Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

UZASADNIENIE

Powód (...) Bank S.A. w W. w pozwie wniesionym 26 maja 2023 roku przeciwko E. B. (1) i K. B., zmodyfikowanym pismem z 19 października 2023 roku, w którym powód cofnął pozew o zapłatę kwoty 60 408,02 złotych, wnosił ostatecznie o:

I.  zasądzenie solidarnie od pozwanych K. B. i E. B. (1) na rzecz powoda (...) Bank S.A. z siedzibą we W. kwoty 208.049,16 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 6 kwietnia 2023 r. do dnia zapłaty, na którą to należność składa się kwota 24.084,38 zł, tytułem zwrotu pozostałej części kapitału kredytu oraz kwota 183.964,78 zł, tytułem bezpodstawnego wzbogacenia (korzyści) uzyskanego przez stronę pozwaną kosztem powoda wobec wykonywania przez powoda umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) standardowe oprocentowanie z dnia 23 listopada 2006 r. (dalej jako „Umowa"), która została uznana w prawomocnie zakończonym postępowaniu sądowym za nieważną - ( żądanie zasądzenia roszczenia głównego w sposób solidarny);

II.  ewentualnie, na wypadek oceny, że obowiązek zapłaty przez pozwanych na rzecz powoda nie ma charakteru solidarnego, wnoszę o zasadzenie od pozwanych K. B. i E. B. (1) na rzecz powoda (...) Bank S.A. z siedzibą we W. powyższego roszczenia z zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia z obowiązku zapłaty drugiego pozwanego (odpowiedzialność in solidum) - ( żądanie zasądzenia roszczenia in solidum);

III.  ewentualnie, na wypadek oceny, że obowiązek zapłaty przez pozwanych na rzecz powoda nie ma charakteru solidarnego ani charakteru in solidum, wnoszę o:

-

zasądzenie od pozwanego K. B. na rzecz powoda (...) Bank S.A. z siedzibą we W. kwoty 104.024,58 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 6 kwietnia 2023 r. do dnia zapłaty, na którą to należność składa się kwota 12.042,19 zł, tytułem zwrotu pozostałej części kapitału kredytu oraz kwota 92.982,39 zł, tytułem bezpodstawnego wzbogacenia (korzyści) uzyskanego przez stronę pozwaną kosztem powoda wobec wykonywania przez powoda umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) standardowe oprocentowanie z dnia 23 listopada 2006 r.;

-

zasądzenie od pozwanej E. B. (1) rzecz powoda (...) Bank S.A. z siedzibą we W. kwoty 104.024,58 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 6 kwietnia 2023 r. do dnia zapłaty, na którą to należność składa się kwota 12.042,19 zł, tytułem zwrotu pozostałej części kapitału kredytu oraz kwota 92.982,39 zł, tytułem bezpodstawnego wzbogacenia (korzyści) uzyskanego przez stronę pozwaną kosztem powoda wobec wykonywania przez powoda umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) standardowe oprocentowanie z dnia 23 listopada 2006 r.;

( żądanie zasądzenia roszczenia głównego w częściach równych).

Na wypadek oddalenia żądania zasądzenia roszczenia dotyczącego zapłaty bezpodstawnego wzbogacenia (korzyści) uzyskanego przez stronę pozwaną kosztem powoda wobec wykonywania przez powoda Umowy, która została uznana w prawomocnie zakończonym postępowaniu sądowym za nieważną, wniósł o dokonanie sądowej waloryzacji wartości świadczenia powoda wobec pozwanych o zwrot środków pieniężnych w wysokości 354.224,65 zł otrzymanych przez pozwanych w okresie od listopada 2006 r. do maja 2007 r. na podstawie Umowy, która została uznana w prawomocnie zakończonym postępowaniu sądowym za nieważną poprzez zmianę jego wysokości polegającą na jego podwyższeniu o 110.100,68 zł (ukształtowanie) i zasądzenie z tego tytułu od pozwanych na rzecz powoda kwoty 110.100,68 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia wydania wyroku w niniejszej sprawie do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu wskazała, że przed Sądem Okręgowym w Toruniu zapadł wyrok ustalający, że umowa kredytu zawarta pomiędzy stronami jest nieważna, a wyrok ten jest prawomocny. W ocenie pozwanego wyrok ten nie rozstrzygnął pomiędzy stronami wszystkich kwestii dotyczących wzajemnych rozliczeń stron nieważnej umowy kredytu.

Pozwani E. B. (1) i K. B. w odpowiedzi na pozew (k. 108-) wnieśli o oddalenie powództw w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazali, że przed wytoczeniem powództwa potrącili przysługującą im wierzytelność wraz z odsetkami z wierzytelnością powoda z tytułu zwrotu kwoty udostępnionego kapitału, wskutek czego wierzytelność powoda uległa umorzeniu. Całkowicie zakwestionowali natomiast żądanie powoda o zasądzenie wynagrodzenia za korzystanie z udostępnionego kapitału lub waloryzację świadczeń. Podkreślili, że żądanie wynagrodzenia za korzystanie z kapitału przedsiębiorcy w sytuacji, gdy wadliwie konstruuje on stosunek prawny z konsumentem – jest sprzeczne z celem Dyrektywy 93/13.

Sąd ustalił, co następuje:

Strony zawarły 23 listopada 2006 roku umowę kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) „Standardowe oprocentowanie” w kwocie 361 232,56 zł.

(dowód: umowa kredytu k. 24-26)

W ramach wykonania tej umowy powód wypłacił pozwanym łącznie kwotę 361 232,56 zł. Pozwani w wykonaniu nieważnej umowy uiścili na rzecz powoda łącznie 337 148,18 zł.

(bezsporne)

Sąd Okręgowy w Toruniu wyrokiem z 16 sierpnia 2021 roku wydanym w sprawie I C 1466/20 stwierdził, że umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) zawarta pomiędzy stronami jest nieważna. Wyrok uprawomocnił się 8 lutego 2022 roku.

(dowód: wyrok SO w Toruniu k. 317 akt I C 1466/20, wyrok SA w Gdańsku k. 380 akt I C 1466/20)

Pozwani pismem z 8 marca 2022 roku wezwali powoda do zapłaty kwoty 337 269,03 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego w terminie do 25 marca 2022 roku. Wezwanie doręczono powodowi 11 marca 2022 roku.

(dowód: wezwanie k. 115-116)

Powód pismami z 28 marca 2023 roku wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 605 605,36 zł, w tym 361 232,56 zł z tytułu zwrotu udostępnionego kapitału oraz 244 372,80 zł z tytułu zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia (wynagrodzenia za korzystanie z kapitału).

Wezwanie doręczono E. B. (1) 3 kwietnia 2023 roku.

(dowód: wezwania z 28.03.2023 r. k. 50-61, wydruk z PP k. 66)

Pozwana E. B. (1) pismem z 6 kwietnia 2023 roku złożyła powodowi oświadczenie o potrąceniu kwoty 378 164,05 zł (w tym 337 269,03 zł z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia i 40 895,02 zł z tytułu należnych odsetek od tej kwoty) z wierzytelnością banku w wysokości 361 232,56 zł.

(dowód: pismo z 06.04.2023 r. k. 67, oświadczenie o potrąceniu k. 68)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o wyżej wymienione dokumenty, w tym urzędowe (wyroki sądów) i prywatnych (pisma stron), których autentyczność nie była przez strony kwestionowana.

Sąd umorzył postępowanie co do kwoty 60 408,02 złotych wraz z odsetkami na podstawie art. 355 §1 k.p.c.

Powód w pozwie wystąpił z dwoma roszczeniami – zasądzenia zwrotu nienależnego świadczenia w postaci wypłaconej powodom kwoty kredytu (ostateczne żądanie 24 084,38 zł po potrąceniu) oraz zasądzenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanych (ostateczne żądanie 183 964,78 zł).

Powód przyznał w postępowaniu i swoim piśmie z 15 maja 2023 roku (k. 58), że potrącenie dokonane przez pozwanych było skuteczne co do kwoty 337 148,18 zł. Dlatego też dochodził w niniejszym procesie zasądzenia od pozwanych dalszej kwoty 24 084,38 zł jako zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia (pozostałej, niepotrąconej zdaniem powoda kwoty wypłaconego kredytu).

Złożone przez pozwanych oświadczenie z 6 kwietnia 2023 roku było skuteczne. Wbrew twierdzeniom powoda, pozwani byli uprawnieni do potrącenia całej przysługującej im wierzytelności w kwocie 378 164,05 zł. Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem.

W okolicznościach niniejszej sprawy wierzytelności obu stron z tytułu rozliczenia świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnej umowy stały się wymagalne w innych terminach:

-

wierzytelność pozwanych po wezwaniu powoda do zapłaty (k. 115-16) stałą się wymagalna 26 marca 2022 roku – po upływie terminu do zapłaty (po 25 marca 2022 r.),

-

wierzytelność powoda po wezwaniu pozwanych do zapłaty (k. 50-61) stała się wymagalna najwcześniej 6 kwietnia 2023 roku – po upływie terminu do zapłaty (po 3 dniach od doręczenia wezwania E. B.).

Wskutek powyższego dopiero w dniu 6 kwietnia 2023 roku stało się możliwe potrącenie obu wierzytelności, co też pozwana E. B. (1) uczyniła, składając powodowi oświadczenie o potrąceniu z 6 kwietnia 2023 roku. Dopiero bowiem w tym dniu obie potrącane wierzytelności stały się wymagalne.

Zgodnie natomiast z art. 499 k.c. oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. W okolicznościach niniejszej sprawy oświadczenie pozwanych o potrąceniu w chwili jego doręczenia powodowi miało moc wsteczną, ale tylko od dnia 6 kwietnia 2023 roku, kiedy to potrącenie stało się możliwe.

Nie miał racji powód, twierdząc, że potrącenie obu wierzytelności było możliwe już dużo wcześniej i z tego powodu nie należą się powodom odsetki ustawowe za opóźnienie. Strona pozwana prawidłowo wskazała w swoim oświadczeniu, że dokonuje potrącenia zarówno kwoty 361 232,56 zł z tytułu zwrotu nienależnie spełnionych świadczeń (ostatecznie była to bezsporna kwota 337 148,18 zł), jak i odsetek ustawowych za opóźnienie w wysokości 40 895,02 zł (ostatecznie odsetki te wyniosły 40 880,37 zł – zob. odpowiedź na pozew k. 109). Skoro wierzytelność pozwanych stała się wymagalna dużo wcześniej, już 26 marca 2022 roku, to za okres od 26 marca 2022 roku do chwili skutecznego potrącenia wierzytelności 6 kwietnia 2023 roku pozwani byli uprawnieni do naliczenia odsetek od zaległej kwoty. Potrącenie stało się możliwe dopiero 6 kwietnia 2023 roku (wymagalność wierzytelności powoda) i dopiero od tego czasu odsetki od obu wierzytelności byłyby nienależne, wskutek mocy wstecznej oświadczenia o potrąceniu. Nie miało to jednak znaczenia w realiach niniejszej sprawy, ponieważ pozwana E. B. sporządziła oświadczenie o potrąceniu właśnie w dniu 6 kwietnia 2023 roku i co do zasady okres naliczania odsetek wskazany w tym oświadczeniu był prawidłowy.

Sąd wziął pod uwagę fakt, że w oświadczeniu o potrąceniu pozwani wskazali zawyżoną kwotę potrącanej wierzytelności i odsetek, uznając, że potrącenie było ostatecznie skuteczne w zakresie kwoty 378 028,55 zł (337 148,18 zł z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia i 40 880,37 zł z tytułu odsetek). Złożenie przez pozwanych tego oświadczenia skutkowało więc umorzeniem wierzytelności powoda z tytułu przysługującego mu zwrotu nienależnego świadczenia w całości co do kwoty 361 232,56 zł.

Podkreślenia wymaga, że powód przed wytoczeniem powództwa uznał skuteczność potrącenia co do kwoty 337 148,18 zł. W niniejszym postępowaniu dochodził natomiast dalszej kwoty 24 084,38 zł. Co do tej kwoty pozwani w odpowiedzi na pozew (k. 108v) podnieśli więc skutecznie zarzut potrącenia w związku ze złożeniem powodowi oświadczenia z 6 kwietnia 2023 roku. Czynności tej dokonali zgodnie z art. 203 ¹ k.p.c. Wierzytelność powoda, której dochodził niniejszym pozwem uległa więc umorzeniu zgodnie z art. 498 § 2 k.c.

Odnosząc się natomiast do żądania zapłaty z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanych (tzw. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału udostępnionego pozwanym na podstawie nieważnej umowy kredytu), w ocenie Sądu wyłączona jest możliwość skutecznego wystąpienia przez bank z żądaniem zapłaty wynagrodzenia przez kredytobiorcę za korzystanie z kapitału uzyskanego w następstwie nieważnej umowy kredytu frankowego, czy też z żądaniem sądowej waloryzacji kapitału (zgłoszonej jako roszczenie ewentualne).

Jakakolwiek próba konstruowania roszczeń, których istnienie zmierzałoby do zniweczenia ochronnej funkcji przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych, czy też celu przepisów o nieważności umowy jest niedopuszczalna. Bezwzględna nieważność umowy, jako sankcja naruszenia norm uznawanych przez ustawodawcę za podstawowe, nie może być niwelowana przez poszukiwanie w innych normach podstawy do ustalenia praw i obowiązków stron w sposób odpowiadający treści nieważnego stosunku prawnego, w szczególności w zakresie wykraczającym poza świadczenia o charakterze restytucyjnym, zmierzające do zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy. W przypadku nieważności (braku możliwości obowiązywania) umowy na skutek zastosowania sankcji dotyczących niedozwolonych postanowień umownych, próba wykreowania roszczeń przysługujących przedsiębiorcy oznaczałaby naruszenie wynikającego z art. 7 dyrektywy 93/13 obowiązku zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami. Gdyby przedsiębiorca pomimo zastosowania postanowień niedozwolonych mógł nadal czerpać korzyści z zawartej umowy, całkowicie zniwelowałoby to, wielokrotnie przywoływany w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, odstraszający charakter norm zawartych w dyrektywie.

Kwota wynagrodzenia wyliczona przez powoda w istocie stanowi odpowiednik (uśrednioną wartość) odsetek kapitałowych obliczonych według stawki WIBOR i przeciętnych marż banków. Uwzględnienie stanowiska powoda doprowadziłoby w istocie do sui generis "reaktywacji" nieważnej umowy kredytowej stron w zakresie oprocentowania, co pozostawałoby w sprzeczności z koniecznością zaniechania stosowania nieuczciwego warunku, który skutkował taką sankcją oraz zapobieżenia uzyskania przez kredytodawcę z tego tytułu korzyści.

W polskim systemie prawa cywilnego brak jest jakiegokolwiek przepisu prawa mogącego stanowić podstawę prawną takiego roszczenia, a w szczególności nie jest nim art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Z przepisów tych wynika bowiem obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia, zaś nienależnie spełnionym świadczeniem banku w niniejszym wypadku byłaby wyłącznie wypłata kapitału. Tymczasem „bezumowne korzystanie z kapitału banku” nie stanowi jakiegokolwiek świadczenia banku na rzecz kredytobiorcy, ale jest wynikającym z nienależnego świadczenia stanem faktycznym, które nie powoduje powstania żadnych roszczeń poza samym roszczeniem o zwrot rzeczonego kapitału. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału przez kredytobiorcę, a nie przez bank, bank nie mógł uzyskać potencjalnego zysku (chociażby przez udzielenie kredytu innej osobie) nie ma tutaj żadnego znaczenia, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie przewiduje obowiązku zapłaty lucrum cessans - w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2 k.c.). Także okoliczność, że prawo cywilne przewiduje roszczenia o zapłatę wynagrodzenia lub odszkodowania za korzystanie z cudzej rzeczy bez podstawy prawnej (art. 224 k.c. i art. 18 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego) nie może uzasadniać wniosku, że również za bezumowne korzystanie z kapitału przysługuje wynagrodzenie lub odszkodowanie. Mianowicie pieniądze nie są rzeczą (art. 45 k.c. a contrario), a zatem stosowanie do nich przepisów dotyczących rzeczy, nawet w drodze analogii, byłoby nieuprawnione. Należy zauważyć, że w istocie jedynym przewidzianym przez prawo cywilne świadczeniem związanym z korzystaniem z cudzego kapitału są odsetki, które mogą mieć postać odsetek umownych albo ustawowych (art. 359 k.c., art. 481 k.c.). Natomiast w przypadku uznania umów kredytu za nieważne żadne z tych odsetek nie przysługiwałyby pozwanemu, ponieważ brak byłoby podstawy umownej do zapłaty odsetek, skoro umowy zostałyby uznane za nieważne. Również odsetki ustawowe za opóźnienie nie przysługiwały pozwanemu, wskutek potrącenia jego wierzytelności przez pozwanych w terminie jej płatności.

Stanowisko Sądu o braku podstaw do zasądzenia na rzecz banku jakichkolwiek kwot potwierdza wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (sygn. C-520/21) z 15 czerwca 2023 roku, który wskazał, że po uznaniu umowy kredytu hipotecznego za nieważną ze względu na nieuczciwe warunki konsumenci mogą dochodzić względem banków roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych, natomiast banki nie mają tego prawa.

Trybunał wskazał, że z uwagi na charakter i znaczenie interesu publicznego, jakim jest ochrona konsumentów, dyrektywa 93/13 zobowiązuje państwa członkowskie, co wynika z jej art. 7 ust. 1 w związku z jej motywem dwudziestym czwartym, do zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami. W tym celu sądy odsyłające są zobowiązane do odstąpienia od stosowania nieuczciwych warunków umowy, aby nie wywierały one, w braku sprzeciwu konsumenta, wiążących wobec niego skutków. W konsekwencji warunek umowny uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. W związku z tym sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno mieć co do zasady skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku rzeczonego warunku.

Trybunał przypomniał również, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 wymaga, aby państwa członkowskie przewidziały, że nieuczciwe warunki nie wiążą konsumentów „na mocy prawa krajowego”. Niemniej jednak ustalenie przez prawo krajowe ram prawnych ochrony zagwarantowanej konsumentom przez dyrektywę 93/13 nie może zmienić zakresu i – w związku z tym – istoty tej ochrony, podważając tym samym wzmocnienie skuteczności wspomnianej ochrony poprzez przyjęcie jednolitych zasad dotyczących nieuczciwych warunków, które to wzmocnienie było zamiarem prawodawcy Unii. W konsekwencji, o ile do państw członkowskich należy określenie za pomocą prawa krajowego warunków, w ramach których następuje stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku zawartego w umowie i w ramach których następują konkretne skutki tego stwierdzenia, o tyle jednak takie stwierdzenie powinno umożliwić przywrócenie sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument znajdowałby się w braku takiego nieuczciwego warunku, uzasadniając w szczególności prawo do zwrotu korzyści nienależnie nabytych przez przedsiębiorcę, ze szkodą dla konsumenta, w oparciu o wspomniany nieuczciwy warunek.

W konsekwencji powyższego TSUE stwierdził, że w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości (…) art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Sąd nie podziela również wyrażanego czasami przez banki poglądu, że podstawę prawną żądań o wynagrodzenie z korzystania z kapitału można znaleźć w przepisach ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i orzecznictwie sądów administracyjnych w tym zakresie. Sprawa niniejsza ma charakter sprawy cywilnej i ewentualna podstawa prawna do zasądzenia roszczenia musi wynikać z przepisów prawa cywilnego.

Uznanie, że roszczenie banku o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału nie istnieje co do zasady, uzasadniało pominięcie wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na podstawie art. 235 ² §1 pkt 2 k.p.c.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania Sąd oddalił powództwo o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z kapitału ani nie znalazł uzasadnienia dla dokonania waloryzacji roszczeń powoda.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. na zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu. Pozwany przegrał proces w całości – zarówno w zakresie roszczenia o zwrot części nienależnie wypłaconej kwoty kredytu (świadczenie spełnione), jak i w zakresie żądania zapłaty z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału (roszczenie bezzasadne). Na koszty pozwanych, których obowiązkiem zwrotu Sąd obciążył w całości powoda składają się wynagrodzenie pełnomocnika radcy prawnego w wysokości 10 800 zł, ustalone według stawki minimalnej na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opat za czynności radców prawnych oraz opłaty skarbowe od pełnomocnictwa w łącznej wysokości 34 zł.