Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

UZASADNIENIE

Powodowie : K. S. , J. S. , A. T. , J. P. i D. S. wnieśli pozew przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. . Domagali się w nim:

- zasądzenia na rzecz powódki K. S. kwoty 9.769,52 CHF oraz kwoty 87.442,00 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego , wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 05.05.2023r. do dnia zapłaty,

- zasądzenia na rzecz powódki J. S. kwoty 1.953,91 CHF oraz kwoty 17.488,40 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego , wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 05.05.2023r. do dnia zapłaty,

- zasądzenia na rzecz powódki A. T. kwoty 1.953,91 CHF oraz 17.488,40 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego , wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 05.05.2023r. do dnia zapłaty,

- zasądzenia na rzecz powódki J. P. kwoty 1.953,91 CHF oraz 17.488,40 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego , wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 05.05.2023r. do dnia zapłaty.

Pozwany złożył pozew wzajemny ( k. 101 – 108 ) . Domagał się w nim kwoty 140.000,03 zł , z tytułu kapitału udzielonego kredytu , z tym , że miałaby ona być zasądzona w następujący sposób:

- od K. S. – 43.750,01 zł ,

- od J. S. i D. S. – łącznie, solidarnie , ewentualnie w częściach równych – 70.000,02 zł ,

- od J. S. – 8.750,00 zł

- od A. T. – 8.750,00 zł

- od J. P. – 8.750,00 zł

z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia stronie powodowej pozwu wzajemnego do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na pozew bank wniósł o oddalenie powództwa i zwrot kosztów procesu . Zgłosił także zarzut przedawnienia ( k. 123 – 140 ) .

W piśmie z dnia 6 sierpnia 2024r. ( k. 180 – 183 ) powodowie podnieśli zarzut potrącenia i w ślad za tym dokonali stosownego cofnięcia pozwu .

Na skutek tej modyfikacji wnosili o zasądzenie :

- na rzecz powódki K. S. kwoty 9.764,20 CHF tytułem zwrotu świadczenia nienależnego , wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 05.05.2023r. do dnia zapłaty oraz odsetek ustawowe za opóźnienie od kwoty 87.422,00 zł za okres od 05.05.2023r. do 11.07.2024r.

- na rzecz powódki J. S. kwoty 1.948,60 CHF tytułem zwrotu świadczenia nienależnego , wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 05.05.2023r. do dnia zapłaty oraz odsetek ustawowe za opóźnienie od kwoty 17.488,40 za okres od 05.05.2023r. do 11.07.2024r.

- zasądzenia na rzecz powódki A. T. kwoty 1.948,60 CHF tytułem zwrotu świadczenia nienależnego , wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty dnia 05.05.2023r. do dnia zapłaty oraz odsetek ustawowe za opóźnienie od kwoty 17.488,40 za okres od 05.05.2023r. do 11.07.2024r.

- zasądzenia na rzecz powódki J. P. kwoty 1.948,60 CHF tytułem zwrotu świadczenia nienależnego , wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 05.05.2023r. do dnia zapłaty oraz odsetek ustawowe za opóźnienie od kwoty 17.488,40 za okres od 05.05.2023r. do 11.07.2024r.

( Dla uproszczenia , w dalszej części uzasadnienia : K. S. , J. S. , A. T. , J. P. i D. S. będą określani jako powodowie , a bank – jako pozwany ) .

Sąd ustalił, co następuje :

Powodowie : K. S. i jej mąż S. S. , J. S. oraz D. S. potrzebowali kredyt w złotówkach na kupno mieszkania dla J. S. i D. S. , którzy byli już małżeństwem , a J. S. była w ciąży . Sprawę w banku załatwiał S. S. , który miał wykształcenie ekonomiczne . Powódka całkowicie ufała mężowi .

Bank zaproponował kredyt „frankowy” . Oprocentowanie miało być korzystne . Powódka K. S. i jej mąż S. S. mieli już wcześniej kredyt „frankowy” .

Powódka K. S. po raz pierwszy zobaczyła umowę , gdy przyszła ją podpisać .

W kwietniu 2006r. powódka pracowała w Urzędzie Miasta T. . S. S. prowadził działalność gospodarczą w zakresie ubezpieczeń . Kredytowane mieszkanie nie miało żadnego związku z tą działalnością . Była ona zarejestrowana w miejscowości P. , pod adresem domu , w którym mieszkali K. i S. S..

W 2020r. S. S. zwrócił się poradę do kancelarii z którą współpracuje adwokat , który reprezentuje powodów w niniejszej sprawie . Miał bowiem wątpliwości co do prawidłowości zapisów zawartych w umowie . Wątpliwości zostały potwierdzone . Powodowie nie zgadzają się na dalsze obowiązywanie umowy – tj. żeby stanowiła ona podstawę ich spełnionego już zobowiązania. Kredyt został spłacony w roku 2015r.

Dowód : przesłuchanie powodów K. S. , J. S. i D. S. k. 197 v - 198 v ; wniosek kredytowy k. 38 – 42

W dniu 7 kwietnia 2006 r. pomiędzy powodami : K. S., J. S. , D. S. i S. S. , a (...) Bank S.A. z siedzibą w W. , Oddziałem Bankowości Detalicznej w Ł. (zwanym (...) ) została zawarta „Umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF” .

Bank udzielił kredyt w kwocie 140.000 zł na sfinansowanie kosztów zakupu lokalu mieszkalnego położonego w T. , przy ul. (...).

Walutą waloryzacji kredytu był CHF (§ 1 ust. 1-3 umowy).

Umowa została zawarta na okres 180 miesięcy, od dnia 7 kwietnia 2006r. do dnia 1 maja 2021 r. Spłaty miały być dokonywane w malejących ratach kapitałowo-odsetkowych. (§ 1 ust. 4 i 5 umowy ) .

Stosownie do § 7 ust. 1 umowy : „MultiBank udziela Kredytobiorcy , na jego wniosek , Kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w § 1 ust. 1 , zwanego dalej Kredytem , w kwocie określonej w § 1 ust. 2 , waloryzowanego kursem kupna waluty CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia Kredytu”.

Na podstawie § 11 ust. 4 umowy: „ Raty kapitałowo- odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującej na dzień spłaty z godziny 14:50”.

Zgodnie z § 26 „Integralną część Umowy stanowi „Regulamin udzielania kredytu hipotecznego dla osób fizycznych – „Multiplan”. Kredytobiorca oświadcza, że zapoznał się niniejszym dokumentem i uznaje jego wiążący charakter”.

Dowód : Umowa kredytu k. 43 – 47

W „Regulaminie” znajdowały się , między innymi , następujące postanowienia :

- rozdział III § 1 ust. 2 : „mBank udziela kredytów/pożyczek hipotecznych złotowych waloryzowanych kursem następujących walut obcych: USD/EURO/CHF lub innych walut obcych wskazanych przez mBank , według tabeli kursowej BRE Banku S.A.”.

- rozdział III § 1 ust. 4 : „Kredyt waloryzowany udzielany jest w złotych , przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez Kredytobiorcę walutę kredytu”

- rozdział VII§ 24 ust. 3 : „Wysokość rat odsetkowych i kapitałowo- odsetkowych kredytu/pożyczki hipotecznej waloryzowanej wyrażona w złotych , ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty obcej , według tabeli kursowej BRE Banku S.A. na dzień spłaty”.

Dowód: Regulamin k. 48 – 53

Na podstawie aneksu z dnia 15 grudnia 2024r. pojawiała się możliwość spłaty rat bezpośrednio we frankach szwajcarskich .

Dowód: Aneks k. 56 – 57

S. S. zmarł dnia 1 września 2023r. Spadek po nim nabyli : K. S. , J. S. , A. T. , J. P. - wszyscy po 1/4 .

Dowód : akta zgonu k. 88 ; poświadczenie dziedziczenia k. 89 – 89 v

Pismem z dnia 25 października 2022r. powodowie złożyli reklamację zawierającą wezwanie do zapłaty. Bank udzielił odpowiedzi odmownej pismem z 4 maja 2023r.

Dowód : reklamacja k. 72 - 74 v ; odpowiedź k. 76 – 77

Pismem ( nie procesowym ) z dnia 11 lipca 2024r. powodowie złożyli pozwanemu oświadczenie o potrąceniu . Zostało ono doręczone dnia 5 sierpnia 2024r.

Dowód : pismo k. 184 -184 v ; wydruk „śledzenia przesyłki” k. 185

Sąd zważył , co następuje:

Zeznania powodów przesłuchanych w charakterze strony były wiarygodne, gdyż były spójne i logiczne . Wprawdzie sprawę uzyskania kredytu załatwiał obecnie już nieżyjący S. S. , ale należy przyjąć ,że oferta była korzystna , skoro oprocentowanie miało być niskie , a co się tym wiąże - rata też miała być niska . Powódka K. S. i S. S. mieli już wcześniej kredyt „frankowy” . Z zeznań powódki K. S. nie wynika, żeby pojawiały się wówczas jakieś problemy. Należy więc przyjąć , że tym bardziej S. S. zaufał zapewnieniom pracownika banku.

Wymienione wyżej dokumenty stanowiły wiarygodne środki dowodowe, gdyż ich autentyczność i rzetelność nie były w toku procesu kwestionowane.

Kwoty operacji finansowych związanych w wykonywaniem umowy kredytu wynikały z dokumentu wystawionego przez stronę pozwaną.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. sąd pominął dowód z opinii biegłego zawnioskowany przez stronę powodową jako mający wykazać fakty nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy (k. 197 v – pkt 1 ) . Ze względu na nieważność umowy, o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia, zbędne bowiem było dokonywanie obliczeń z pominięciem klauzul abuzywnych .

Merytoryczną ocenę roszczeń należy rozpocząć od rozpoznania zarzutów abuzywności postanowień umowy kredytowej. Przedmiotem oceny należy uczynić postanowienia umowne wprowadzające mechanizm waloryzacji , które przewidywały przeliczenie kredytu udzielonego w złotych na franki oraz przeliczanie rat wpłacanych w złotych na franki szwajcarskie według kursu – odpowiednio – kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego ustalonego jednostronnie przez bank (§ 11 ust. 2 ; § 11 ust. 4 Umowy oraz § 1 ust. 2 i 3 z rozdziału III i § 24 ust. 3 z rozdziału VII Regulaminu).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z przytoczonego przepisu wynika, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki:

(1) zawarte zostały w umowach z konsumentami,

(2) kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, oraz

(3) rażąco naruszają interesy konsumenta.

Stwierdzenie niedozwolonego charakteru postanowienia umownego jest natomiast wyłączone, gdy postanowienie umowne:

(1) zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem lub

(2) określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.

Nie ulega wątpliwości, że w przedmiotowej umowie kredytowej powodowie K. S. , J. S. , D. S. oraz S. S. występował w charakterze konsumentów , gdyż jej zawarcie było czynnością dokonaną z przedsiębiorcą (bankiem), niezwiązaną bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22 ¹ k.c.).

Wprawdzie S. S. prowadził działalność gospodarczą , ale nie miała ona żadnego związku z kredytowym mieszkaniem . Było ono kupowane dla córki jego i K. S. oraz zięcia . Pozostawali oni w związku małżeńskim i mieszkanie miało służyć zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych . Nie prowadzili działalności gospodarczej.

Jak wynika z art. 385 ¹ § 3 k.c., nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Umowa została sporządzona przez bank według standardowego wzorca .

Okoliczności jej zawarcia także świadczą o braku rzeczywistego wpływu powoda na treść poszczególnych postanowień . Umowa została bowiem przedstawiona w wersji gotowej do podpisu i dopiero w placówce banku . Stopień jej złożoności , zredagowanie przy użycia języka prawniczego i „finansowego”, znacząco utrudniły zapoznanie się z jej treścią , zrozumienie i ewentualne wyjaśnienie wszystkich wątpliwości.

Wprawdzie K. S. zeznała , że myśli, że mąż zapoznał się wcześniej z projektem umowy ( k. 187 v 00:19:20 ) , ale nie wiadomo na jakiej podstawie tak twierdzi , a pozwany nie wykazał , żeby rzeczywiście tak było . Z tych przyczyn sąd nie dał wiary temu fragmentowi zeznań .

Powodowie K. S. , J. S. , D. S. oraz S. S. zaliczali się do grupy klientów masowo zawierających umowy waloryzowane walutą obcą . Miała więc ona charakter adhezyjny . Rola kredytobiorców ograniczała się do jej podpisania albo niepodpisania.

Niejednoznaczność klauzul waloryzacyjnych mogła zostać usunięta przez udzielenie powodowi przed zawarciem umowy odpowiedniej informacji o ryzyku walutowym (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 20 września 2017 r. w sprawie Andriciuc i inni vs. Banca Românească SA, C-186/16, pkt 51). W odniesieniu do umów kredytowych TSUE wskazał, że warunek dotyczący spłaty kredytu w tej samej walucie obcej co waluta, w której kredyt został zaciągnięty, musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

Pozwany bank nie wykazał , że w rozmowach poprzedzających zawarcie umowy pośrednik informował o roli franka szwajcarskiego i o ryzyku kursowym związanym z oferowanym produktem. Nie wiadomo także , czy kwestia ustalania kursów waluty przez bank została poruszona w rozmowach. Bank również tego nie wykazał.

Należy więc przyjąć , że działania banku nie zapewniły informacji wystarczających do podjęcia świadomej i rozważnej decyzji, a w konsekwencji nie doszło do uchylenia niejednoznaczności spornych postanowień umowy w stopniu wyłączającym badanie abuzywności.

Klauzula waloryzacyjna stanowiła element określenia głównego świadczenia stron, gdyż miała być wykorzystywana do określenia zarówno wysokości świadczenia banku, jak i późniejszych świadczeń kredytobiorcy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, niepubl. i przywołane tam orzecznictwo). Nie można jednak uznać, by klauzula ta została sformułowana w sposób jednoznaczny.

Odesłanie do tabel banku nie pozwala bowiem ustalić nie tylko wysokości zobowiązania w chwili zawarcia umowy, ale również nie pozwala ustalić w sposób jednoznaczny i przewidywalny samego mechanizmu ustalania wysokości zobowiązania. Żadne z postanowień umowy nie wskazuje bowiem na sposób ustalania przez bank kursów kupna i sprzedaży waluty obcej, według których następować miało ustalenie wysokości długu powodów oraz wysokości ich świadczenia na rzecz banku (raty).

Nie ma przy tym znaczenia, czy w banku istniały i były wdrożone procedury ustalania kursów na potrzeby tabel oraz czy i na ile kursy te miały charakter rynkowy. Przy ocenie abuzywności przedmiotem badania są bowiem postanowienia umowne według stanu z chwili zawarcia umowy (zob. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, nr 1, poz. 2), nie zaś praktyka wykonywania umów przez jedną ze stron.

W tym stanie rzeczy nie zachodzi żadna z przesłanek negatywnych, która wyłączałaby stwierdzenie abuzywności.

Przechodząc do oceny przesłanek pozytywnych, należy zbadać, czy analizowane postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a przy tym rażąco naruszały jego interesy .

Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, że konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, niepubl.).

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza natomiast nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por.m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, niepubl., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9, z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, niepubl., z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, niepubl., z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 660/12, niepubl., i z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, niepubl.). Analizowane postanowienia umowne spełniały obie wymienione przesłanki.

Powierzenie bankowi jednostronnego, nieograniczonego i całkowicie uznaniowego – przynajmniej w świetle umowy – uprawnienia do ustalenia kursu waluty, według którego ustalana jest każdoczesna wysokość zobowiązania powodów oraz wysokość świadczeń ratalnych, jest działaniem nielojalnym wobec klienta i trudno uznać, by zostało zaakceptowane przez racjonalnego i należycie poinformowanego konsumenta, gdyby było negocjowane indywidualnie. Bank ma przy tym możliwość uzyskania dodatkowych korzyści ekonomicznych w wyniku jednostronnego ustalenia rozmiarów spreadu walutowego.

Przyjęcie opisanego mechanizmu przerzuca jednocześnie w całości na konsumenta ciężar ryzyka walutowego, gdyż pozwala bankowi na ustalenie takich kursów przyjmowanych do przeliczania spłacanych rat, by ekonomiczne skutki wzrostu kursu waluty obcej ponosił wyłącznie konsument.

Podkreślić jeszcze raz należy, że dla oceny abuzywności irrelewantny jest sposób korzystania z banku z umownego uprawnienia do ustalania kursów walut przy przeliczaniu świadczeń stron, gdyż przedmiotem oceny jest umowa w chwili jest zawarcia, a nie praktyka wykonywania umowy. Z tego samego względu dla oceny abuzywności nie ma znaczenia wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984; tzw. ustawa antyspreadowa), która przez dodanie art. 69 ust. 3 Prawa bankowego dającemu kredytobiorcy uprawnienie do spłaty rat w kredycie indeksowanym do waluty obcej bezpośrednio w tej walucie.

Z podanych względów postanowienia przedmiotowej umowy kredytu wprowadzające mechanizm indeksacji świadczeń stron do franka szwajcarskiego według kursów waluty ustalanych jednostronnie i uznaniowo przez bank stanowią niedozwolone postanowienia umowne.

Stanowisko to jest szeroko reprezentowane w judykaturze Sądu Najwyższego (zob. wyroki z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, niepubl., z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, niepubl., z dnia 15 listopada 2019 r., V CSK 347/18, niepubl., z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, niepubl., z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, niepubl., i z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, niepubl.), który konsekwentnie wskazuje, że określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron.

Abuzywność klauzul waloryzacyjnych nie ogranicza się do kwestii ustalania kursów walut jednostronnie przez bank. Sam sposób ukształtowania ryzyka kursowego rażąco narusza interesy konsumenta, a przy tym jest sprzeczny z dobrymi obyczajami, gdyż tworzy znaczącą nierównowagę praw i obowiązków stron umowy ze szkodą dla konsumenta.

Problem ten został zasygnalizowany w aktualnym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który stwierdził, że warunki umowne (…) wydają się obciążać konsumenta, w zakresie, w jakim przedsiębiorca nie przestrzegał wymogu przejrzystości względem tego konsumenta, ryzykiem nieproporcjonalnym do świadczeń i kwoty otrzymanej pożyczki, ponieważ stosowanie tych warunków skutkuje tym, że konsument musi długoterminowo ponieść koszt zmiany kursu wymiany. W zależności od tej zmiany konsument ten może znajdować się w sytuacji, w której, po pierwsze, pozostała należna kwota kapitału w walucie spłaty, (…), jest znacznie wyższa niż kwota pierwotnie pożyczona, a po drugie, spłacone raty miesięczne prawie wyłącznie pokrywały same odsetki. Jest tak w szczególności wówczas, gdy owo podwyższenie kapitału pozostałego do spłaty w walucie krajowej nie jest zrównoważone różnicą między stopą oprocentowania waluty obcej a stopą waluty krajowej, przy czym istnienie takiej różnicy stanowi dla kredytobiorcy główną korzyść kredytu denominowanego w walucie obcej (zob. wyrok z dnia 10 czerwca 2021 r. w sprawie BNP Paribas Personal Finance SA przeciwko VE, C-609/19, pkt 69). Przyjęta w spornych umowach konstrukcja rozkładu ryzyka walutowego powoduje, że konsument był obciążony tym ryzykiem w sposób nieograniczony, gdyż nie ustalono żadnej umownej granicy wzrostu kursu waluty waloryzacji, powyżej której wzrost nie wpływałby już na wysokość salda zadłużenia i na wysokości raty. Przy obecnym kursie franka szwajcarskiego wzrost ten oscyluje wokół 100%, natomiast umowa w żaden sposób nie zabezpiecza interesów konsumenta przed dalej idącym wzrostem – o 200% czy 400%.

Ryzyka tego nie niweluje potencjalna korzyść wynikająca z różnicy między oprocentowaniem kredytów waloryzowanych walutą obcą i kredytów złotowych. W przypadku wysokiego oprocentowania kredytów złotowych i niskiego oprocentowania kredytów waloryzowanych walutą obcą wysokość raty jest wprawdzie korzystniejsza w przypadku tych ostatnich, ale tylko wówczas, gdy podstawą obliczenia wysokości raty jest podobny kapitał. Na skutek zastosowania spornych klauzul waloryzacyjnych, w przypadku znacznego wzrostu kursu waluty obcej wzrasta natomiast znacznie kwota pozostałego do spłaty kapitału wyrażonego w walucie polskiej, co powoduje, że korzystniejsze oprocentowanie nie przekłada się na korzyść równoważącą ponoszone ryzyko kursowe.

Na szczególne podkreślenie zasługuje jeszcze jeden aspekt uwypuklony przez TSUE. Mianowicie, wzrost kursu waluty waloryzacji powoduje wzrost nie tylko raty, ale również wzrost salda zadłużenia, przy czym zjawisko to nie występuje przy wzroście oprocentowania kredytów złotowych. Ryzykiem ponoszonym przez kredytobiorców kredytów waloryzowanych walutą obcą jest zatem również ryzyko wzrostu zadłużenia nie tylko ponad poziom pierwotnego zadłużenia, ale również ponad wartość kredytowanej nieruchomości, co powoduje, że nie są oni w stanie zbyć tej nieruchomości bez zaangażowania dodatkowych środków własnych. O ryzyku tym powód w ogóle nie był poinformowany przed zawarciem umowy.

Bank w chwili udzielania kredytu dysponował natomiast dostatecznym doświadczeniem i możliwościami analitycznymi, żeby przewidzieć także takie wzrosty kursu franka szwajcarskiego, które miały miejsce w okresie kredytowania, a które spowodowały, że pomimo kilkunastu lat spłaty kapitał wyrażony w złotych pozostaje zbliżony do kwoty kredytu z chwili jego udzielenia .

Nieograniczonemu ryzyku kursowemu ponoszonemu przez konsumenta towarzyszy ograniczone ryzyko kursowe ponoszone przez bank. Ryzyko banku ujawnia się przy spadku kursu waluty i w najbardziej skrajnym wypadku zmaterializuje się w momencie spadku kursu franka szwajcarskiego do zera. Nawet jednak w takiej sytuacji strata banku ograniczy się do nieodzyskania w ramach spłaty rat całości kapitału udostępnionego konsumentowi w wykonaniu umowy kredytu. Mówiąc precyzyjnie, stratą zostałaby objęta jedynie ta część kapitału, która nie została spłacona przed radykalnym spadkiem kursu waluty. W konsekwencji, między ograniczonym ryzykiem ponoszonym przez bank a nieograniczonym ryzykiem ponoszonym przez konsumenta występuje rażąca dysproporcja na niekorzyść tego ostatniego.

W tym stanie rzeczy należy stwierdzić , że gdyby powodowie K. S. , J. S. , D. S. i S. S. zostali w sposób przejrzysty poinformowani o charakterze przyjmowanego na siebie ryzyka, w tym - długoterminowego i nieograniczonego wzrostu salda zadłużenia, nie przyjęliby klauzul waloryzacyjnych w drodze indywidualnych negocjacji.

Cywilnoprawną sankcją ustalenia abuzywności postanowienia umowy jest brak związania nim konsumenta (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.), przy zachowaniu związania stron umową w pozostałej części (art. 385 ^{( 1)} § 2 k.c.). Regulacja ta nie odnosi się jednak do postanowień określających główne świadczenie stron, do których zaliczają się postanowienia wprowadzające mechanizm waloryzacji do przedmiotowej umowy kredytu. Skutkiem jego abuzywności jest zatem nieważność całej umowy, przy czym skutek ten nie nastąpi, jeżeli istnieje możliwość zastąpienia zakwestionowanego postanowienia przepisami dyspozytywnymi lub jeżeli konsument wyrazi wolę dalszego obowiązywania umowy z zachowaniem klauzuli abuzywnej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) pkt 62 i 68).

W realiach niniejszej sprawy nie ma możliwości zastąpienia postanowień abuzywnych przepisami dyspozytywnymi. Przede wszystkim nie wchodzi w rachubę zastosowanie dyspozycji art. 358 § 2 k.c., który wszedł w życie po zawarciu umów kredytu, a poza tym jego zastosowanie nie usuwałoby nieprawidłowo ukształtowanego ryzyka kursowego, którego istnienie przesądza per se o niedozwolonym charakterze klauzul waloryzacyjnych. Z braku podstawy prawnej w przepisach dyspozytywnych nie można również usunąć klauzuli indeksacyjnej z zachowaniem oprocentowania według stawek SARON właściwych dla zobowiązań wyrażonych we frankach szwajcarskich (SARON zastąpił stosowany do 31 grudnia 2021 r. wskaźnik LIBOR). Mechanizm taki stawiałby przy tym kredytobiorców kredytów waloryzowanych w walucie obcej w sytuacji nieuzasadnionego uprzywilejowania w stosunku do pozostałych kredytobiorców, gdyż prowadziłby do całkowitego wyeliminowania ryzyka walutowego przy zachowaniu oprocentowania kredytu znacząco niższego od oprocentowania kredytów złotowych niepodlegających denominacji lub indeksacji do waluty obcej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2019 r., V CSK 152/19, niepubl.). Stanowisko to pozostaje zbieżne z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który nie dostrzega z prawnego punktu widzenia możliwości utrzymania w mocy umów zawierających niedozwolone klauzule przeliczeniowe przewidujące spread walutowy, zwłaszcza gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty (por. wyroki z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank (...) Z.., pkt 52, z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43 i z dnia 3 października 2019r.w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), pkt 44).

Negatywną przesłanką unieważnienia całej umowy jest także wystąpienie szczególnie niekorzystnych konsekwencji dla konsumenta. Konsekwencje te należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), pkt 44).

Powodowie zarówno w pismach ( k. 84- 87 ) , jak i na rozprawie wykazywał pełną świadomość skutków ustalenia nieważności, również po udzieleniu pouczenia przez sędziego o możliwych roszczeniach banku ( k. 197 v ). Mimo to, konsekwentnie i kategorycznie wyrażali wolę stwierdzenia nieważności umowy, nie akceptując utrzymania jej w mocy z zachowaniem postanowień abuzywnych . Nastąpiła więc trwała bezskuteczność umowy skutkująca jej nieważnością .

Z podanych względów, na podstawie art. 58 § 1 w zw. z art. 385 § 1 k.c., umowa kredytu jest nieważna . Nie było więc przeszkód do rozstrzygnięcia o żądaniu zapłaty.

Dochodzone roszczenie stanowi żądanie zwrotu nienależnego świadczenia oparte na art. 405 w zw. z art. 410 k.c. Z art. 405 k.c. wynika obowiązek zwrotu w naturze korzyści majątkowej uzyskanej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Jedną z postaci bezpodstawnego wzbogacenia stanowi świadczenie nienależne (art. 410 § 1 k.c.) . Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Nieważność umowy jest stanem istniejącym od chwili jej zawarcia, a wszelkie świadczenia spełnione w wykonaniu nieważnej umowy mają charakter świadczeń nienależnych. W przypadku świadczeń pieniężnych zwrotowi podlega ich wartość nominalna. Należy dodać, że wzajemne roszczenia obu stron mają niezależny byt prawny i nie podlegają automatycznej kompensacji (zgodnie z tzw. teorią dwóch kondykcji; zob. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego – zasadę prawną z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, niepubl.).

W wykonaniu nieważnej umowy zostały zapłacone kwoty : 15.631,25 CHF oraz 139.907,19 zł . Na podstawie art. 405 w zw. z art. 410 k.c. podlegają one zwrotowi jako świadczenie nienależne .

Sąd uwzględnił potrącenie dokonane przez stronę powodową i zgłoszony w związku z tym zarzut procesowy ( art. 498 k.c. ) . Potrącenie nie pozostawało ono w sprzeczności z zasadą dwóch kondykcji , gdyż w niniejszej sprawie pozwany wystąpił ze swoim roszczeniem wnosząc pozew wzajemny. Powodowie złożyli oświadczenia o charakterze materialnoprawnym , a następnie procesowym Prawidłowość tych czynności nie budzi wątpliwości .

Nie budzi też wątpliwości wymagalność obu wierzytelności , skoro pozwany złożył pozew wzajemny domagając się zwrotu kapitału kredytu. Nie sposób bowiem przyjąć , że uczynił to dla pozoru , bez intencji uzyskania tego świadczenia .

W istocie więc zostało zasądzone to, co stanowiło nadwyżkę ponad kwotę kapitału kredytu.

Sąd dokonał więc zasądzenia zgodnie z modyfikacją żądań dokonaną w piśmie z dnia 6 sierpnia 2024r. Konieczne było przy tym uwzględnienie proporcji wynikających z dziedziczenia . Strona powodowa zasadnie więc dokonała stosownego rozdzielenia kwot.

Skoro brak było oświadczenia pozwanego w kwestii zgody na częściowe cofnięcie pozwu ( por. art. 203 § 1 k.p.c. ) , to w tej części powództwo główne podlegało oddaleniu ( pkt V ) .

Powództwo wzajemne podlegało oddaleniu , gdyż na skutek potrącenia wzajemne zobowiązania uległy umorzeniu co do kwoty niższej – czyli w tym przypadku – roszczenia banku ( art. 498 § 2 k.c. ) .

O odsetkach za opóźnienie rozstrzygnięto na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego jest żądaniem bezterminowym. Decydujące znaczenia ma więc wezwanie dłużnika do jego spełnienia (art. 455 k.c.).

Powodowie złożyli reklamację , na którą pozwany odpowiedział pismem 4 maja 2023r. Skoro więc nie spełnił zobowiązania dobrowolnie ,to zasadne było domaganie się odsetek od dnia 5 maja 2023r.

Zarzut przedawnienia nie okazał się zasadny. Roszczenia pieniężne powodów o zwrot nienależnego świadczenia podlegają obecnie sześcioletniemu przedawnieniu (art. 118 k.c.), a przed dniem 9 lipca 2018 r. termin ten wynosił dziesięć lat. Sąd podziela pogląd wyrażony w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego – zasadzie prawnej z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, niepubl., zgodnie z którym kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. Termin przedawnienia może rozpocząć bieg dopiero od tej daty (art. 120 § 1 zdanie drugie k.c.).

W 2020r. powodowie zwrócili się o pomoc prawną i uzyskali potwierdzenie swoich wątpliwości co do prawidłowości umowy. Nie zgodzili się na jej dalsze obowiązywanie . Skoro pozew został wniesiony dnia 22 grudnia 2023r. , to przedawnienie nie nastąpiło.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie VII wyroku na podstawie art. 98 § 1 , § 3 i § 1 ¹ k.p.c. Powodowie wygrali sprawę w całości . Zasadne bowiem było ich twierdzenie , że umowa była nieważna i zasadne było także dochodzenie zwrotu kwoty nienależnego świadczenia . Pozwany został więc zobowiązany do zwrotu wszystkich kosztów procesu . Składały się na nie : opłata sądowa od pozwu - 1.000,00 zł ( sąd przez przeoczenie pominął tę kwotę! ) ; opłata skarbowa od pełnomocnictwa - 17,00 zł; opłata za czynności pełnomocnika będącego adwokatem -10.800,00 zł .

Stawka ta została ustalona na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (tekst jednolity – Dz. U . z 2023r. , poz. 1964 ).