Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodnicząca Sędzia SO Joanna Grzempka

Protokolant sekr. sąd. Natalia Kuc

po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2024 r. w Toruniu na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W.

przeciwko M. G. i I. G.

o zapłatę

1.  umarza postępowanie co do kwoty 37.111,45 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następującego po dniu doręczenia pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty oraz w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 39.696,34 zł od dnia następującego po dniu doręczenia pozwu stronie pozwanej do 1 lipca 2024 roku oraz co do żądania zapłaty kwoty 11.849,17 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następującego po dniu doręczenia pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty oraz w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 12.529,02 zł od dnia następującego po dniu doręczenia pozwu stronie pozwanej do 1 lipca 2024 roku;

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych solidarnie 10.834 zł (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu;

4.  zwraca powodowi 897 zł tytułem połowy opłaty sądowej od pozwu w zakresie cofniętego powództwa, pomniejszonej o opłatę minimalną

Sygn. akt I C 3709/23

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 13 grudnia 2023 r. powód (...) Bank (...) spółka akcyjna w W. w pozwie przeciwko M. G. i I. G. domagał się:

- w pkt. 1a) zasądzenia od pozwanych solidarnie 383.807,19 zł obejmującej 307.000 zł tytułem zwrotu kapitału kredytu wypłaconego na mocy umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 4 lipca 2008 r. oraz 76.80,87 zł tytułem zwrotu korzyści majątkowej z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania z kapitału udostępnionego na podstawie powyższej umowy

- w pkt 1b) zasądzenia od pozwanych solidarnie 124.378,19 zł obejmującej 100.000 zł tytułem zwrotu kapitału kredytu wypłaconego na mocy umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 14 lipca 2008 r. oraz 24.378,19 zł tytułem zwrotu korzyści majątkowej z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania z kapitału udostępnionego na podstawie powyższej umowy

z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następującego po doręczeniu odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty

- ewentualnie o zasądzenie powyższych kwot od pozwanych in solidum

- ewentualnie w częściach równych

- ewentualnie od zasądzenie od pozwanych kwoty

355.981,12 zł i 114.827,71 zł tytułem urealnionej kwoty kapitału kredytu co do każdej z powyższych umów w związku ze zmianą wartości pieniądza w czasie

z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następującego po doręczeniu odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty

ewentualnie o zasądzenie powyższych kwot od pozwanych in solidum

ewentualnie w częściach równych

Powód wskazał, że strony zawarły powołane powyżej umowy, których ważność pozwani kredytobiorcy kwestionują obecnie w drodze postępowania sądowego, co uprawnia bank do wystąpienia z przytoczonymi roszczenia, przy czym pozwany wnosił o zawieszenie postępowania do czasu rozstrzygnięcia sprawy V ACa 1561/23 Sądu Apelacyjnego w Gdańsku dotyczącej ustalenia nieważności przedmiotowych umów.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości, powołując się na fakt wygaśnięcia roszczenia banku o zwrot kapitału z każdej z umów na skutek oświadczenia o potrąceniu złożonego przez pozwanych w dniu 16 lutego 2024 r. oraz brak podstawy prawnej pozostałych roszczeń zawartych w pozwie, a także podnosząc zarzut przedwczesności powództwa i przedawnienia roszczeń powoda.

Pismem z dnia 10 czerwca 2024 r. powód cofnął powództwo główne w zakresie kwoty 37.111,45 zł oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od 39.696,34 zł oraz powództwo główne w zakresie kwoty 111.849,17 zł oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od 12.529,02 zł, podtrzymując żądanie pieniężne w pozostałym zakresie.

Sąd ustalił i zważył, co następuje.

Powoda i pozwanych wiązały dwie umowy kredytu: umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 4 lipca 2008 r. oraz umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 14 lipca 2008 r.

Na mocy pierwszej ze wskazanych umów powodowy bank wypłacił powodom kapitał w wysokości 307.000 zł, a na mocy drugiej – w wysokości 100.000 zł.

Powodowie zakwestionowali przed sądem obu umów i zażądali zwrotu kwot uiszczonych na ich podstawie.

Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2023 r. w sprawie I C 968/20 Sąd Okręgowy w Toruniu:

1.  ustalił, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) Nr (...) zawarta dnia 4 lipca 2008 r. między powodami M. G. i I. G. a (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W., jest nieważna w całości;

2.  ustalił, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) Nr (...) zawarta dnia 14 lipca 2008 r. między powodami M. G. i I. G. a (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W., jest nieważna w całości;

3.  zasądził od pozwanej (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powodów M. G. i I. G. kwotę 365.875,41 zł (trzysta sześćdziesiąt pięć tysięcy osiemset siedemdziesiąt pięć złotych czterdzieści jeden groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a)  od kwoty 162.019,26 zł od dnia 5 maja 2020 r. do dnia zapłaty,

b)  od kwoty 24.835,75 zł od dnia 23 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty,

c)  od kwoty 179.020,40 zł od dnia 14 października 2022 r. do dnia zapłaty;

4.  zasądził od pozwanej (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powodów M. G. i I. G. kwotę 125.578,87 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14 października 2022 r. do dnia zapłaty:

a)  od kwoty 53.177,05 zł od dnia 5 maja 2020 r. do dnia zapłaty,

b)  od kwoty 8.356,58 zł od dnia 23 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty,

c)  od kwoty 64.045,24 zł od dnia 14 października 2022 r. do dnia zapłaty;

5.  oddalił powództwo o zapłatę w pozostałym zakresie;

6.  zasądził od pozwanej (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powodów M. G. i I. G. kwotę 14.634 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu Sąd ustalił, że tytułem świadczeń z pierwszej z umów pozwani uiścili na rzecz banku kwotę 365.875,41 zł, natomiast z drugiej z umówi kwotę 125.578,87. Okoliczność ta nie była przedmiotem sporu między stronami.

Wyrok powyższy jest nieprawomocny.

Odpis pozwu w niniejszej sprawie został doręczony powódce 19 stycznia 2024 r. pozwanemu ze skutkiem na dzień 2 lutego 2024 r.

W dniu 16 lutego 2024 r. pozwani złożyli pozwanemu oświadczenie o potrąceniu przedstawiając do potrącenia następujące wierzytelności:

1)  122.580,44 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie zasądzonych wskazanym w wyżej wyrokiem SO w Toruniu do dnia 16 lutego 2024 r.

2)  491,454,28 zł tytułem łącznej kwoty rat kapitałowo-odsetkowych jako spełnionych nienależnie na rzecz banku z tytułu powyższych umówi, zasądzonych wyrokiem wskazanym powyżej

z wierzytelnością powodowego banku o zwrot kapitału wypłaconego na mocy powyższych umów w łącznej wysokości 407.000 zł.

Oświadczenie pozwanych zostało złożone w (...) Bank (...) S.A. w T. w dniu 16 lutego 2024 r.

bezsporne, a ponadto dowody: oświadczenie o potrąceniu k. 126-127,, wyrok sprawie I C 968/20 z uzasadnieniem r. k. 144-166

Okoliczności faktyczne sprawy dotyczące treści umów między stronami, wysokości świadczeń spełnionych w wykonaniu każdej z powyższych Spór dotyczył wyłącznie kwestii prawnej, mianowicie istnienia wierzytelności powodowego banku o zwrot równowartości wypłaconego kapitału

W zakresie cofniętego roszczenia postępowanie zostało umorzone (art. 355 k.p.c.).

Z uwagi na omyłkowe pominięcie w treści pkt. 1 przytoczenia części cofniętego roszczenia, orzeczenie w tym zakresie zostało sprostowane postanowieniem z dnia 17 lipca 2024 r.

W pozostałym zakresie powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Rozstrzygnięcie oddalające powództwo obejmuje zarówno roszczenie główne jak i ewentualne.

W ocenie Sądu nie było podstaw do zawieszenia postępowania do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy o ustalenie nieważności przedmiotowej umowy. Gdyby bowiem przyjąć, że powództwo kredytobiorców w sprawie I C 968/20 SO w Toruniu zostanie prawomocnie oddalone, wówczas roszczenie banku również należy uznać za niezasadnie, gdyż brak nieważności wyklucza roszczenie o zwrot kapitału. Jeśli natomiast powództwo kredytobiorców zostanie uwzględnione i umowa zostanie prawomocnie uznana na nieważną, wówczas należy uznać, że zarzut potrącenia jest skuteczny i doprowadził do umorzenia wierzytelności banku względem kredytobiorcy.

Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a według art. 410 k.c. zasadę tę odnosi się w szczególności do nienależnego świadczenia, które występuje m.in. jeżeli czynność prawa zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia

Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Przyjmując, że umowy kredytu są nieważne, wskazane przesłanki zostały spełnione w odniesieniu do zarówno wierzytelności banku, jak i kredytobiorcy.

Oba roszczenia były wymagalne, gdyż w myśl art. 455 k.c. każda ze stron wezwała drugą stronę do wykonania zobowiązania (zwrotu nienależnego świadczenia) – bank z chwilą doręczenia pozwu w sprawie niniejszej, zaś kredytobiorcy – z chwilą wezwania banku do zapłaty w sprawie I C 968/20. .

Według art. 499 k.c. potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Skuteczność oświadczenia o potrąceniu złożonego przez kredytobiorców nie budzi wątpliwości, przy przyjęciu nieważności umowy.

W myśl art. 498 § 2 k.c. wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. W świetle tego przepisu, należy uznać, że kredytobiorcy składając oświadczenie o potrąceniu doprowadzili do umorzenia przysługującej bankowi względem nich wierzytelności o zapłatę 407.000 zł (równowartości kapitału wypłaconego na mocy obu umów). Potrącenie prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania tak samo jak jego wykonanie przez dłużnika. Z pisma powoda z dnia 10 czerwca 2024 r. wynika jednoznacznie, że w zakresie kwot 307.000 zł i 100.000 zł podtrzymuje powództwo. Skoro bank, mimo potrącenia, nie cofnął pozwu w powyższym zakresie - objętym potrąceniem, to w istocie dochodził zobowiązania już nieistniejącego. Kredytobiorcy nie są już jednak zobowiązani wobec banku z tytułu zwrotu 407.000 zł z żądanymi odsetkami. Powództwo w tej części podlegało zatem oddaleniu.

Ubocznie należy wskazać, że zdaniem Sądu powodowie nie mogli skutecznie powołać się na przedawnienie roszczenia banku z tytułu zwrotu kapitału.

W myśl art. 117 ¹ § 1 k.c. w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Natomiast wg § 2 korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności: 1) długość terminu przedawnienia; 2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia; 3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Pozwani zakwestionowali ważność umowy w wezwaniu do próby ugodowej w 2018 r. (k. 128 i nast.), zatem można by mówić o upływie przedawnienia 2 lata przed wniesieniem pozwu w tej sprawie, a więc o stosunkowo krótkim okresie.

W ocenie Sądu w okolicznościach niniejszej sprawy powołanie się na przedawnienie abstrahuje od ratio legis tej instytucji. Jest nią zapewnienie pewności obrotu, a wartości tej stoi na przeszkodzie "istnienie trwałych i nierozwiązywalnych stosunków prawnych" (tak wyrok TK z 1 września 2006 r., SK 14/05, OTK-A 2006, Nr 8, poz. 97) oraz trudności dowodowe, powstające w wyniku upływu czasu. Żadna z tych okoliczności w niniejszej sprawie nie występuje. Kwestia nieważności umów kredytowych, z których wynika żądanie powoda, pozostaje aktualna, skoro nie orzekł o niej prawomocnie sąd. Kwoty pieniężne stanowiące wzbogacenie pozwanych (w razie prawomocnego przesądzenia nieważności) pozostają w dyspozycji banku, zatem kredytobiorcy nie byliby zmuszeni do świadczenia kosztem jakiegokolwiek uszczerbku w swym stanie posiadania. Wreszcie, należy wskazać, że roszczenie powoda dotyczy zwrotu kapitału kredytu wykorzystanego przez pozwanych na budowę domu, co zazwyczaj stanowi najważniejszą życiową inwestycję każdego człowieka, prowadzącą do trwałego i istotnego zwiększenia jego majątku. Te wszystkie okoliczności sprawiają, że uwzględnienie zarzutu przedawnienia zaprzeczałoby poczuciu słuszności i sensowi tej instytucji prawnej.

Omówienie dalszych żądań - żądania kwot 39.696,34 zł oraz 12.529,02 zł tytułem „urealnienia wysokości świadczeń banku” oraz ewentualnego żądania waloryzacji nastąpi łącznie. Powód różnicuje charakter tych roszczeń, w przypadku roszczenia głównego odwołując się do art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. jednak wspólnym mianownikiem tych roszczeń jest żądanie banku dostosowania zwracanego mu nominalnego świadczenia do warunków ekonomicznych aktualnych w chwili zwrotu.

Należy w tym kontekście przywołać postanowienie TSUE z dnia 12 stycznia 2024 r. w sprawie C‑488/23,w której Trybunał odwołał się do swego wcześniejszego poglądu o niedopuszczalności roszczeń banku innych niż zwrot nominalnego kapitału, w przypadku nieważności umowy wynikającej z zastosowania nieuczciwych warunków umownych, a wyrażonego w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C‑520/21 Trybunał wprost wskazał, że roszczenia przedsiębiorcy wobec konsumenta mogą być dopuszczalne tylko wtedy, gdy nie zagrażają celom wskazanym w pkt 68 niniejszego wyroku, tj. nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku zamierzonego w dyrektywie Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Zdaniem Trybunału, „ przyznanie instytucji kredytowej prawa do żądania od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę mogłoby podważyć odstraszający skutek zamierzony przez dyrektywę 93/13. W konsekwencji w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków, dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty”.

Argumentację tę Sąd w niniejszej sprawie podziela w całości, co prowadzi do oddalenia a limine roszczenia głównego dotyczącego urealnienia wysokości kapitału.

Na uwzględnienie nie zasługiwało, ze względów tożsamych co wskazane powyżej, także żądanie ewentualne waloryzacji świadczenia w postaci kapitału udzielonego przez bank kredytobiorcom (na mocy każdej z umów). Sąd odwołuje się do argumentacji zawartej w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C-520/21 oraz w postanowieniu z dnia 12 stycznia 2024 r. w sprawie C‑488/23, przytoczonej we wcześniejszej części uzasadnienia.

Uzupełniająco należy wskazać, że podstawy roszczenia ewentualnego o waloryzację świadczenia powód upatruje w treści art. 358 ¹ § 3 k.c. przewidującego, że w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Zakres zastosowania tego przepisu jest jednak ograniczony, albowiem stosownie do § 4 z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Bez wątpienia w odniesieniu do powodowego banku spełniona jest przesłanka wyłączająca go z możliwości żądania waloryzacji. Powód bowiem prowadzi przedsiębiorstwo, a świadczenie, które ma zostać zwaloryzowane, pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Związku tego nie eliminuje tzw. unieważnienie umowy (ustalenie nieważności, ustalenie nieistnienia stosunku kredytu), ponieważ świadczenie, które konsument ma obowiązek zwrócić a którego zwrotu może żądać bank, powstało w bezpośrednim i wyłącznym związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie sposób twierdzić, że między stronami doszło do przypadkowego przesunięcia majątkowego, którego zwrot – z punktu widzenia banku – mógłby być oceniany inaczej niż jako związany bezpośrednio z działalnością gospodarczą. Bank nie podejmował wobec pozwanego innych czynności niż wynikające z zakresu działalności swego przedsiębiorstwa.

Nie można też tracić z pola widzenia tego, że za wydłużenie czasu trwania stanu bezpodstawnego wzbogacenia odpowiadają w znacznym stopniu same banki, które od wielu lat konsekwentnie i wbrew orzecznictwu sądów odmawiają przyznania, że postanowienia umowę wprowadzające mechanizm waloryzacji kursem waluty obcej były abuzywne. Zmuszanie kredytobiorców do dochodzenia roszczeń w procesach cywilnych powoduje wydłużenie czas potrzebnego do rozliczenia roszczeń restytucyjnych obu stron, przyczyniając się do utraty realnej wartości roszczeń zarówno banków jak i kredytobiorców, na skutek inflacji.

Uznanie powyższych roszczeń banku za bezpodstawne uzasadniało pominięcie wniosków o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego oraz z przesłuchania stron jako zbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

O kosztach procesu orzeczono stosownie do art. 98§ 1, 1 ¹ i § 3 k.p.c. Koszty należne pozwanym obejmują jedną stawkę zastępstwa radcowskiego obliczoną od wartości przedmiotu sporu (10.800 zł) oraz opłaty skarbowe od złożenia dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa (2x17 zł).