowić po ich stronie rzeczywistego uszczerbku majątkowego, skoro wyrok ustalający nieważność umowy i zasądzający na rzecz pozwanych część spełnionych świadczeń (w kwocie przewyższającej wartość kapitału) uprawomocnił się w marcu 2023 r. a więc kilka miesięcy przed wytoczeniem powództwa w niniejszej sprawie.

Sąd nie dostrzega żadnych względów, o charakterze prawnym lub pozaprawnym, które w zaistniałej sytuacji nakazywałyby udzielić roszczeniu kredytobiorców tego rodzaju ochrony. Przeciwnie, rozliczanie tzw. kredytów frankowych przez bezwzględny obowiązek zwrotu świadczeń przez każdą ze stron jest rozwiązaniem sprawiedliwym, wyważającym interesy obu stron i nie przyznającym żadnej ze stron nieakceptowalnych korzyści.

O odsetkach orzeczono zgodnie z art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. Zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy i powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.) które powoduje jego wymagalność i zaskarżalność. Na gruncie art. 455 k.c. przyjmuje się, że dłużnik powinien spełnić świadczenie po dojściu do jego wiadomości wezwania wierzyciela do spełnienia świadczenia. Spełnienie świadczenia niezwłocznie w rozumieniu art. 455 k.c. nie oznacza jednak uiszczenia dochodzonej kwoty natychmiast, lecz stanowi nakaz świadczenia bez nieuzasadnionego zwlekania. Świadczenie powinno być spełnione w terminie realnym w okolicznościach sprawy, a przy jego ustaleniu należy uwzględnić okoliczności miejsca, czasu, rodzaju i rozmiaru świadczenia. Termin ustalony stosownie do art. 455 k.c. powinien uwzględniać okres niezbędny dla podjęcia czynności związanych z weryfikacją żądania i organizacją procesu spełnienia świadczenia (a zatem w przypadku świadczenia pieniężnego - zapewnieniem lub pozyskaniem środków niezbędnych dla wykonania obowiązku dłużnika). W praktyce obrotu i judykaturze przyjmuje się, na gruncie analogicznych spraw, że odpowiednim termin jest okres tygodniowy.

Powód domagał się odsetek od kwoty 80.000 zł od dnia 4 listopada 2023 r. Brak jednak dowodu, aby pozwani zostali skutecznie wezwani do zapłaty tej kwoty przed wniesieniem pozwu. Powód przedłożył jedynie wezwania do zapłaty datowane na 20 października 2023 r., skierowane do pozwanych, jednak bez dowodów co do faktu i daty ich doręczenia pozwanym. Z tego względu Sąd przyjął, że pozwani zostali skutecznie wezwani do zapłaty przez doręczenie im odpisów pozwu. Mając na uwadze zawarte wyżej uwagi co do wymagalności i terminu wykonania zobowiązania, Sąd zasądził odsetki od kwoty kapitału z upływem tygodnia od doręczenia odpisów pozwu pozwanym.

Odnośnie do pozostałych roszczeń – o zwrot korzyści majątkowej wynikającej z bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania z kapitału, o waloryzację ewentualnie o świadczenie wynikające ze zmiany wartości pieniądza w czasie - Sąd uznał je za pozbawione podstawy prawnej. W kontekście tych roszczeń Sąd odwołuje się do argumentacji zawartej w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C-520/21. W sprawie tej TSUE rozważał, czy w warunkach istniejących po uznaniu umowy zawartej z konsumentem za nieważną w całości, przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Rozstrzygając to zagadnienie TSUE wyszedł z założenia, że zgodność z prawem Unii przepisów krajowych regulujących praktyczne skutki nieważności umowy kredytu hipotecznego z powodu istnienia nieuczciwych warunków zależy od tego, czy przepisy te, po pierwsze, pozwalają na przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji konsumenta, w której znajdowałby się on w braku tej umowy, a po drugie, nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku zamierzonego w dyrektywie 93/13.

W konkluzji swych rozważań TSUE przyjął, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę w całości podziela argumentację leżącą u podstaw powyższego stanowiska. W konsekwencji roszczenie skierowane przeciwko konsumentowi o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia polegającego na uzyskaniu świadczenia w postaci kapitału na mocy umowy uznanej następnie za nieważną, należy uznać a limine za niedopuszczalne.

Niedopuszczalność roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia w postaci skorzystania z kapitału, należy też przyjąć na gruncie prawa polskiego. Nie istnieje bowiem ogólna norma przewidująca odpłatność korzystania z cudzego majątku. Podstawami takimi są np. przepisy o odsetkach umownych i za opóźnienie, przepisy o wynagrodzeniu za korzystanie z cudzej rzeczy czy przepisy regulujące określone typy umów, na podstawie których dochodzi do przekazania określonych dóbr do korzystania drugiej stronie umowy. Ustawodawca nie przewidział natomiast zasady odpłatności korzystania z korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej w reżimie odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Przeciwnie, podstawową postacią zwrotu korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej jest jej zwrot w naturze, bez powiększania o jakiekolwiek korzyści uzyskanej przez bezpodstawnie wzbogaconego. Żaden przepis nie przewiduje rozszerzenia obowiązku wzbogaconego o zwrot korzyści uzyskanych na skutek dysponowania przedmiotem wzbogacenia przez określony czas.

Podzielenie stanowiska banku prowadziłoby do wykreowania całkowicie nowego roszczenia, z trudnymi dla oszacowania skutkami dla całego obrotu cywilnoprawnego, gdyż w zasadzie w każdym przypadku bezpodstawnego wzbogacenia zubożony mógłby żądać zwrotu ekonomicznej wartości korzystania przez wzbogaconego z przedmiotu wzbogacenia. Zbliżałoby też odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia do odpowiedzialności odszkodowawczej przez objęcie tą odpowiedzialnością również utraconych korzyści w rozumieniu art. 361 § 2 k.c., co zostało odrzucone w judykaturze (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2017 r., V CSK 351/16, i z dnia 16 października 2020 r., V CSK 609/18).

Nie można też tracić z pola widzenia tego, że za wydłużenie czasu trwania stanu bezpodstawnego wzbogacenia odpowiadają w znacznym stopniu same banki, które od wielu lat konsekwentnie i wbrew orzecznictwu sądów odmawiają przyznania, że postanowienia umowę wprowadzające mechanizm waloryzacji kursem waluty obcej były abuzywne. Zmuszanie kredytobiorców do dochodzenia roszczeń w procesach cywilnych powoduje wydłużenie czas potrzebnego do rozliczenia roszczeń restytucyjnych obu stron, przyczyniając się do utraty realnej wartości roszczeń obu stron na skutek inflacji.

Przechodząc do żądania wynikającego ze zmiany wartości pieniądza w czasie, z uwagi Sąd odwołuje się do przedstawionej wyżej argumentacji i w całości ją podziela. Przytoczone stanowisko TSUE odnosiło się do szeroko pojętych roszczeń, jakie mogą kierować instytucje kredytowe (banki) wobec kredytobiorców po unieważnieniu umowy ( w tym wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia) – co wynika expressis verbis z treści postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy -Śródmieścia w Warszawie z dnia 12 sierpnia 2021 r. w sprawie I C 1297/21, kierującego do TSUE pytanie prejudycjalne, na kanwie którego zapadł omawiany wyrok. Z treści powyższego wyroku TSUE w żadnym aspekcie nie wynika aby nastąpiło lub aby zachodziły podstawy do różnicowania roszczeń banku, możliwych do skonstruowania po unieważnieniu umowy, w kontekście dopuszczalności określonego rodzaju (podstawy prawnej) roszczenia na gruncie przepisów dyrektywy 93/13.

Rozważając roszczenie z punktu widzenia art. 358 ¹ § 3 k.c. przewidującego, że w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie, Sąd uznaje je także za bezzasadne. Zakres zastosowania tego przepisu jest ograniczony, albowiem stosownie do § 4 z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Bez wątpienia w odniesieniu do powodowego banku spełniona jest przesłanka wyłączająca go z możliwości żądania waloryzacji. Powód bowiem prowadzi przedsiębiorstwo, a świadczenie, które ma zostać zwaloryzowane, pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Związku tego nie eliminuje tzw. unieważnienie umowy (ustalenie nieważności, ustalenie nieistnienia stosunku kredytu), ponieważ świadczenie, które konsument ma obowiązek zwrócić a którego zwrotu może żądać bank, powstało w bezpośrednim i wyłącznym związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie sposób twierdzić, że między stronami doszło do przypadkowego przesunięcia majątkowego, którego zwrot – z punktu widzenia banku – mógłby być oceniany inaczej niż jako związany bezpośrednio z działalnością gospodarczą. Bank nie podejmował wobec pozwanych innych czynności niż wynikające z zakresu działalności swego przedsiębiorstwa.

Nadto Sąd podziela w całości argumentację zawartą w postanowieniu TSUE z dnia 12 stycznia 2024 r. w sprawie C‑488/23,w której Trybunał odwołał się do swego wcześniejszego poglądu o niedopuszczalności roszczeń banku innych niż zwrot nominalnego kapitału, w przypadku nieważności umowy wynikającej z zastosowania nieuczciwych warunków umownych, a wyrażonego w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C‑520/21 Trybunał wprost wskazał, że roszczenia przedsiębiorcy wobec konsumenta mogą być dopuszczalne tylko wtedy, gdy nie zagrażają celom wskazanym w pkt 68 niniejszego wyroku, tj. nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku zamierzonego w dyrektywie Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Zdaniem Trybunału, „przyznanie instytucji kredytowej prawa do żądania od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę mogłoby podważyć odstraszający skutek zamierzony przez dyrektywę 93/13. W konsekwencji w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków, dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty”.

Uznanie roszczeń banku za bezpodstawne uzasadniało pominięcie wniosków o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego jako całkowicie zbędnego dla rozstrzygnięcia sprawy.

W konsekwencji, w oparciu o wskazane przepisy prawa i powyższe rozważania, powództwo oraz powództwo ewentualne zostało oddalone w całości.

O kosztach procesu Sąd orzekł po myśli art. 108 § 1 k.p.c.