Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 30 grudnia 2022 r. skierowanym przeciwko J. J. i G. J. powodowy (...) Spółka Akcyjna w W. domagał się zasądzenia od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 587.853,47 zł, na którą składały się 440.573,13 tytułem zwrotu kapitału udostępnionego na podstawie umowy kredytu zawartej z powodem oraz kwoty 147.280,34 zł tytułem zwrotu równowartości świadczenia powoda polegającego na udostępnieniu i zaniechaniu żądania natychmiastowego zwrotu kapitału od strony pozwanej, z którego to kapitału udostępnionego przez powoda strona pozwana korzystała, a o którą to wartość strona pozwana jest wzbogacona kosztem powoda, a powód zubożony z korzyścią dla strony pozwanej.

Strona powodowa sformułowała również żądanie ewentualne na podstawie przepisu art. 358 ¹ § 3 kc o zmianę wysokości świadczenia (ukształtowanie) w ten sposób, że kwota należności (...) SA od pozwanych z tytułu rozliczenia nieważności bądź bezskuteczności umowy powinna być poddana waloryzacji sądowej w ten sposób, że poza roszczeniem o zwrot środków wypłaconych przy uruchomieniu kredytu w ich nominalnej wysokości, (...) SA w W. przysługuje dodatkowe świadczenie w postaci kwoty 97.618,07 zł.

Niezależnie od powyższego powód wniósł o zawieszenie niniejszego postępowania do czasu zakończenia postępowania przed Sądem Najwyższym w sprawie I CSK 5059/21.

Powodowy bank podniósł, że strony zawarły umowę kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF. Bank wywiązał się z ciążących na nim zobowiązań i udostępnił pozwanym środki pieniężne. Umowa była przez strony wykonywana zgodnie z jej treścią przez wiele lat, jednak pozwani wystąpili przeciwko bankowi z powództwem, które opiera się na twierdzeniach o abuzywności postanowień umowy kredytu dotyczących jego indeksacji oraz zasad rozliczania dokonywanych przez nich spłat, która może prowadzić do nieważności (trwałej bezskuteczności) umowy. Roszczenia powoda mają charakter restytucyjny i są związane z koniecznością zwrotu przez strony wzajemnych świadczeń (art. 405 w zw. z art. 410 k.c.). W ocenie strony powodowej jej roszczenia nie są przedawnione w świetle wykładni przedstawionej w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21.

W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Pozwani podnieśli zarzut wygaśnięcia wierzytelności z tytułu udzielonego pozwanym kapitału z uwagi na podniesiony przez pozwanych zarzut potrącenia oraz spełnienie świadczenia poprzez zapłatę. Pozwani złożyli powodowi oświadczenie materialnoprawne w przedmiocie potrącenia pismem z 2 sierpnia 2022 r. W dniu 23 listopada 2022 r. dokonali spłaty 269.421,38 zł.

Pozwani podnieśli wreszcie, że żądanie jakiejkolwiek kwoty z tytułu zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia w postaci korzystania przez nich z kapitału udostępnionego na podstawie umowy, czy waloryzacji kapitału nie znajduje oparcia w polskim ani europejskim systemie prawnym.

W replice do odpowiedzi na pozew strona powodowa podtrzymała w całości dotychczasowe stanowisko.

Pismem z 2 sierpnia 2023 r. w związku z częściowym uznaniem potrącenia (do kwoty 164.040,39 zł) oraz wzajemnymi rozliczeniami stron powód cofnął pozew w zakresie kwoty 433.461,77 zł oraz podtrzymał żądanie w pozostałej części.

Pismem z 16 października 2023 r. powód cofnął pozew co do kwoty 147.280,34 zł dochodzonej tytułem zwrotu równowartości świadczenia banku polegającego na udostępnieniu stronie pozwanej kapitału wypłaconego w ramach nieważnej umowy kredytu. Powód potrzymał żądanie zapłaty 7.111,33 zł tytułem kapitału kredytu wypłaconego stronie pozwanej oraz co do kwoty 97.618,07 zł stanowiącej dodatkową kwotę, o którą należy zwaloryzować roszczenie o zwrot świadczenia w postaci kapitału kredytu wypłaconego pozwanym.

Sąd ustalił, co następuje:

Wyrokiem z dnia 27 listopada 2020 r. Sąd Okręgowy w Toruniu w sprawie I C 868/20 zasądził od (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz J. J. i G. J. kwotę 161.709,15 zł oraz 65.383,78 CHF zł ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 15 maja 2020 r. Sąd ustalił przesłankowo nieważność umowy kredytu zawartej przez strony.

Wyrokiem z 2 marca 2022 r. w sprawie V ACa 143/21, Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił apelację (...) Spółki Akcyjnej. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w pełni podzielił argumenty Sądu Okręgowego odnośnie do abuzywności postanowień umownych oraz skutków ich zamieszczenia w spornej umowie kredytowej.

Dowody: wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z 27 listopada 2020 r., sygn. akt: I C 869/20,

k. 53 akt ;

wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 2 marca 2022 r., sygn. akt V ACa 143/21

wraz z uzasadnieniem – k. 54 -66 akt

Pozwani pismem z 3 czerwca 2022 r. wezwali powoda zapłaty kwoty 70.165,96 zł oraz 20.723,53 CHF w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty. Wezwanie doręczono w dniu 10 czerwca 2022 r.

Pismem z 2 sierpnia 2022 r. doręczonym w dniu 5 sierpnia 2022 r. pozwani przedstawili powodowi do potrącenia wierzytelność w kwocie 171.151,72 zł tj. kwotę 70.165,96 zł oraz kwotę 100.985,76 zł (tj. 20.723,53 CHF x 4,8730 – średni kurs CHF według NBP na dzień 2 sierpnia 2022 r.).

W dniu 23 listopada 2022 r. pozwani zapłacili powodowi kwotę 269.421,38 zł.

Bezsporne oraz

Dowód: wezwanie do zapłaty wraz z pełnomocnictwem i dowodem doręczenia, k. 100-103

akt, 118-118 verte akt;

oświadczenie o potrąceniu wraz z dowodem doręczenia, k. 119- 121 akt

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny został ustalony na podstawie dokumentów, w tym dokumentów z akt sprawy Sądu Okręgowego w Toruniu I C 868/20 oraz Sądu Apelacyjnego w Toruniu V ACa 143/21.

Roszczenie o zwrot wypłaconego pozwanym kapitału

Podstawą dochodzonych przez powoda w niniejszym postępowaniu roszczeń była nieważność umowy kredytu hipotecznego.

W konsekwencji ustalenia nieważności umowy kredytu, na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. ( condictio sine causa) roszczenie powoda wyartykułowane, jako żądanie główne o zwrot świadczenia w postaci udzielonego powodom kapitału zasługiwało co do zasady na uwzględnienie. Nieważność umowy powodowała bowiem, iż świadczenie uiszczone przez powoda tytułem udzielonego kapitału było nienależnym.

W tym zakresie (powództwa obejmującego świadczenie nienależne wynikające z wypłaty pozwanym kwoty kapitału kredytu na podstawie umowy kredytu, co do której Sąd ustalił nieważność), Sąd uwzględnił roszczenie w zakresie kwoty 5.672,06 zł, w pozostałej części doszło do umorzenie wierzytelności z tego tytułu na skutek potrącenia i zapłaty świadczenia przez pozwanych.

Pozwani jeszcze przed wszczęciem niniejszego postępowania złożyli materialnoprawne oświadczenie w przedmiocie potrącenia wierzytelności z tytułu rat spełnionych przez pozwanych w związku z wykonywaniem umowy, której nieważność ustalił Sąd. Pozwani dowodzili, że na skutek podniesionego zarzutu potrącenia doszło do wygaśnięcia wierzytelności powoda z tytułu udzielonego kapitału w całości.

Pozwani wskazali, że pismem z 3 czerwca 2022 r. wezwali powoda zapłaty kwoty 70.165,96 zł oraz 20.723,53 CHF w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty. Pismem z 2 sierpnia 2022 r. doręczonym w dniu 5 sierpnia 2022 r. pozwani przedstawili powodowi do potrącenia wierzytelność w kwocie 171.151,72 zł tj. kwotę 70.165,96 zł oraz kwotę 100.985,76 zł (tj. 20.723,53 CHF x 4,8730 – średni kurs CHF według NBP na dzień 2 sierpnia 2022 r.).

Powód cofnął pozew w zakresie dochodzonego kapitału do kwoty 433.461,77 zł kwestionując datę, w której pozwani dokonali przeliczenia kwoty uiszczonej na rzecz powoda w CHF. Sąd podziela ten zarzut powoda.

Odnośnie do kwestii daty, z której należy wziąć pod uwagę kurs franka szwajcarskiego dla dokonania przeliczeń kwoty uiszczonej przez powodów w CHF w celu dokonania potrącenia z wierzytelnością wynikającą z udzielonego powodom kapitału, to należy kierować się zasadą mocy wstecznej oświadczenia o potrącenia. To z tej reguły wynikają istotne wnioski przemawiąjące za koncepcją przyjętą przez powoda tj. datą wymagalności wierzytelności objętej potrąceniem, a nie datą złożenia oświadczenia o potrąceniu.

Zgodnie z przepisem art. 499 kc skutki oświadczenia o potrąceniu następują z mocą wsteczną od chwili, gdy potrącenie stało się możliwe tzn. od daty powstania stanu potrącalności. Jak się wskazuje w literaturze retroaktywność potrącenia oznacza również, że przypadku potrącenia wierzytelności pieniężnych opiewających na różne waluty, ich przeliczenia należy dokonywać według kursu obowiązującego w dniu postania stanu potrącalności (vide : Kodeks cywilny. Komentarz 2024, wyd. 32 pod redakcją K. Osajdy). Stan potrącalności powstał w niniejszej sprawie datą, w której wymagalna stała wierzytelność kredytobiorcy. Zasadnie wskazał powód, że miało to miejsce po upływie siedmiodniowego terminu do spełnienia świadczenia wskazanego w wezwaniu do zapłaty tj. 18 czerwca 2022 r. Wobec faktu, że tego dnia kurs średni NBP nie byl publikowany należało wziąć pod uwagę kurs z najbliższego dnia roboczego tj. 20 czerwca 2022 r., który wynosił 4,5993 ( http://rss.nbp.pl/kursy/TabRss.aspx?n=2022/a/22a117 ) co daje kwotę 95.313,73 zł.

W konsekwencji Sąd zasądził od pozwanych na rzecz powoda kwotę 5.672,06 zł (kwota uruchomionego kapitału wynosiła 440.573,10 zł – powodowie w dniu 23 listopada 2022 r. wpłacili kwotę 269.421,38 zł, potrącenie obejmowało kwotę 70.165,96 zł – uiszczoną przez powodów w PLN oraz 95.313,73 zł – wynik przewalutowania, co daje 5.672,06 zł).

W pozostałej części podtrzymane przez powoda powództwo o zapłatę wypłaconego powodom kapitału zostało oddalone (powód podtrzymał je co do kwoty 7.111,33 zł – k. 171 verte).

Z uwagi na to, że powód cofnął pozew w zakresie kwoty 433.461,77 zł oraz 147.280,34 zł, Sąd umorzył postępowanie na podstawie przepisu art. 355 kpc.

Oddaleniu podlegało powództwo co do kwoty 97.618,07 zł stanowiącej dodatkową kwotę (ponad wskazaną w zakresie rozliczenia kapitału), o którą należy zwaloryzować roszczenie o zwrot świadczenia w postaci kapitału kredytu wpłaconego stronie pozwanej (jako świadczenia nienależnego) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia następnego pod dniu doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty.

W ocenie Sądu Okręgowego nie było podstaw prawnych do zasądzenia roszczenia w zakresie.

Źródłem roszczenia banku, w ocenie Sądu, nie mogły być przepisy o waloryzacji świadczenia. Żądanie waloryzacji kapitału znajduje podstawę prawną w art. 358 ¹ § 3 k.c., zgodnie z którym w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Skumulowana inflacja za okres od lutego 2008 r. do końca 2023 r. wynosiła 73,23%, co stanowiło istotną zmianę siły nabywczej pieniądza. Trzeba jednak zauważyć, że w myśl art. 358 ¹ § 4 k.c., z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Oczywistym jest to, że bank jest stroną prowadzącą przedsiębiorstwo. Wątpliwość może budzić jedynie związek dochodzonego roszczenia z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W ocenie Sądu, związek roszczenia banku o zwrot kapitału kredytu wypłaconego kredytobiorcy w wykonaniu nieważnej umowy kredytu wykazuje ścisły związek z prowadzeniem przez bank przedsiębiorstwa. Po pierwsze bowiem, spełnienie przez bank nienależnego świadczenia nastąpiło w wykonaniu nieważnej umowy kredytu, czyli czynności bankowej (art. 5 ust. 1 pkt 3 Prawa bankowego), tj. w obszarze podstawowej działalności gospodarczej banku. Po drugie, nieważność umowy powstała w rezultacie zamieszczenia przez bank w ramach czynności bankowej udzielania kredytu niedozwolonych postanowień umownych we wzorcu umowy przedstawionym konsumentowi. Po trzecie, ustawodawca nie zdecydował się na zawężenie hipotezy art. 358 ¹ § 4 k.c. przez ograniczenie źródeł zobowiązania, których waloryzacji nie mogą domagać się przedsiębiorcy. Tym samym analizowany przepis obejmuje zobowiązania pochodzące z jakiegokolwiek źródła, w tym zobowiązania powstałe w reżimie odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Po czwarte wreszcie, dopuszczenie sądowej waloryzacji roszczenia banku o nienależne świadczenie w postaci kapitału kredytu postawionego do dyspozycji konsumenta prowadziłoby do obciążenia konsumenta dodatkowymi świadczeniami na rzecz banku, a przez to stałoby w sprzeczności z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (zob. opinię Rzecznika Generalnego A.’ego M. C. przedstawioną w dniu 16 lutego 2023 r. w sprawie C-520/21 A. S. przeciwko Bankowi (...). SA; punkt 65; curia.europa.eu).

Opinię rzecznika Generalnego potwierdził wyrok Trybunały Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C 570-21, w którym wskazano, że w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Skuteczność ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13 byłaby zagrożona, gdyby byli oni narażeni, w ramach powoływania się na swoje prawa wynikające z tej dyrektywy, na ryzyko konieczności zapłaty takiej rekompensaty. Jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 61 opinii, taka wykładnia groziłaby stworzeniem sytuacji, w których bardziej korzystne dla konsumenta byłoby raczej kontynuowanie wykonania umowy zawierającej nieuczciwy warunek niż skorzystanie z praw, które wywodzi on ze wspomnianej dyrektywy.

Rozumowania, w ocenie TSUE nie mogła podważyć argumentacja banku, zgodnie z którą w braku możliwości żądania przez przedsiębiorców rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę, w danym przypadku, odsetek za zwłokę, konsumenci uzyskaliby „darmowy” kredyt. Nie mogła go również podważyć argumentacja banku i Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego (Polska), zgodnie z którą stabilność rynków finansowych byłaby zagrożona, gdyby banki nie mogły żądać od konsumentów takiej rekompensaty.

Nadto w orzeczeniu w sprawie C-488/23 z 12 stycznia 2024 roku w postępowaniu dotyczącym (...) SA, TSUE rozwiał wszelkie wątpliwości w zakresie żądania banku opartego o przepisy o waloryzacji świadczenia. Trybunał stwierdził wprost że „Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że: w kontekście uznania za nieważną w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję kredytową, a to ze względu na to, że umowa ta zawierała nieuczciwe warunki, bez których nie mogła dalej obowiązywać, przepisy te stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta, poza zwrotem kwot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia wezwania do zapłaty, rekompensaty polegającej na sądowej waloryzacji świadczenia wypłaconego kapitału w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej danego pieniądza po wypłaceniu tego kapitału rzeczonemu konsumentowi". (...) instytucja kredytowa nie ma prawa żądać od konsumenta - poza zwrotem kwot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia wezwania do zapłaty - rekompensaty polegającej na sądowej waloryzacji świadczenia wypłaconego kapitału w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej danego pieniądza po wypłaceniu tego kapitału rzeczonemu konsumentowi.

Z podanych względów, na podstawie art. 405 w zw. z art. 410 oraz art. 358 ¹ § 3 w zw. z § 4 k.c., powództwo w zakresie żądania waloryzację kapitału podlegało oddaleniu jako bezzasadne, o czym orzeczono w punkcie III sentencji wyroku.

O kosztach orzeczono na podstawie przepisu art. 98 kpc w zw. z art. 100 kpc. Sąd uznał, że to pozwani wygrali proces w przeważającej wysokości. Przegrali jedynie w zakresie objętym punktem I. rozstrzygnięcia, co nie przekraczało 10% dochodzonego przez powoda roszczenia. W pozostałym zakresie, również co postępowania umorzonego na skutek cofnięcia powództwa, Sąd uznał, stronę powodową za przegranego w sprawie. Należy zwrócić uwagę, że powodowie jeszcze przed wszczęciem niniejszego postepowania tj, w czerwcu (przez potrącenie) oraz 23 listopada 2022 r. (w wyniku zapłaty) spełnili świadczenie w zakresie zwrotu wpłaconego im na podstawie nieważnej umowy kwoty kapitału (z wyjątkiem kwoty objętej punktem I. sentencji wyroku). Do wygaśnięcia roszczenia doszło więc przed wniesieniem pozwu. Nie mamy tu do czynienia z sytuacją, w której doszło do cofnięcia powództwa na skutek spełnienia świadczenia po wniesieniu pozwu. Stąd Sąd zasądził na rzecz pozwanych kwoty 10.817,00 zł tytułem poniesionych przez kosztów procesu.

ZARZĄDZENIE

1.  odnotować w kontrolce uzasadnień,

2.  odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powoda PI,

3.  akta sprawy przedłożyć za 21 dni lub z wpływem.

T., dnia 2 kwietnia 2024 r.