Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lipca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodnicząca Sędzia SO Joanna Grzempka

Protokolant sekr. sąd. Natalia Kuc

po rozpoznaniu w dniu 19 lipca 2023 r. w Toruniu na rozprawie

sprawy z powództwa B. S. i K. S.

przeciwko (...) Bank spółce akcyjnej we W.

o zapłatę i o ustalenie

zasądza od pozwanego (...) Bank spółki akcyjnej we W. na rzecz powodów B. S. i K. S. 24 550,71 zł (dwadzieścia cztery tysiące pięćset pięćdziesiąt złotych siedemdziesiąt jeden groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 lutego 2023 r. do dnia zapłaty;

oddala powództwo o zapłatę w pozostałym zakresie;

ustala nieistnienie między stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) zawartej dnia (...) r.;

zasądza od pozwanego na rzecz powodów 1 868 zł (tysiąc osiemset sześćdziesiąt osiem złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 829/23

UZASADNIENIE

Powodowie w pozwie przeciw (...) Bank spółce akcyjnej we W. wnieśli o

- zasądzenie od pozwanego na ich rzecz 116.801,63 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 15 lutego 2023 r. do dnia zapłaty tytułem świadczeń spełnionych przez powodów na mocy nieważnej umowy w okresie od 6 grudnia 2007 r. do 12grudnia 2022 .

- ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu (...)z dnia (...) 2007 r.

Podstawą roszczeń powodów było twierdzenie, że zakwestionowana umowa jest nieważna sprzeczność zastosowanego w umowie mechanizmu waloryzacji i zawarcie w niej klauzul abuzywnych - § 2 ust. 1, § 3 ust. 2, § 5 ust. i 5, prowadzących do indeksacji świadczeń stron miernikami wartości.

Powodowie sformułowali też roszczenie ewentualne na wypadek uznania przez sąd, że umowa stron może zostać utrzymana w mocy.

Pozwany bank konsekwentnie wnosił o oddalenie powództwa kwestionując wszelkie zarzuty podniesione w pozwie. Niezależnie od tego pozwany podniósł zarzut nadużycia prawa przez powodów, zarzut potrącenia z wierzytelnością powodów (o ile ta istnieje) z wierzytelnością dotyczącą a) zwrotu wypłaconego powodom kapitału 92.250,92 zł i b) wynagrodzenia za korzystanie z kapitału 40.778,90 zł.

Sąd ustalił, co następuje.

W 2007 r. powodowie planowali zakup mieszkania i potrzebowali kredytu w wysokości 92.000 zł. Pozwany bank przedstawił im korzystną ich zdaniem ofertę, dlatego powodowie się na niego zdecydowali. W banku tym zaproponowano im wyłącznie kredyt waloryzowany kursem CHF.

Powodom nie wyjaśniono mechanizmu waloryzacji oferowanego im kredytu. Nie przedstawiono symulacji opartych na oferowanym im kredycie wskazujących na skutki wzrostu kursu CHF. Powodowie mieli co do zasady świadomość tego, że wysokość ich zobowiązania będzie zależała od kursu fraka szwajcarskiego, jednak kierowali się tym, że jest to stabilna waluta oraz że wszyscy zaciągają tego typu kredytu. Kurs franka szwajcarskiego kształtował się wówczas na poziomie ok. 2,40 zł.

Powodom nie przedstawiono informacji o rzeczywistym ryzyku wiążącym się z zawieraną umową.

W tym czasie powód był instruktorem nauki jazdy, a powódka zajmowała się dziećmi. Powodowie pozostawali i nadal pozostają w ustroju wspólności ustawowej małżeńskiej.

dowód:

zeznania powódki k. 138v-139

zeznania powoda k. 139

W dniu (...) 2007r. powodowie zawarli z pozwanym bankiem umowę kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...). Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 92.250,92 zł nominowanego do CHF, wg kursu kupna walut dla CHF obowiązującego w banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy, przy czym kredyt wypłacany jest w złotych. Umowa została zawarta na 300 miesięcy (§ 2 ust. 1 umowy). Kredyt przeznaczony był na sfinansowanie nabycia i remontu lokalu mieszkalnego (§ 1 ust. 1 umowy).

Zgodnie z § 3 ust. 2 umowy, kredyt wypłacany jest w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transzy) na CHF wg kursu kupna walut dla CHF ustalanego przez bank i obowiązującego w banku w dniu wypłaty środków. Zgodnie z § 5 ust. 4 raty kredytu wraz z należnymi odsetkami płatne są w złotych w kwocie stanowiącej równowartość CHF na rachunek wskazany w umowie.

W myśl § 5 ust. 3 umowy, wysokość rat kapitałowo-odsetkowych zostanie ustalona po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na CHF stosownie do postanowień umowy. W myśl § 5 ust. 5 jako datę spłaty przyjmuje się datę wpływu środków na rachunek kredytu. Kwota wpłaty raty w złotych przeliczana jest na CHF wg kursu sprzedaży obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do banku.

dowód:

umowa kredytu k. 23-25

Kredyt został uruchomiony w dniu 9 listopada 2007 r. przy wypłatę na rachunek powodów kwoty 92.250,92 zł (kurs 2,132).

dowód:

informacja pozwanego k .31-32

Z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych i innych opłat związanych z przedmiotową umową powodowie uiścili na rzecz pozwanego kwotę 116.801,63 zł.

dowód:

zaświadczenie pozwanego z dnia 28 grudnia 2022 r. k. 33-35

Sąd zważył, co następuje.

Stan faktyczny sprawy został ustalony na podstawie dowodów powołanych powyżej, które w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy były wiarygodne.

Dokumenty prywatne nie były kwestionowane przez strony. Odnosi się to w szczególności do zaświadczenia o wysokości spłaconego kredytu – dokumentu pochodzącego od pozwanego.

W pełni wiarygodne były zeznania powodów. Sąd miał na uwadze, że przesłuchanie stron jest dowodem akcesoryjnym, jednak w niniejszej sprawie był to dowód istotny przede wszystkich dla ustalenia konsumenckiego charakteru umowy.

Powódka logicznie i spójnie zrelacjonowała okoliczności zawarcia kwestionowanej umowy, a powód potwierdził jego zeznania.

Dokumenty znajdujące się w aktach sprawy lub do nich dołączone stanowią dowody bez wydawania odrębnego postanowienia (art. 243 ² k.p.c.). Sąd za podstawę ustaleń faktycznych w sprawie przyjął jednak tylko te z nich, które służyły udowodnieniu twierdzeń faktycznych stron, bo taka jest funkcja dowodu, a nie przytoczeniu czy poszerzeniu argumentacji procesowej strony.

Mając na uwadze poczynione ustalenia faktyczne i ich ocenę prowadzącą do konkluzji o nieważności spornej umowy oraz stanowisko powodów domagających się ustalenia nieważności umowy w całości, Sąd uznał, że rozstrzygnięcie sprawy sprowadza się do prostej operacji arytmetycznej. Uzasadniało to pominięcie dowodów z opinii biegłego.

Sąd nie uwzględnił wniosku pozwanego o sprawdzenie wartości przedmiotu sporu, uznając, że w pozwie wartość ta została oznaczona w sposób prawidłowy. Oba roszczenia dochodzone kumulatywnie przez powodów w ramach niniejszego sporu sądowego mają charakter majątkowy. Dla ustalenia wartości przedmiotu sporu roszczenia te stosownie do art. 21 k.p.c. podlegają zsumowaniu.

Merytoryczną ocenę roszczeń należy rozpocząć od rozpoznania zarzutów abuzywności postanowień przedmiotowej umowy kredytowej. Przedmiotem oceny należy uczynić postanowienia umowne wprowadzające mechanizm waloryzacji, które przewidywały przeliczenie kredytu udzielonego we frankach szwajcarskich na złote polskie, w których nastąpiła wypłata, oraz przeliczanie rat wpłacanych w złotych na franki szwajcarskie według kursu – odpowiednio – kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego ustalonego jednostronnie przez bank (...) - § 2 ust. 1, § 3 ust. 2, § 5 ust. 3-5.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 25 listopada 2020 r. (VI ACa 779/19) unormowania zawarte w art. 385 ¹ i nast. k.c. mają charakter szczególny w stosunku do tych przepisów, które mają ogólne zastosowanie do kształtowania przez kontrahentów treści umowy (np. art. 58, 353 ¹ , czy 388 k.c.). Stanowią implementację w polskim prawie postanowień dyrektywy nr 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich, co rodzi określone konsekwencje dla ich wykładni. Przede wszystkim musi ona prowadzić do takich rezultatów, która pozwoli urzeczywistnić cele dyrektywy. Sądy krajowe, stosując prawo wewnętrzne, zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, by dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu rozpatrywanej dyrektywy, tak by osiągnąć przewidziany w niej rezultat, a zatem zastosować się do art. 288 akapit trzeci Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Krajowe sądy i trybunały powinny tak wykładać prawo wewnętrzne, aby w pełni uwzględniało ono nie tylko literę, ale i ducha prawa unijnego. Stosując art. 385 ¹ k.c. należy stosować wykładnię przyjazną dla prawa unijnego. Ten obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem Unii jest w istocie nierozerwalnie związany z systemem Traktatu, gdyż zezwala sądom krajowym na zapewnienie, w ramach ich właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu zawisłych przed nimi sporów.

Ocena postanowień umowy z punktu widzenia zarzutu abuzywności dokonywana być powinna według zasad przewidzianych w art. 385 ¹ k.c., a zatem według stanu z chwili jej zawarcia oraz w okolicznościach jej zawarcia. Istotne jest zatem przeprowadzenie kontroli incydentalnej wzorca w chwili zawierania umowy, a nie jej wykonywania. Tym samym obojętne dla wyniku sprawy jest ustalanie czy w istocie kurs przyjęty przez pozwany w Tabeli odstawał odbiegał od innych kursów oferowanych na rynku. Istotna pozostaje w tym zakresie jedynie chwila zawarcia umowy (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 21 grudnia 2016 r., połączone sprawy C – 154/15, C-307/15 i C-308/15). Przeciwne stanowisko prowadziłoby do sytuacji, w której zależnie od momentu oceny, ta sama klauzula umowna byłaby odmiennie oceniana pod kątem abuzywności.

Bezsprzecznie stronami umowy byli przedsiębiorca - bank, oraz konsumenci - powodowie, a wskazane klauzule zawarte zostały we wzorcu umowy inkorporowanym do treści umowy.

Odnosząc się do kolejnych przesłanek wynikających z art. 385 ¹ k.c., przypomnieć należy, że dobre obyczaje oznaczają szacunek do kontrahenta, wskutek czego sprzeczne z nimi są działania wykorzystujące m.in. niewiedzę, brak doświadczenia drugiej strony, naruszenie zasady równorzędności stron (K. Zagrobelny [w:] Kodeks cywilny. Komentarz pod red. E. Gniewka, Warszawa 2011 str. 364). Chodzi więc o postępowanie nierzetelne, nieuczciwe, sprzeczne z akceptowanymi standardami działania. Natomiast rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków wynikających z umowy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, z dnia 3 lutego 2006 r. I CK 297/05, z dnia 27 października 2006 r., I CSK 173/06, z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14). Dla oceny, czy zachodzi sprzeczność z dobrymi obyczajami stosownie do dyrektywy 93/13/EWG, istotne jest, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument zgodziłby się na sporne postanowienie wzorca w drodze negocjacji indywidualnych (wyrok TSUE z dnia 14 marca 2013 r., C-415/11).

W ocenie Sądu, wobec określenia kwoty świadczenia tj. kwoty kredytu w PLN poprzez następne odniesienie jej do waluty obcej, postanowienia umowy dotyczące metody oznaczenia kwoty kredytu i przeliczenia wypłaconej powodom kwoty na walutę obcą określały główne świadczenie stron. Determinowały one bowiem sposób ustalenia relacji franka szwajcarskiego do PLN, a w konsekwencji decydowały o ustaleniu sumy złotych polskich udostępnionej powodom, a więc o kwocie kredytu, czyli głównego świadczenia strony.

Dopuszczalna była kontrola wskazanych postanowień umownych z perspektywy art. 385 ¹ § 1 k.c., gdyż postanowienia te nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jak wskazuje się w orzecznictwie, wymóg jednoznacznego i zrozumiałego sformułowania postanowienia umowy, określany zasadą transparentności, obejmuje dwa elementy. Zrozumiałość dotyczy zarówno treści jak i formy wzorca, natomiast wymóg jednoznacznego jego sformułowania odnosi się wyłącznie do treści, zmierzając do zapobiegania sformułowaniom, które mogą prowadzić do wieloznaczności tekstu. Zatem przesłanka wynikająca z art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. jest spełniona tylko wtedy, gdy postanowienie wzorca nie budzi wątpliwości co do jego znaczenia, innymi słowy, gdy wynika z niego tylko jedna możliwa interpretacja dla przeciętnego, typowego konsumenta (por. wyroki SN z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12, z dnia 13 czerwca 2012 r., II CSK 515/11). Bez znaczenia jest natomiast, czy przeciętny, typowy konsument, prawidłowo rozumiejący treść zawartego we wzorcu postanowienia, aprobuje, czy wręcz akceptuje tę treść. Ta ostatnia okoliczność nie mieści się już w ustawowej przesłance sformułowania postanowienia wzorca, określającego główne świadczenia stron, w sposób jednoznaczny, wyartykułowanej w art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., CSK 1049/14). Trzeba też przywołać tu stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zawarte w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r. (C-26/13) w którym wskazano, że art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku warunku umownego takiego jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne.

Zdaniem Sądu postanowienia umowne zawarte w dotyczące waloryzacji nie spełniają wymogu jednoznaczności. W ich świetle ustalenie wysokości kredytu poprzez przeliczenie wypłacone kwoty na CHF w dniu wypłaty według kursu ustalanego jednostronnie przez bank (§ 3 ust. 2 umowy) na podstawie mechanizmu nieujawnionego i niepoddającego się weryfikacji kredytobiorców, nie było możliwe. Mówiąc wprost powodowie nie mieli możliwości ustalenia jak zostanie obliczona wysokość ich zobowiązania – zwłaszcza że wyplata kredytu następowała w 2 transzach, w odstępie kilku miesięcy , równowartość jakiej kwoty CHF będą zobowiązani zwrócić bankowi, nie mogli w żadnym trybie zakwestionować kursu zastosowanego do ustalenia tej kwoty.

Konsekwencją powyższego jest dopuszczalność oceny wskazanych postanowień umownych z punktu widzenia przesłanek abuzywności.

Postanowienia umowne zawierające klauzulę waloryzacyjną nie były uzgodnione indywidualnie. Bank nie przedstawił dowodu przeciwnego (art. 385 ¹ § 4 k.c.). Ponadto zważywszy że analizowane postanowienie dotyczy kursów walut, uzgodnienie indywidualne powinno dotyczyć właśnie tego elementu. Ponad wszelką wątpliwość powodowie nie mogli negocjować kursów walut stosowanych w umowie.

Oceniając czy analizowane postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, trzeba wyeksponować fakt, że ustalanie kursu waluty franka szwajcarskiego dla określenia kwoty kredytu w PLN stanowiącego podstawę przeliczenia kwoty oznaczonej w umowie, pozostawione było w wyłącznej gestii banku. Nie zostało przy tym w umowie ustalone, w jaki sposób i na podstawie jakich czynników czy wskaźników bank może ustalać kurs kupna czy sprzedaży franka szwajcarskiego. W efekcie powyższego, w chwili zawarcia umowy konsument nie miał możliwości oceny jak będzie kształtowała się kwota kredytu i następnie jego zobowiązanie z tytułu zawartej umowy kredytu w postaci spłat rat kredytowych. Pozostawienie tak istotnej kwestii kreującej wysokość świadczenia, w sferze wyłącznych nieweryfikowalnych decyzji banku, pozwalało na uznanie wskazanych postanowień za kształtujące obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, przez które rozumieć należy ukształtowanie stosunku umownego w sposób transparentny i weryfikowalny dla konsumenta. Postanowienie to rażąco naruszało interesy powodów.

Postanowienia umowy kredytu, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron (zob. wyroki Sądu Najwyższego z: 22 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 1049/14; 1 marca 2017 r., sygn. akt IV CSK 285/16; 19 września 2018 r., sygn. akt I CNP 39/17; 24 października 2018 r., sygn. akt II CSK 632/17; 13 grudnia 2018 r„ sygn. akt V CSK 559/17; 27 lutego 2019 r„ sygn. akt II CSK 19/18; 4 kwietnia 2019 r., sygn. akt III CSK 159/17; 9 maja 2019 r., sygn. akt I CSK 242/18; 29 października 2019 r., sygn. akt IV CSK 309/18; 11 grudnia 2019 r., sygn. akt V CSK 382/18; 30 września 2020 r., sygn. akt I CSK 556/18; 2 czerwca 2021 r., sygn. akt I CSKP 55/21, z 28 września 2021 r. Sygn. akt I CSKP 74/21). Odnośnie do klauzul indeksacyjnych, w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości również wskazywano na nieuczciwy ich charakter (por. np. wyroki z dnia 14 marca 2019 r. C -118/17, z dnia 20 września 2018 r. C 51/17, z dnia 20 września 2017 r., C - 186/16). Tę linię orzecznictwa potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 kwietnia 2022 r. III CZP 40/22 wskazując, że sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Stanowisko wyrażone w tych orzeczeniach należy podzielić, bez potrzeby powtarzania zawartej w nich argumentacji prawnej.

Sąd Okręgowy uznaje za abuzywne te wszystkie postanowienia, które przesądzają o ryzyku walutowym, a więc postanowienia regulujące mechanizm waloryzacji kredytu, jak i poszczególnych rat kredytu, z uwagi na niedopełnienie przez pozwany bank wobec powodów obowiązku informacyjnego. W przypadku kredytu denominowanego czy indeksowanego w walucie obcej istotne są wszelkie informacje dostarczone przez przedsiębiorcę, które mają na celu udzielenie wyjaśnień konsumentowi co do funkcjonowania mechanizmu wymiany i związanego z nim ryzyka. Szczególne znaczenie mają wyjaśnienia dotyczące ryzyka dla kredytobiorcy związane z silną deprecjacją środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania oraz wzrost zagranicznej stopy procentowej. Kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu denominowaną/indeksowaną w walucie obcej ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może się dla niego okazać trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie (por. wyrok TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r. w sprawie C-609/19 i w sprawach połączonych od C-776/19 do 782/19). O ile można zgodzić się z pozwanym, że powodowie byli informowali o ryzyku walutowym związanym z zawieranymi umowami, to jednak w niniejszej sprawie brak jest podstaw do uznania, że zakres tych informacji pozwalał powodom na zrozumienie istoty i przede wszystkim potencjalnej skali tego ryzyka. Powodowie nie otrzymali wyczerpującej i dostatecznej informacji w zakresie klauzul przeliczeniowych oraz ryzyku kursowym, w jaki sposób tworzona jest tabela kursowa, przy jednoczesnym braku w umowie obiektywnych kryteriów ustalania kursu CHF, a udzielone informacje miały charakter blankietowy i niepełny.

Reasumując, zdaniem Sądu w ustalonym stanie faktycznym umowne klauzule waloryzacyjne, obciążające konsumentów nieograniczonym ryzykiem zmiany kursu waluty, w oparciu o które ustalana była wysokość zobowiązania kredytowego powodów, jak i wysokość rat kredytu, które obowiązani byli spłacać, są sprzeczne z dobrymi obyczajami i w sposób rażący naruszają interes powodów jako konsumentów (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

Bez postanowień, które zostały uznane za abuzywne, brak jest możliwości utrzymania w mocy spornych umów. Określenie sposobu przeprowadzenia przeliczenia świadczeń stron odnosi się do głównego przedmiotu umowy kredytu. Bez uregulowania miarodajnego kursu waloryzacja nie może zostać przeprowadzona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18). Również w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości przyjęto, że razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., C-118/17 i z dnia 5 czerwca 2019 r., C-38/17). W klauzuli przeliczeniowej nie da się wydzielić elementu, który normatywnie mógłby być odrębnie oceniany i stanowić podstawę do wyprowadzania wniosku o utrzymaniu waloryzacji. Brak jest również możliwości uzupełnienia umów po eliminacji z ich treści postanowień abuzywnych.

W wyroku z dnia 3 października 2019 r., C-260/18, TSUE negatywnie ocenił możliwość zastąpienia niewiążących konsumenta postanowień umownych poprzez zastosowanie rozwiązań opartych na ogólnych normach art. 56 k.c., 65 k.c., 353 ^{( ( 1))} k.c., 354 k.c. Wykluczył możliwość interpretowania art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sposób dopuszczający uzupełnianie tak powstałych luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od ewentualnej zgody stron umowy. TSUE wprawdzie dopuścił w drodze wyjątku, a więc pod pewnymi szczególnymi warunkami, możliwość zastąpienia nieuczciwych postanowień umownych przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, jednak wskazał, że nie jest możliwe uzupełnienie luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym. TSUE wyjaśnił, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, sąd przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Przede wszystkim chodziło tu o zaniknięcie ryzyka kursowego w sytuacji, gdy klauzule waloryzacyjne (w tej sprawie denominacyjne) określają główne świadczenia stron. W konsekwencji zastąpienie przez sąd klauzul abuzywnych, np. kursem średnim waluty obcej ogłaszanym przez NBP należy wykluczyć jako sprzeczne z celem dyrektywy 93/13. Możliwość zastępowania przez sąd nieuczciwych warunków zawartych w umowach została więc co do zasady wykluczona. Co prawda w orzeczeniu z 26 marca 2019 r. wydanym w sprawie C-70/17 TSUE wskazał, że art. 6 i 7 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich TSUE wskazał, że postanowienia dyrektywy nie sprzeciwiają się temu, by sąd krajowy zaradził skutkom nieważności takiego mającego nieuczciwy charakter warunku poprzez zastąpienie go przepisem, na którym został oparty ten warunek, w nowym brzmieniu, mającym zastosowanie w przypadku porozumienia stron pod warunkiem, że umowa kredytu hipotecznego nie może dalej obowiązywać w przypadku usunięcia tego mającego nieuczciwy charakter warunku i że stwierdzenie nieważności całej umowy naraża konsumentów na szczególnie niekorzystne konsekwencje. T en ostatni warunek, wobec jednoznacznego stanowiska powodów, nie został w niniejszej sprawie spełniony.

Powodowie jednoznacznie domagali się unieważnienia umowy, mając świadomość i będąc pouczonymi o ewentualnych konsekwencjach w postaci obowiązku wzajemnych rozliczeń i możliwych roszczeniach ze strony banku wynikających z unieważnienia umowy ( vide protokół rozprawy z dnia 27 lipca 2023 r.).

W efekcie powyższych rozważań Sąd przyjął, że umowa zawarta między powodami a (...) Bank S.A. z siedzibą we W. jest nieważna. Zwalnia to od potrzeby analizowania innych przyczyn nieważności podnoszonych w pozwie.

Na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. ( condictio sine causa) roszczenie o zwrot świadczenia zasługiwało na uwzględnienie. Nieważność umowy powodowała, iż świadczenie uiszczone przez kredytobiorców było nienależnym. Wysokość należności uiszczonych przez powodów na rzecz pozwanego wynikała z dokumentu prywatnego pochodzących od pozwanego.

Świadczenie w wykonaniu nieważnej od początku czynności prawnej podlega zwrotowi niezależnie od wiedzy powodów o nieważności umowy (art. 411 ust. 1 k.c. in fine).

Sąd uwzględnił zarzut potrącenia zgłoszony przez pozwanego w zakresie kwoty udostępnionego powodom kapitału tj. 92.250,92 zł. Nieważność umowy powoduje, że każda ze stron zyskuje uprawnienie do zwrotu świadczenia złożonego drugiej stronie. Z mocy art.

499 zd. 2 k.c. potrącenie ma moc wsteczną od momentu gdy stało się możliwe, a bez wątpienia było możliwe z chwilą powstania wierzytelności powodów i wezwania pozwanego do zwrotu spełnionego przez nich świadczenia.

Oświadczenie zostało złożone w zakresie pełnomocnictwa materialnoprawnego. Zdaniem Sądu potrącenie przez pozwanego nie zostało złożone pod warunkiem. Należy bowiem odróżnić potrącenie warunkowe (niedopuszczalne) od często stosowanego w praktyce składania w procesie oświadczenia o potrąceniu na wypadek, gdyby objęta petitum pozwu, a kwestionowana przez pozwanego wierzytelność okazała się w ocenie sądu uzasadnioną. W takim wypadku oświadczenie o potrąceniu nie jest uzależnione od spełnienia się warunku. Przeciwnie, jest ono definitywne, a jedynie jego skutek zależy od tego, czy spełni się przesłanka w postaci wzajemności wierzytelności (K. Zagrobelny [w:] E. Gniewek (red.) Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2011, str. 923).

Z tego względu zasądzona kwota została pomniejszona o wysokość wierzytelności pozwanego z tytułu udostępnionego powodom w związku z uruchomieniem kredytu, co prowadziło do częściowego oddalenia powództwa.

W pozostałym zakresie tj. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału, zarzut potrącenia nie zasługiwał na uwzględnienie. Pozwany wskazał w uzasadnieniu tej wierzytelności, iż obliczono ją wg normalnej typu rynkowej ceny usługi polegającej na udostępnieniu środków finansowych w złotych (k. 99-99v). Sąd podziela pogląd wyrażony przez TSUE w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C-520/21. W konkluzji swych rozważań TSUE przyjął, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę w całości podziela argumentację lezącą u podstaw powyższego stanowiska. W konsekwencji roszczenie skierowanie przeciwko konsumentowi o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia polegającego na uzyskaniu świadczenia w postaci kapitału na mocy umowy, uznanej za nieważną, należy uznać a limine za niedopuszczalne.

O odsetkach orzeczono zgodnie z art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. zasądzając je od 23 lutego 2023 r. tj. od upływu 30 dni na wykonanie zobowiązania, wyznaczonego przez powodów w piśmie z dnia 23 stycznia 2023 r. (k. 46), doręczonego pozwanemu tego samego dnia (k. 47).

W konsekwencji powództwo podlegało oddaleniu w zakresie, w jakim potrącenie doprowadziło do umorzenia wierzytelności powodów oraz w zakresie odsetek przekraczających wskazany wyżej okres.

Roszczenie o ustalenie oparte było na art. 189 k.p.c., a więc przesłanką materialnoprawną jego zasadności był interes prawny powodów w uzyskaniu wyroku ustalającego nieistnienie stosunku prawnego. Interes prawny zachodzi wtedy, gdy powód ochronę swojej sfery prawnej może uzyskać przez samo ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Innymi słowy, dla ustalenia, czy powód posiada interes prawny istotne jest to, aby rozstrzygnięcie wydane w oparciu o art. 189 k.p.c. gwarantowało mu skuteczną ochronę jego interesów (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 33/09, z dnia 19 września 2013 r., I CSK 727/12).

Należy oczywiście zgodzić się z poglądem, że interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego w zasadzie nie zachodzi, jeżeli zainteresowany może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw, w szczególności na drodze powództwa o spełnienie świadczenia (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2017 r., V CSK 52/17, z dnia 9 stycznia 2019 r. I CSK 711/17). Jednak w niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy, którego nie zaspokoi samo roszczenie pieniężne. Umowa nie została dotychczas wykonana, a w związku z tym tylko orzeczenie oparte na art. 189 k.p.c. wyeliminuje niepewność co do obowiązku dalszego spełniania świadczenia przez powodów.

Bezpodstawny był zarzut naruszenia art. 5 k.c. Nie sposób zarzucać powodom nadużycia prawa w sytuacji gdy zmierzają oni do wyeliminowania z obrotu prawnego nieważnej umowy, która tą nieważnością dotknięta jest wskutek działalności samego pozwanego – autora projektu umowy. Wskazać trzeba jeszcze na tzw. zasadę czystych rąk, w myśl której na nadużycie prawa nie może powoływać się podmiot, który sam zachowuje się w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Oznacza to że badając zgodność zachowania uprawnionego z normami moralnymi brać pod uwagę należy także postawę drugiej strony. Biorąc pod uwagę postawę banku w toku czynności prowadzących do zawarcia umowy oraz fakt, że przedstawił konsumentowi do podpisu umowę naruszającą fundamentalne zasady lojalnego, transparentnego obrotu prawnego, to jego negatywna ocena jest jednoznaczna, co eliminuje możliwość skutecznego powoływania przez bank na przepis art. 5 k.c.

O kosztach procesu orzeczono proporcjonalnie do wyniku sprawy (art. 100 k.p.c.). Powodowie mimo zgłoszenia zasadnego częściowo zarzutu potrącenia prowadzącego do umorzenia wierzytelności (co jest równoznaczne ze spełnieniem świadczenia), nie cofnęli powództwa w tym zakresie, domagając się zasądzenia w tej części spełnionego już świadczenia. Oznacza to, że w tym zakresie przegrali oni sprawę. Porównując wartość przedmiotu sporu z zakresem uwzględnionego roszczenia (w całości roszczenie niepieniężne i częściowo roszczenie pieniężne) stwierdzić, że powodowie wygrali proces w 56%. Proporcjonalnie do poniesionych kosztów (10.800 – stawka zastępstwa, 1000- opłata od pozwu, 34 zł – 2x opłata skarbowa od pełnomocnictwa) z czego przysługuje im zwrot 6627 zł. Pozwany wygrał sprawę w 44%, poniesione przez niego koszty wyniosły o 10.817 zł (zastępstwo procesowe wraz z opłatą od pełnomocnictwa), z czego przysługuje mu 4759 zł. W efekcie należało zasadzić od pozwanego na rzecz powodów 1 868 zł.