Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodnicząca Sędzia SO Joanna Grzempka

Protokolant sekr. sąd. Natalia Kuc

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2024 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W.

przeciwko Z. Ż.

o zapłatę

1.  umarza postępowanie w zakresie kwoty 120.000 zł;

2.  w pozostałej części oddala powództwo oraz powództwo ewentualne;

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej 2417 zł (dwa tysiące czterysta siedemnaście złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu;

4.  nakazuje zwrócić powodowi 2970 zł tytułem połowy opłaty od pozwu obliczonej od cofniętej części powództwa, pomniejszonej o opłatę minimalną.

Sygn. akt I C 3418/23

UZASADNIENIE

Powód (...) Bank (...) spółka akcyjna w W. w pozwie przeciwko Z. Ż. domagał się od pozwanej 138.291,98 zł, w tym 120.000 zł tytułem zwrotu kapitału i 18.291,98 zł tytułem zwrotu korzyści majątkowej z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania przez pozwaną z kapitału kredytu, ewentualnie 130.636,43 zł tytułem zwrotu urealnionej w związku ze zmianą wartości pieniądza w czasie kwoty kapitału kredytu.

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa, podnosząc zarzut nadużycia prawa, przedawnienia i potrącenia.

Pismem z dnia 6 sierpnia 2024 r. powód cofnął powództwo o zapłatę 120.000 zł (w zakresie roszczenia głównego i ewentualnego) wraz ze zrzeczeniem się dochodzenia kosztów w tym zakresie (k. 107). Oświadczył, że aktualnie wnosi o zasądzenie

1.  18.291,98 zł tytułem zwrotu korzyści majątkowej z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania z kapitału udostępnionego przez bank, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po dniu doręczenia pozwanej odpisu pozwu

2.  ewentualnie o zasądzenie 10.636,43 zł tytułem urealnionej w związku ze zmianą wartości pieniądza w czasie kwoty kapitału kredytu wypłaconego na podstawie zawartej przez strony umowy, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu.

Niezależnie od powyższego stanowiska, pełnomocnik strony powodowej w toku rozprawy w dniu 26 września 2024 r. oświadczyła, że powód domaga się także odsetek od kwoty cofniętego powództwa tj. 120.000 zł albowiem w tym zakresie nie doszło do cofnięcia pozwu.

Sąd ustalił i zważył, co następuje.

Pozwaną i powoda wiązała umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 11 marca 2008 r. Na mocy tej umowy powodowy bank wypłacił pozwanej kapitał w wysokości 120.000 zł.

Prawomocnym wyrokiem sądowym Sądu Okręgowego w Toruniu w sprawie I C 1377/22 umowa ta została uznana za nieważną, a nadto sąd zasądził od pozwanego banku na rzecz kredytobiorcy 96.206,95 zł oraz 18.688,19 CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie: od 58996,66 zł od 26 lutego 2019 r. do dnia zapłaty, od 37210,29 zł od 23 czerwca 2022 r. do dnia zapłaty i od 18688,19 CHF od dnia 23 czerwca 2022 r. do dnia zapłaty.

Odpis pozwu w niniejszej sprawie został doręczony pozwanej w dniu 19 grudnia 2023r.

Przed procesem pozwana nie została wezwania do zapłaty dochodzonych pozwem kwot.

Pismem z dnia 3 stycznia 2024 r. pozwana wezwała powoda do zapłaty w terminie 3 dni kwoty 98.315,42 zł oraz 31.977,04 CHF tytułem nienależnie pobranych świadczeń, powołując się na nieważność przedmiotowej umowy, w terminie 3 dni. Wezwanie to zostało doręczone powodowi 5 stycznia 2024 r.

W dniu 11 stycznia 2024 r. pozwana złożyła oświadczenie o potrąceniu wierzytelności przysługujących jej wobec banku:

- nieobjętych żądaniem zapłaty w procesie sądowym w kwocie 2108,,47 zł i 13.288,85 CHF, przeliczonych na PLN na kwotę 61947,30 zł po kursie średnim CHF z dnia wymagalności tj. 9 stycznia 224 r.

- objętych żądaniem zasądzenia w procesie sądowym, w pierwszej kolejności skapitalizowane odsetki za opóźnienie: 24.057,86 zł za okres od 26 02 2019 do 9 012024 od kwoty 58.996,66 zł, 6909,14 zł za okres od 23 06 2022 do 09 01 2024 od kwoty 37.210,29 zł, 3469,99 CHF za okres d 23 06 20222 do 09 01 2024 (przeliczone na PLN po kursie średnim NBP w kwocie 16175,70 zł z dnia wymagalności tj. 09 01 2024) oraz 96 206,95 zł i 18.688,19 CHF przeliczane na PLN w kwocie 87 116,96 zł po kursie średnim NBP z dnia 09 012024.

Pismo to został doręczone stronie powodowej dnia 15 stycznia 2024r.

Okoliczności faktyczne sprawy są niesporne.

W zakresie cofniętego roszczenia postępowanie zostało umorzone (art. 355 k.p.c.).

Pełnomocnik powoda na rozprawie w dniu 26 września 2024 r. oświadczyła, że powód cofnął powództwo i powództwo ewentualne jedynie w zakresie 120.000 zł a nie roszczenia odsetkowego. Było to niespójne z treścią pisma powoda z 6 sierpnia 2024 r., w którym pełnomocnik banku jako aktualny zakres powództwa wskazał jedynie roszczenie o zwrot korzyści za korzystanie z kapitału oraz o zwrot urealnionego kapitału. Jednak należy przyznać, że w zakresie odsetkowym nie doszło do wyraźnego cofnięcia powództwa, a wobec stanowiska wyrażonego na rozprawie przez pełnomocnika powoda, powyższe pismo pozwanego wprowadzało w błąd. Pełnomocnik pozwanej obecny na rozprawie ustosunkował się do tak zakreślonego ostatecznie roszczenia, wnosząc o jego oddalenie także co do odsetek.

Co do odsetek od kwoty 120.000 zł, roszczenie było z gruntu bezzasadne z uwagi na podniesiony przez pozwaną zarzut potrącenia.

Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a według art. 410 k.c. zasadę tę odnosi się w szczególności do nienależnego świadczenia, które występuje m.in. jeżeli czynność prawa zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Umowa kredytu między stronami została uznana za nieważną ex tunc a tym samym każda ze stron mogła żądać zwrotu spełnionego świadczenia.

Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Roszczenia obu były wymagalne, gdyż w myśl art. 455 k.c. każda ze stron wezwała drugą stronę do wykonania zobowiązania (zwrotu nienależnego świadczenia). Wierzytelność banku wynosiła 120.000 zł i stała się wymagalna po doręczeniu pozwanej odpisu pozwu. Bank nie wykazał ani nie twierdził, aby wcześniej zażądał od pozwanej zwrotu wypłaconego kapitału.

Wierzytelności pozwanej wobec banku z tytułu zwrotu spełnionych przez nią świadczeń, przedstawione do potrącenia były wyższe i stały się wymagalne wcześniej niż wierzytelność banku – w tym miejscu wystarczy powołać się na prawomocny wyrok w sprawie I C 1377/22 SO w Toruniu z dnia 25 października 2022 r., którym uznano umowę za nieważną i zasądzono na rzecz kredytobiorcy łącznie 96.206,95 zł oraz 18.688,19 CHF. Pozwana przedstawiła szczegółową gradację wierzytelności przedstawionych do potrącenia (k. 44v), jednak już tylko z uwagi na objęcie nią m.in. kwot objętych prawomocnym wyrokiem wskazanym wyżej, nie ma wątpliwości, że potrącenie było skuteczne. Potrącenie w sposób oczywisty doprowadziło do umorzenie dochodzonej pozwem wierzytelności, przez co bezprzedmiotowe byłoby szczegółowe analizowanie poszczególnych wierzytelności przedstawionych przez pozwaną do potrącenia. Wystarczy wskazać, że bez wątpienia wierzytelności objęte prawomocnym wyrokiem w sprawie I C 1377/22 (a przewyższające kwotę 120.000 zł) stały się wymagalne w toku tego procesu, a więc siłą rzeczy przed datą doręczenia pozwanej odpisu pozwu w sprawie niniejszej.

Według art. 499 zd. 2 k.c. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

W tej sprawie stan potrącalności nastąpił po doręczeniu pozwanej odpisu pozwu i od tej daty odniosło skutek jej oświadczenie o potrąceniu. Wierzytelności pozwanej wobec banku stały się wymagalne, w części przekraczającej 120.000 zł, przed doręczeniem jej pozwu w niniejszej sprawie – jak już wyżej wskazano.

W myśl art. 498 § 2 k.c. wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. W świetle tego przepisu, należy uznać, że kredytobiorczyni składając oświadczenie o potrąceniu doprowadziła do umorzenia w całości przysługującej bankowi względem niej wierzytelności o zapłatę 120.000 zł, gdyż jej wierzytelności stały się wymagalne wcześniej i były wyższe. Potrącenie prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania tak samo jak jego wykonanie przez dłużnika.

Bank cofnął pozew codo 120.000 zł, jednak jego pełnomocni twierdził, że żąda nadal odsetek. Trzeba więc wyjaśnić, że oświadczenie o potrąceniu miało skutek wsteczny, a tym samym pozwana nigdy nie pozostawała w opóźnieniu wobec banku. Uzasadniało to oddalenie powództwa w zakresie odsetek od kwoty 120.000 zł, których bank – jak wskazał jego pełnomocnik – domagał się od pozwanej.

Odnośnie do pozostałych roszczeń – o zwrot korzyści majątkowej wynikającej z bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania z kapitału, oraz o zwrot urealnionej kwoty kapitału, Sąd uznał je za pozbawione podstawy prawnej. W kontekście obu tych roszczeń Sąd odwołuje się do argumentacji zawartej w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C-520/21. W sprawie tej TSUE rozważał, czy w warunkach istniejących po uznaniu umowy zawartej z konsumentem za nieważną w całości, przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Rozstrzygając to zagadnienie TSUE wyszedł z założenia, że zgodność z prawem Unii przepisów krajowych regulujących praktyczne skutki nieważności umowy kredytu hipotecznego z powodu istnienia nieuczciwych warunków zależy od tego, czy przepisy te, po pierwsze, pozwalają na przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji konsumenta, w której znajdowałby się on w braku tej umowy, a po drugie, nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku zamierzonego w dyrektywie 93/13.

W konkluzji swych rozważań TSUE przyjął, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę w całości podziela argumentację leżącą u podstaw powyższego stanowiska. W konsekwencji roszczenie skierowane przeciwko konsumentowi o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia polegającego na uzyskaniu świadczenia w postaci kapitału na mocy umowy uznanej następnie za nieważną, należy uznać a limine za niedopuszczalne.

Niedopuszczalność roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia w postaci skorzystania z kapitału, należy też przyjąć na gruncie prawa polskiego. Nie istnieje bowiem ogólna norma przewidująca odpłatność korzystania z cudzego majątku. Podstawami takimi są np. przepisy o odsetkach umownych i za opóźnienie, przepisy o wynagrodzeniu za korzystanie z cudzej rzeczy czy przepisy regulujące określone typy umów, na podstawie których dochodzi do przekazania określonych dóbr do korzystania drugiej stronie umowy. Ustawodawca nie przewidział natomiast zasady odpłatności korzystania z korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej w reżimie odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Przeciwnie, podstawową postacią zwrotu korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej jest jej zwrot w naturze, bez powiększania o jakiekolwiek korzyści uzyskanej przez bezpodstawnie wzbogaconego. Żaden przepis nie przewiduje rozszerzenia obowiązku wzbogaconego o zwrot korzyści uzyskanych na skutek dysponowania przedmiotem wzbogacenia przez określony czas.

Podzielenie stanowiska banku prowadziłoby do wykreowania całkowicie nowego roszczenia, z trudnymi dla oszacowania skutkami dla całego obrotu cywilnoprawnego, gdyż w zasadzie w każdym przypadku bezpodstawnego wzbogacenia zubożony mógłby żądać zwrotu ekonomicznej wartości korzystania przez wzbogaconego z przedmiotu wzbogacenia. Zbliżałoby też odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia do odpowiedzialności odszkodowawczej przez objęcie tą odpowiedzialnością również utraconych korzyści w rozumieniu art. 361 § 2 k.c., co zostało odrzucone w judykaturze (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2017 r., V CSK 351/16, i z dnia 16 października 2020 r., V CSK 609/18).

Nie można też tracić z pola widzenia tego, że za wydłużenie czasu trwania stanu bezpodstawnego wzbogacenia odpowiadają w znacznym stopniu same banki, które od wielu lat konsekwentnie i wbrew orzecznictwu sądów odmawiają przyznania, że postanowienia umowę wprowadzające mechanizm waloryzacji kursem waluty obcej były abuzywne. Zmuszanie kredytobiorców do dochodzenia roszczeń w procesach cywilnych powoduje wydłużenie czas potrzebnego do rozliczenia roszczeń restytucyjnych obu stron, przyczyniając się do utraty realnej wartości roszczeń obu stron na skutek inflacji.

Przechodząc do żądania zwrotu urealnionej wartości kapitału, z uwagi na zmianę wartości pieniądza w czasie, Sąd odwołuje się do przedstawionej wyżej argumentacji i w całości ją podziela. Przytoczone stanowisko TSUE odnosiło się do szeroko pojętych roszczeń, jakie mogą kierować instytucje kredytowe (banki) wobec kredytobiorców po unieważnieniu umowy ( w tym wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia) – co wynika expressis verbis z treści postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy -Śródmieścia w Warszawie z dnia 12 sierpnia 2021 r. w sprawie I C 1297/21, kierującego do TSUE pytanie prejudycjalne, na kanwie którego zapadł omawiany wyrok. Z treści powyższego wyroku TSUE w żadnym aspekcie nie wynika aby nastąpiło lub aby zachodziły podstawy do różnicowania roszczeń banku, możliwych do skonstruowania po unieważnieniu umowy, w kontekście dopuszczalności określonego rodzaju (podstawy prawnej) roszczenia na gruncie przepisów dyrektywy 93/13.

Rozważając roszczenie pozwanego z punktu widzenia art. 358 ¹ § 3 k.c. przewidującego, że w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie, Sąd uznaje je także za bezzasadne. Zakres zastosowania tego przepisu jest ograniczony, albowiem stosownie do § 4 z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Bez wątpienia w odniesieniu do powodowego banku spełniona jest przesłanka wyłączająca go z możliwości żądania waloryzacji. Powód bowiem prowadzi przedsiębiorstwo, a świadczenie, które ma zostać zwaloryzowane, pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Związku tego nie eliminuje tzw. unieważnienie umowy (ustalenie nieważności, ustalenie nieistnienia stosunku kredytu), ponieważ świadczenie, które konsument ma obowiązek zwrócić a którego zwrotu może żądać bank, powstało w bezpośrednim i wyłącznym związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie sposób twierdzić, że między stronami doszło do przypadkowego przesunięcia majątkowego, którego zwrot – z punktu widzenia banku – mógłby być oceniany inaczej niż jako związany bezpośrednio z działalnością gospodarczą. Bank nie podejmował wobec pozwanych innych czynności niż wynikające z zakresu działalności swego przedsiębiorstwa.

Nadto Sąd podziela w całości argumentację zawartą w postanowieniu TSUE z dnia 12 stycznia 2024 r. w sprawie C‑488/23,w której Trybunał odwołał się do swego wcześniejszego poglądu o niedopuszczalności roszczeń banku innych niż zwrot nominalnego kapitału, w przypadku nieważności umowy wynikającej z zastosowania nieuczciwych warunków umownych, a wyrażonego w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C‑520/21 Trybunał wprost wskazał, że roszczenia przedsiębiorcy wobec konsumenta mogą być dopuszczalne tylko wtedy, gdy nie zagrażają celom wskazanym w pkt 68 niniejszego wyroku, tj. nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku zamierzonego w dyrektywie Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Zdaniem Trybunału, „przyznanie instytucji kredytowej prawa do żądania od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę mogłoby podważyć odstraszający skutek zamierzony przez dyrektywę 93/13. W konsekwencji w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków, dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie wykładni prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty”.

Uznanie roszczeń banku za bezpodstawne uzasadniało pominięcie wniosków o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego oraz z przesłuchania stron jako całkowicie zbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

W konsekwencji, w oparciu o wskazane przepisy prawa i powyższe rozważania, powództwo oraz powództwo ewentualne zostało oddalone w całości.

O kosztach procesu Sąd orzekł po myśli art. 98 k.p.c. uznając pozwanych za wygrywających proces w całości. Na koszty procesu należne pozwanym składają się: jedna stawka zastępstwa procesowego (2400 zł) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł).

O zwrocie opłaty sądowej od cofniętej części powództwa Sąd orzekł zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2024 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j.Dz.U. z 2024 r. poz. 959).