Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 1 czerwca 2023 r. powodowie M. K. i J. K. wnieśli o:



ustalenie nieważności umowy kredytu indeksowanego do CHF nr (...) z dnia 4 października 2011 r.

oraz

zasądzenie od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w G. łącznie na rzecz powodów kwoty 31.342,61 CHF, ewentualnie 122.274,95 zł stanowiących równowartość kwoty wyrażonej we franku szwajcarskim po przeliczeniu jej na złote po kursie średnim NBP z dnia wpłaty poszczególnych rat wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dna doręczenia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych na rzecz pozwanego w okresie od dnia 16 listopada 2011 r. do dnia 23 lutego 2023 r. z tytułu w/w umowy kredytu, obarczonej wadą nieważności;



zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu.

W pozwie zawarto również żądanie ewentualne (pkt 2 pozwu).

W uzasadnieniu wskazano, że powodowie zawarli z pozwanym bankiem umowę kredytu waloryzowanego kursem CHF. W ocenie powodów w/w umowa jest nieważna z uwagi na zawarte w niej postanowienia abuzywne, dotyczące mechanizmu waloryzacji. Nieważność umowy rodzi zaś po stronie pozwanego banku obowiązek zwrotu środków uiszczonych przez powodów w jej wykonaniu, w oparciu o przepisy dotyczące świadczenia nienależnego (k. 3-12).

Postanowieniem z dnia 20 czerwca 2023 r. Sąd w trybie zabezpieczenia m. in. wstrzymał obowiązek dokonywania przez powodów spłaty rat kredytu oraz opłat okołokredytowych kredytu numer (...) z dnia 4 października 2011r. w wysokości i terminach określonych umową , w okresie od dnia wniesienia pozwu ( tj. od 7 czerwca 2023r.) do prawomocnego zakończenia niniejszej sprawy (k. 62-62v).

W odpowiedzi na pozew z dnia 31 lipca 2023 r. pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu.

Pozwany zaprzeczył wszystkim twierdzeniom zmierzającym do zakwestionowania ważności przedmiotowej umowy kredytu (k. 94-103).

Na rozprawie w dniu 29 kwietnia 2024 r. Sąd pouczył powodów o skutkach ustalenia nieważności umowy kredytu jako przesłanki rozstrzygnięcia o żądaniu zapłaty, a powodowie podtrzymali wolę ustalenia nieważności umowy.

Na tej samej rozprawie Sąd sprawdził wartość przedmiotu sporu stwierdzając, że została ona wskazana w pozwie prawidłowo.

Zgodnie bowiem z art. 189 k.p.c. : „Powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa , gdy ma w tym interes prawny”.

W niniejszej sprawie powodowie sformułowali dwa osobne żądania : ustalenia oraz zapłaty . Przyjmuje się ,że brak interesu prawnego ma miejsce wtedy, gdy powód może wystąpić z żądaniem dalej idącym . Co do zasady więc jeżeli powód dochodzi zapłaty twierdząc ,że umowa na podstawie której jej dokonał jest nieważna , to nie ma interesu prawnego w domaganiu się osobnego ustalenia nieważności. Stanowi ono bowiem przesłankę orzekania o zapłacie . Ustalenie nieważności umowy pozwala więc uwzględnić żądanie dalej idące – o zapłatę. W niniejszej sprawie sytuacja taka ma miejsce tylko częściowo – odnośnie roszczenia o zwrot już wpłaconych kwot .

Strony cały czas łączy bowiem stosunek prawny wynikający z umowy kredytu , na podstawie której powodowie dokonują płatności rat. Uwzględnienie roszczenia o zapłatę kwot uiszczonych w okresie wskazanym w pozwie nie zawierałoby więc wprost wyrażonego rozstrzygnięcia, czy strony nadal są związane umową, a więc czy powodowie nadal mają płacić raty. Odnośnie dalszego okresu mają oni interes prawny w domaganiu się ustalenia nieważności umowy. Ustalenie to przesądzi bowiem o tym , czy umowa wiąże strony , czy też nie , a przez to – czy powodowie nadal mają obowiązek spłacania rat kredytu . W przypadku ustalenia, że umowa jest nieważna, zbędne będzie występowanie przez powodów z kolejnymi roszczeniami o zapłatę , ponieważ nie będą już zobowiązana do uiszczania na rzecz pozwanego kolejnych rat . Rozstrzygnięcie dotyczące ważności umowy usuwa niepewność co do skutków prawnych wynikających ze spornej umowy.

Interes powodów w domaganiu się ustalenia nieważności umowy , polega także na tym, że zabezpieczeniem spłaty kredytu jest hipoteka . Do jej wykreślenia konieczne jest przedłożenie orzeczenia stwierdzającego nieważność umowy kredytowej.

Konkluzja ta oznacza ,że do obliczenia wartości przedmiotu sporu ma zastosowanie art. 21 k.p.c. zgodnie z którym : „Jeżeli powód dochodzi pozwem kilku roszczeń , zlicza się ich wartość” . Prawidłowo więc powodowie dokonali takiego zsumowania (k. 159-159v).

Pozwany złożył oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania kwoty udostępnionego kapitału – 119.999,99 zł (k. 160v).

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie M. K. i J. K. w 2011 r. potrzebowali pieniędzy na zakup mieszkania. Środki planowali pozyskać z kredytu. Powodowie słyszeli, że korzystnym i opłacalnym rozwiązaniem jest kredyt frankowy, który oferuje niską ratę. Z wnioskiem o udzielenie tego rodzaju kredytu zwrócili się do Banku (...) S.A. w K.. Powodom przedstawiono porównanie kredytu złotowego i frankowego. Z tego porównania wynikało, że kredyt powiązany z walutą CHF w istocie jest korzystniejszy. Pracownik banku zapewniał powodów, że frank szwajcarski jest stabilną i bezpieczną walutą. Powodowie mieli otrzymać środki w walucie PLN. Nie wiedzieli i nie zastanawiali się po co w umowie zawarto odniesienie do franka szwajcarskiego. Pracownik banku nie informował powodów o tym, że ponoszą oni ryzyko związane ze zmianą poziomu kursu tej waluty. Nie wyjaśniono im również w jaki sposób ustalane będą kursy znajdujące zastosowanie do rozliczeń umownych.

Umowa została powodom przedstawiona w formie gotowej do podpisu, dopiero w dacie wyznaczonej na jej zawarcie. Jej treść nie podlegała negocjacjom.

Powód z wykształcenia jest matematykiem - analitykiem, natomiast powódka wykonuje zawód psychologa. Nigdy nie prowadzili działalności gospodarczej.

dowód : zeznania powoda (k. 159v-160), zeznania powódki (k. 160-160v)

W dniu 6 października 2011 r. pomiędzy powodami (kredytobiorcami) a Bankiem (...) Spółką Akcyjną w K. (obecnie pozwany Bank (...) Spółka Akcyjna w G.) zawarta została umowa kredytu nr (...).

Mocą tej umowy bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie 124.670,15 zł, indeksowanego kursem CHF, na warunkach określonych w umowie, a kredytobiorcy zobowiązali się do wykorzystania kredytu zgodnie z postanowieniami umowy, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami, w terminach oznaczonych w umowie oraz zapłaty bankowi prowizji, opłat i innych należności wynikających w umowy. Kredyt przeznaczony był na pokrycie części kosztów budowy samodzielnego lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w T. przy ul. (...). (...) 4 (§ 1 ust. 1 i 2 w zw. z § 3 ust. 1 umowy). Spłata kredytu wraz z odsetkami następować miała w 180 miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych na zasadach opisanych w § 10 (§ 1 ust. 5 umowy).

Wypłata wskazanej we wniosku o wypłatę kwoty kredytu albo wnioskowanej w ramach telefonicznej dyspozycji wypłaty miała być dokonana przelewem na wskazany/e w tym wniosku rachunek/ rachunki (…) W celu ustalenia walutowej kwoty indeksacji kredytu każdorazowo wypłacona kwota w złotych polskich, miała zostać przeliczona na walutę do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty kredytu podanego w tabeli kursów kupna/ sprzedaży, obowiązującego w dniu wypłaty przez bank odpowiedniej części wykorzystanego kredytu. W przypadku złożenia przez kredytobiorców wniosku o wypłatę kredytu lub transzy kredytu w walucie indeksacji - kwota przekazana na rachunek wskazany przez kredytobiorców miała być ustalona przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty indeksacji kredytu podanego w tabeli kursów kupna/ sprzedaży. Nie zmienia to zasad ustalania walutowej kwoty indeksacji przy zastosowaniu kursu kupna waluty kredytu (§ 7 ust. 2 umowy).

Spłata kredytu wraz z odsetkami dokonywana miała być nie później niż w tym samym dniu kalendarzowym miesiąca, w którym nastąpiła wypłata i transzy Kredytu (§ 10 ust. 1 umowy). Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorców miało następować z datą wpływu środków na rachunek banku, według kursu sprzedaży waluty, do której jest indeksowany kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/ sprzedaży, obowiązującego w dniu wpływu środków. W przypadku dokonania przelewu z rachunku prowadzonego przez bank lub wpłaty gotówki w kasie banku rozliczenie dokonywane miało być przy zastosowaniu następujących zasad: a) przyjęcie zlecenia do godz. 12:00 – rozliczenie według kursu sprzedaży obowiązującego o godz. 12:10; b) przyjęcie zlecenia od godz. 12:00 do godz., 15:30 – rozliczenie według kursu sprzedaży obowiązującego o godz. 15:40; c) przyjęcie zlecenia po godz. 15:30 – rozliczenie według kursu sprzedaży obowiązującego po godz. 15:40 (§ 10 ust. 6 umowy).

Do rozliczania transakcji wypłat kredytu w celu ustalenia walutowej kwoty indeksacji kredytu stosowane miały być kursy kupna waluty, do której jest indeksowany kredyt obowiązujące w Banku w momencie dokonania czynności przez bank zgodnie z zasadami ustalania kursów walut w banku. W przypadku złożenia przez kredytobiorców wniosku o wypłatę kredytu lub transzy kredytu wyrażonej w walucie indeksacji - kwota do wypłaty ustalona miała być przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty indeksacji kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/ sprzedaży. Do rozliczania transakcji spłat kredytu stosowane miały być kursy sprzedaży waluty, do której jest indeksowany kredyt obowiązujące w banku w dniu dokonania transakcji zgodnie z zasadami ustalania kursów walut w Banku oraz zapisami § 10. W przypadku, gdy kurs kupna banku byłby wyższy niż kurs średni podany przez Narodowy Bank Polski w poprzednim dniu roboczym dla danej waluty, zastosowanie mieć miał ten kurs średni NBP. W przypadku, gdy kurs sprzedaży banku byłby niższy niż kurs średni podany przez Narodowy Bank Polski w poprzednim dniu roboczym dla danej waluty, zastosowanie mieć miał ten kurs średni NBP. Rozliczenie przy zastosowaniu kursów sprzedaży lub kursów średnich NBP nie dotyczy spłat w walucie do której indeksowany jest kredyt. Spłaty opisane w poprzednim zdaniu pomniejszają należność banku z tytuł kredytu o kwotę spłaty (§ 17 ust. 1 umowy).

Kursy sprzedaży i kupna waluty indeksacji obowiązujące w banku ustalane są na podstawie ostatniego średniego kursu rynkowego (suma podanych w chwili ustalenia kursów banku w serwisie (...) : kursu kupna danej waluty i kursu sprzedaży danej waluty podzielona przez 2) wymiany waluty indeksacji na złote polskie (zwanego dalej kursem rynkowym) (§ 17 ust. 3 umowy).

Kurs sprzedaży (kurs spłaty) ustalany jest przez dodanie do kursu rynkowego marży banku, na wysokość której wpływa zmienność kursów walutowych lub ceny, po których bank może kupić lub sprzedać walutę na rynku międzybankowym. Wysokość marży banku nie może jednak przekroczyć poziomu 4% kursu rynkowego, który stanowi podstawę wyliczenia danego kursu sprzedaży (kursu spłaty) (§ 17 ust. 4 umowy).

Kurs kupna (kurs wypłaty) ustalany jest przez odjęcie od kursu rynkowego marży banku, na wysokość której wpływa zmienność kursów walutowych lub ceny, po których bank może kupić lub sprzedać walutę na rynku międzybankowym. Wysokość marży banku nie może jednak przekroczyć poziomu 4% kursu rynkowego, który stanowi podstawę wyliczenia danego kursu kupna (kursu wypłaty) (§ 17 ust. 5 umowy).

Maksymalny spread, tj. różnica między kursem sprzedaży i kursem kupna waluty indeksacji nie może przekroczyć 8% kursu rynkowego, który stanowi podstawę do wyliczenia danych kursów sprzedaży (kursów spłaty) i kursów kupna (kursów wypłaty) (§ 17 ust. 6 umowy).

Zmiany zasad ustalania kursów kupna/sprzedaży nie wymagały zmiany postanowień umowy (§ 17 ust. 8 umowy).

dowód : umowa (k. 16-21v)

W piśmie z dnia 9 lutego 2023 r. powodowie wezwali pozwanego do wyeliminowania z treści umowy kredytu postanowień abuzywnych i ponownego przeliczenia ich zobowiązania.

W piśmie z dnia 14 marca 2023 r. pozwany odmówił uznania roszczeń powodów.

dowód : reklamacja (k. 22-23v), odpowiedź banku (k. 24-28v)

Kredyt został wypłacony.

Powodowie spłacali kredyt, uiszczając w wykonaniu umowy do dnia23 lutego 2023 r. łącznie 31.342,61 CHF.

dowód : zestawienie (k. 31-33)

Sąd zważył, co następuje:

Zeznania powodów przesłuchanych w charakterze strony zasługiwały na walor wiarygodności, gdyż były spójne, logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego. Powodowie zeznali, że ufali pracownikowi banku, który zapewniał ich o korzyściach płynących z zawarcia umowy kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego. Zdecydowali więc , że przystaje na proponowaną ofertę.

Zeznania te są także zgodne z doświadczeniem życiowym , gdyż jest oczywiste , że w dobrej wierze, działając w zaufaniu do banku , powodowie skorzystali z oferty , która była im przedstawiana jako korzystana i bezpieczna. Odmienne zachowanie byłoby pozbawione logiki.

Wymienione wyżej dokumenty stanowiły wiarygodne środki dowodowe, gdyż ich autentyczność i rzetelność nie były w toku procesu kwestionowane.

Kwoty operacji finansowych związanych w wykonywaniem umowy kredytu wynikały z dokumentu wystawionego przez stronę pozwaną.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. sąd pominął dowód z opinii biegłego (k. 159 – pkt 1 ) zawnioskowany przez powodów, jako :

- mający wykazać fakty udowodnienie zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy ( punkt „a” tezy dowodowej ) . Powodowie przedłożyli bowiem zaświadczenie wystawione przez pozwanego dotyczące dokonanych spłat ( k. 30 – 33 ) oraz kalkulację własną ( k. 34 - 38 ) . Wysokość dochodzonego roszczenia została więc wykazana.

- mający wykazać fakty nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy ( punkt „b” tezy dowodowej ) . Wobec nieważności umowy , zbędne było bowiem dokonanie obliczeń z pominięciem postanowień abuzywnych .

Jak już wskazano , powodowie maja interes prawny w dochodzeniu ustalenia nieważności umowy .

Merytoryczną ocenę roszczeń należy rozpocząć od rozpoznania zarzutów abuzywności postanowień umowy kredytowej. Przedmiotem oceny należy uczynić postanowienia umowne wprowadzające mechanizm indeksacji, które przewidywały przeliczenie kredytu wypłaconego w złotych na walutę CHF według kursu kupna waluty CHF ustalonego jednostronnie przez bank (§ 7 ust. 2 oraz § 17 ust. 1, 3-6 umowy).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z przytoczonego przepisu wynika, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki:

(1) zawarte zostały w umowach z konsumentami,

(2) kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, oraz

(3) rażąco naruszają interesy konsumenta.

Stwierdzenie niedozwolonego charakteru postanowienia umownego jest natomiast wyłączone, gdy postanowienie umowne:

(1) zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem lub

(2) określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.

Nie ulega wątpliwości, że w przedmiotowej umowie kredytowej powodowie występowali w charakterze konsumentów, gdyż jej zawarcie było czynnością dokonaną z przedsiębiorcą (bankiem), niezwiązaną bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22 ¹ k.c.).

Powodowie nigdy nie prowadzili działalności gospodarczej.

Jak wynika z art. 385 ¹ § 3 k.c., nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Umowa została sporządzona przez bank z wykorzystaniem standardowego wzorca i nie podlegała negocjacjom . Została przedstawiona do podpisu w gotowej wersji i to dopiero w placówce banku . Warunki te utrudniały efektywne zapoznanie się z treścią umowy, jej zrozumienie i ewentualne wyjaśnienie wszystkich wątpliwości .

Powodowie zaliczali się do grupy klientów masowo zawierających umowy waloryzowane walutą obcą . Miała więc ona charakter adhezyjny, a rola powodów ograniczała się do jej podpisania albo niepodpisania. Należy też mieć na względzie znaczącą dysproporcję między potencjałem banku, a powodów. Poza tym, swojego kontrahenta traktowali z podwyższonym zaufaniem, nie spodziewając się zamieszczenia w umowie postanowień, które mogły być dla nich niekorzystne.

Niejednoznaczność klauzul waloryzacyjnych mogła zostać usunięta przez udzielenie powodom przed zawarciem umowy odpowiedniej informacji o ryzyku walutowym (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 20 września 2017 r. w sprawie A. i inni vs. (...) SA, C-186/16, pkt 51). W odniesieniu do umów kredytowych TSUE wskazał, że warunek dotyczący spłaty kredytu w tej samej walucie obcej co waluta, w której kredyt został zaciągnięty, musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

Bank zaniechał poinformowania o istniejącym ryzyku walutowym związanym z tego rodzaju produktem bankowym. W rozmowach poprzedzających zawarcie umowy pracownik banku bagatelizował kwestie ewentualnego ryzyka, nie omawiając tej kwestii. Powodowie zostali zapewnieni o stabilności kursu franka szwajcarskiego i korzyściach płynących z kredytu frankowego. Kwestia ustalania kursów waluty przez bank nie została w ogóle poruszona w rozmowach. Opisane działania banku nie zapewniły informacji wystarczającej do podjęcia świadomej i rozważnej decyzji, a w konsekwencji nie doszło do uchylenia niejednoznaczności spornych postanowień umowy w stopniu wyłączającym badanie abuzywności.

Sporna klauzula indeksacyjna stanowiła element określenia głównego świadczenia stron, gdyż miała być wykorzystywana do określenia wysokości świadczenia banku (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, niepubl. i przywołane tam orzecznictwo). Nie można jednak uznać, by klauzula ta została sformułowana w sposób jednoznaczny. Odesłanie w klauzuli indeksacyjnej do tabel banku nie pozwala bowiem ustalić wysokości zobowiązania w chwili zawarcia umowy, ale również nie pozwala ustalić w sposób jednoznaczny i przewidywalny samego mechanizmu ustalania wysokości zobowiązania. Żadne z postanowień umowy nie wskazuje bowiem w sposób przejrzysty na metodę ustalania przez bank kursu kupna waluty obcej, według którego następować miało ustalenie wysokości długu powodów. Opis zawarty w § 17 ust. 5 umowy jest nieprecyzyjny i oparty o szereg nieskonkretyzowanych czynników, które składają się na wysokość marży. Umowa w tym zakresie stanowiła bowiem, że kurs kupna (kurs wypłaty) ustalany jest przez odjęcie od kursu rynkowego marży banku, na wysokość której wpływa zmienność kursów walutowych lub ceny, po których bank może kupić lub sprzedać walutę na rynku międzybankowym z zastrzeżenie, że wysokość marży banku nie może jednak przekroczyć poziomu 4% kursu rynkowego, który stanowi podstawę wyliczenia danego kursu kupna (kursu wypłaty). Co istotne w treści umowy wskazano, że zmiany zasad ustalania kursów kupna/sprzedaży nie wymagały zmiany postanowień umowy - § 17 ust. 8 umowy. W konsekwencji bank w trakcie obowiązywania mógł jednostronnie, bez udziału konsumentów modyfikować zasadny ustalania kursów stosowanych do rozliczeń umownych.

Nie ma przy tym znaczenia, czy kursy te miały charakter rynkowy. Przy ocenie abuzywności przedmiotem badania są bowiem postanowienia umowne według stanu z chwili zawarcia umowy (zob. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, nr 1, poz. 2), nie zaś praktyka wykonywania umów przez jedną ze stron.

W tym stanie rzeczy nie zachodzi żadna z przesłanek negatywnych, która wyłączałaby stwierdzenie abuzywności.

Przechodząc do oceny przesłanek pozytywnych, należy zbadać, czy analizowane postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a przy tym rażąco naruszały interesy powodów. Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, że konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, niepubl.). Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza natomiast nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por.m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, niepubl., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9, z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, niepubl., z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, niepubl., z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 660/12, niepubl., i z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, niepubl.).

Analizowane postanowienia umowne spełniały obie wymienione przesłanki. Powierzenie bankowi jednostronnego, nieograniczonego i całkowicie uznaniowego – przynajmniej w świetle umowy – uprawnienia do ustalenia kursu waluty, według którego ustalane jest saldo kredytobiorców wyrażone w walucie CHF, jest działaniem nielojalnym wobec klienta i trudno uznać, by zostało zaakceptowane przez racjonalnego i należycie poinformowanego konsumenta, gdyby było negocjowane indywidualnie. Podkreślić jeszcze raz należy, że dla oceny abuzywności irrelewantny jest sposób korzystania z banku z umownego uprawnienia do ustalania kursów walut przy przeliczaniu świadczeń stron, gdyż przedmiotem oceny jest umowa w chwili jest zawarcia, a nie praktyka wykonywania umowy.

Z podanych względów postanowienia przedmiotowej umowy kredytu wprowadzające mechanizm indeksacji świadczeń stron do waluty obcej według kursów waluty ustalanych jednostronnie i uznaniowo przez bank stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Stanowisko to jest szeroko reprezentowane w judykaturze Sądu Najwyższego (zob. wyroki z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, niepubl., z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, niepubl., z dnia 15 listopada 2019 r., V CSK 347/18, niepubl., z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, niepubl., z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, niepubl., i z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, niepubl.), który konsekwentnie wskazuje, że określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron.

A. klauzul waloryzacyjnych nie ogranicza się do kwestii ustalania kursów walut jednostronnie przez bank. Sam sposób ukształtowania ryzyka kursowego rażąco narusza interesy konsumenta, a przy tym jest sprzeczny z dobrymi obyczajami, gdyż tworzy znaczącą nierównowagę praw i obowiązków stron umowy ze szkodą dla konsumenta.

Problem ten został zasygnalizowany w aktualnym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który stwierdził, że warunki umowne (…) wydają się obciążać konsumenta, w zakresie, w jakim przedsiębiorca nie przestrzegał wymogu przejrzystości względem tego konsumenta, ryzykiem nieproporcjonalnym do świadczeń i kwoty otrzymanej pożyczki, ponieważ stosowanie tych warunków skutkuje tym, że konsument musi długoterminowo ponieść koszt zmiany kursu wymiany (zob. wyrok z dnia 10 czerwca 2021 r. w sprawie (...) SA przeciwko VE, C-609/19, pkt 69). Na szczególne podkreślenie zasługuje jeszcze jeden aspekt uwypuklony przez TSUE. Mianowicie, wzrost kursu waluty waloryzacji powoduje wzrost wzrost salda zadłużenia, przy czym zjawisko to nie występuje przy wzroście oprocentowania kredytów złotowych.

Ryzykiem ponoszonym przez kredytobiorców kredytów waloryzowanych walutą obcą jest zatem również ryzyko wzrostu zadłużenia nie tylko ponad poziom pierwotnego zadłużenia, ale również ponad wartość kredytowanej nieruchomości, co powoduje, że nie są oni w stanie zbyć tej nieruchomości bez zaangażowania dodatkowych środków własnych.

O ryzyku tym kredytobiorca nie był w ogóle informowany przed zawarciem umowy. Bank w chwili udzielania kredytu dysponował natomiast dostatecznym doświadczeniem i możliwościami analitycznymi, by antycypować także takie wzrosty kursu waluty waloryzacji, które miały miejsce w okresie kredytowania, a które spowodowały, że mimo kilkunastu lat spłaty kapitał pozostały do spłaty wyrażony w złotych pozostaje zbliżony do kwoty kredytu z chwili jego udzielenia lub jest od niej wyższy. Nieograniczonemu ryzyku kursowemu ponoszonemu przez konsumenta towarzyszy ograniczone ryzyko kursowe ponoszone przez bank. Ryzyko banku ujawnia się przy spadku kursu waluty i w najbardziej skrajnym wypadku zmaterializuje się w momencie spadku kursu waluty waloryzacji do zera. Nawet jednak w takiej sytuacji strata banku ograniczy się do nieodzyskania w ramach spłaty rat całości kapitału udostępnionego konsumentowi w wykonaniu umowy kredytu. Mówiąc precyzyjnie, stratą zostałaby objęta jedynie ta część kapitału, która nie została spłacona przed radykalnym spadkiem kursu waluty.

W konsekwencji, między ograniczonym ryzykiem ponoszonym przez bank a nieograniczonym ryzykiem ponoszonym przez konsumenta występuje rażąca dysproporcja na niekorzyść tego ostatniego.

W tym stanie rzeczy trzeba uznać, że gdyby powodowie zostali w sposób przejrzysty poinformowani o charakterze przyjmowanego na siebie ryzyka, w tym - długoterminowego i nieograniczonego wzrostu salda zadłużenia, nie przyjęliby klauzul waloryzacyjnych w drodze indywidualnych negocjacji.

Cywilnoprawną sankcją ustalenia abuzywności postanowienia umowy jest brak związania nim konsumenta (art. 385 ¹ § 1 k.c.), przy zachowaniu związania stron umową w pozostałej części (art. 385 ¹ § 2 k.c.). Regulacja ta nie odnosi się jednak do postanowień określających główne świadczenie stron, do których – w ocenie Sądu – zaliczają się postanowienia wprowadzające mechanizm indeksacji do przedmiotowej umowy kredytu. Skutkiem jego abuzywności jest zatem nieważność całej umowy, przy czym skutek ten nie nastąpi, jeżeli istnieje możliwość zastąpienia zakwestionowanego postanowienia przepisami dyspozytywnymi lub jeżeli konsument wyrazi wolę dalszego obowiązywania umowy z zachowaniem klauzuli abuzywnej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), pkt 62 i 68).

Negatywną przesłanką unieważnienia całej umowy jest także wystąpienie szczególnie niekorzystnych konsekwencji dla konsumenta. Konsekwencje te należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), pkt 44).

W niniejszej sprawie powodowie zarówno w pismach procesowych, jak i na rozprawie wykazywali pełną świadomość skutków ustalenia nieważności, również po udzieleniu pouczenia przez sędziego o możliwych roszczeniach banku . Mimo to, konsekwentnie i kategorycznie wyrażali wolę unieważnienia całej umowy, nie akceptując utrzymania jej w mocy z zachowaniem postanowień abuzywnych. Nastąpiła więc trwała bezskuteczność umowy skutkująca jej nieważnością .

Z podanych względów, na podstawie art. 58 § 1 w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c., umowa zawarta pomiędzy powodami , a pozwanym jest nieważna , o czym orzeczono w punkcie I wyroku.

Dochodzone pozwem roszczenie o zapłatę stanowi żądanie zwrotu nienależnego świadczenia oparte na art. 405 w zw. z art. 410 k.c. Z art. 405 k.c. wynika obowiązek zwrotu w naturze korzyści majątkowej uzyskanej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Jedną z postaci bezpodstawnego wzbogacenia stanowi świadczenie nienależne (art. 410 § 1 k.c.), przy czym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Nieważność umowy jest stanem istniejącym od chwili jej zawarcia, a wszelkie świadczenia spełnione w wykonaniu nieważnej umowy mają charakter świadczeń nienależnych. W przypadku świadczeń pieniężnych zwrotowi podlega ich wartość nominalna. Należy dodać, że wzajemne roszczenia obu stron mają niezależny byt prawny i nie podlegają automatycznej kompensacji (zgodnie z tzw. teorią dwóch kondykcji; zob. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego – zasadę prawną z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, niepubl.,).

Powodowie w okresie objętym żądaniem pozwu uiścili na rzecz pozwanego banku łącznie 31.342,61 CHF. W konsekwencji kwota ta podlegała zwrotowi przez stronę pozwaną jako świadczenie nienależne, o czym sąd orzekł w punkcie II wyroku.

O odsetkach za opóźnienie orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego jest roszczeniem bezterminowym, którego termin zapłaty wyznacza wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia (art. 455 k.c.).

Wezwanie do zapłaty dochodzonej pozwem kwoty dokonane zostało dopiero z momentem pozwanemu odpisu pozwu – w dniu 29 czerwca 2023 r. (vide k. 71). Odsetki zostały zasadzone od dnia następnego – tj. od 30 czerwca 2023r.

Zgodnie z art. 111 § 2 k.c.: „Jeżeli początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie , nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia w którym to zdarzenie nastąpiło” – w tym przypadku – dnia doręczenia odpisu pozwu . W pozostałej części żądanie zasądzenia odsetek zostało oddalone . Dotyczy tego punkt III wyroku.

Sąd nie uwzględnił zarzutu zatrzymania (art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.) – punkt IV sentencji wyroku. Abstrahując od oceny, czy umowa kredytu jest umową wzajemną czy niewzajemną, zdaniem sądu rozpoznającego niniejszą sprawę zarzut zatrzymania nie może zostać skutecznie podniesiony, gdy przedmiotem świadczeń stron wynikających z nieważności umowy są świadczenia jednorodzajowe, w tym przypadku pieniężne. W takiej sytuacji właściwym środkiem prawnym jest instytucja potrącenia. Dopiero brak możliwości skompensowania roszczeń obu stron wobec strony przeciwnej wynikający z ich różnego charakteru otwiera drogę do zastosowania instytucji zatrzymania. Ponadto w okolicznościach niniejszej sprawy podniesienie zarzutu zatrzymania stanowiło nadużycie prawa podmiotowego przez pozwany bank (art. 5 k.c.). Uwzględnienie zarzutu zatrzymania czyniłoby iluzoryczną ochronę prawną udzieloną powodom, gdyż zmuszałoby ich do zaciągnięcia kolejnego, znacznego zobowiązania finansowego w celu zaoferowania stronie pozwanej świadczenia objętego prawem zatrzymania, aby uzyskać zasądzony zwrot świadczenia nienależnego. Obciążenie konsumenta takim ciężarem byłoby sprzeczne z ratio legis art. 405 i nast. k.c. (zob. analogiczne stanowisko reprezentowane w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Gdańsku: z 3 lutego 2022 roku, V ACa 480/21; z 10 lutego 2022 roku, V ACa 336/21; z 28 lutego 2022 roku, V ACa 521/21). W przypadku braku oszczędności lub zdolności kredytowej powodów do zaciągnięcia kolejnego kredytu, kredytobiorcy zostaliby pozbawieni możliwości wyegzekwowania wyroku i otrzymania od banku zwrotu jakichkolwiek świadczeń. Sytuacja taka pozostawałaby w sprzeczności z Dyrektywą Rady 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz całym systemem ochrony konsumenta. Z podanych względów podniesiony zarzut zatrzymania nie wpłynął na ocenę dochodzonego roszczenia o zapłatę.

Ze względu na uwzględnienie roszczenia procesowego zgłoszonego jako pierwotne nie ma potrzeby odnoszenia się do żądań ewentualnych .

O kosztach procesu w punkcie V wyroku sąd orzekł na zasadzie art. 100 k.p.c., art. 98 § 1 ¹ k.p.c. Powodowie wygrali niniejszą sprawę niemalże w całości, ulegając jedynie w zakresie roszczenia odsetkowego, w związku z czym należał się im zwrot wszystkich poniesionych kosztów procesu, na które składały się opłata od pozwu w kwocie 1.000,00 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 68,00 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika będącego radcą prawnym w wysokości 10.800,00 zł za postępowanie rozpoznawcze i w wysokości 5.400,00 zł za postępowanie zażaleniowe . Stawka wynagrodzenia pełnomocnika została ustalona na podstawie § 2 pkt 7 oraz § 10 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity – Dz. U . z 2023r. , poz. 1935 ) .