Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2024 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodnicząca Sędzia SO Joanna Grzempka

Protokolant sekr. sąd. Natalia Kuc

po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 2024 r. w Toruniu na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki akcyjnej w W.

przeciwko E. S. i R. S.

o zapłatę, ewentualnie o ukształtowanie

oraz z powództwa wzajemnego E. S. i R. S.

przeciwko (...) spółce akcyjnej w W.

o zapłatę

z powództwa głównego:

1.  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda 124 130,12 zł (sto dwadzieścia cztery tysiące sto trzydzieści złotych dwanaście groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia od 28 października 2022 r. do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie oraz oddala powództwo ewentualne,

3.  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda 2728,60 zł (dwa tysiące siedemset dwadzieścia osiem złotych sześćdziesiąt groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu

z powództwa wzajemnego:

1.  zasądza od pozwanego wzajemnego na rzecz powodów wzajemnych 29.443,35 (dwadzieścia dziewięć tysięcy czterysta czterdzieści trzy i 35/100) CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 lipca 2021 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanego wzajemnego na rzecz powodów wzajemnych w częściach równych 6434 zł (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 17/23

UZASADNIENIE

Powód (...) spółka akcyjna w W. w pozwie przeciw E. i R. małż. S. wniósł o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz 363.449,60 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 października 2022 r., która to kwota obejmowała:

-

252.436,56 zł jako równowartość kapitału wypłaconego na mocy umowy kredytu nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF

-

111.013,04 zł jako bezpodstawne wzbogacenie pozwanego w postaci równowartości kosztu korzystania z kwoty kredytu wskazanej powyżej

Na wypadek nieuwzględnienia roszczenia o zapłatę 111.013,04 zł powód wniósł ewentualnie o zmianę wysokości świadczenia (ukształtowanie) w ten sposób, że kwota należności banku od strony pozwanej z tytułu rozliczenia bądź bezskuteczności umowy wskazanej wyżej powinna być poddana waloryzacji sądowej w ten sposób, że poza roszczeniem o zwrot środków wypłaconych przy uruchomieniu kredytu, powodowi przysługuje dodatkowe świadczenie w wysokości 152.763,19 zł wynikającej z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza i w konsekwencji o zasądzenie takiej kwoty na rzecz powoda

W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości, wskazując, że:

- co do kwoty 139.961,37 zł pozwanym przysługuje wierzytelność wzajemna z tytułu świadczeń spełnionych na rzecz banku, którą pozwani przedstawili do potrącenia, nadto, pozwani konsekwentnie deklarowali wolę rozliczenia się z bankiem ze świadczeń spełnionych na mocy nieważnych umów

- co do pozostałych roszczeń powództwo jest bezzasadne i nie ma oparcia w przepisach prawa

Pozwani złożyli powództwo wzajemne, domagając się zasądzenia od powoda – pozwanego wzajemnego na ich rzecz 29.443,35 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 lipca 2021 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu części świadczeń spełnionych na rzecz pozwanego banku w wykonaniu nieważnej umowy.

Powód (pozwany wzajemny) wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego, podnosząc, że brak podstaw do uznania umowy kredytu wiążącej strony za bezwzględnie nieważną.

Sąd ustalił i zważył, co następuje.

Powoda i pozwanych (powodów wzajemnych) wiązała umowa kredytu nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF. Na mocy tej bank wypłacił kredytobiorcom 252.436,56 zł, zaś kredytobiorcy uiścili na rzecz banku 108.372,44 zł oraz 29.443,35 CHF.

Kredytobiorcy wytoczyli przeciwko bankowi powództwo o uznanie powyższej umowy za nieważną. Powództwo zostało uwzględnione prawomocnym obecnie wyrokiem Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 27 listopada 2020 r. sygn. akt I C 1350/20 (sygn. V ACa 120/21 SA w Gdańsku). Koszty procesu należne kredytobiorcom na mocy wyroków obu instancji (SO w sprawie I C 1350/20 i SA w Gdańsku w sprawie V ACa 120/21) wynoszą 19.934 zł.

Pismem z dnia 28 czerwca 2021 r. kredytobiorcy wezwali bank do zapłaty 108.372,44 zł i 29.443,35 CHF – do dnia 15 lipca 2021 r. W odpowiedzi z dnia 8 lipca 2021 r. bank poinformował, że zamierza złożyć skargę kasacyjną.

Pismem z dnia 20 września 2022 r. bank wezwał kredytobiorców do zapłaty 363.449,60 zł (kapitału kredytu oraz wynagrodzenia za korzystanie z kapitału) – w terminie miesiąca od dnia doręczenia wezwania. Pismo to zostało doręczone kredytobiorcom w dniu 27 września 2022 r.

Wraz z pismem z dnia 4 października 2022 r. doręczonym bankowi 14 października 2022 r. kredytobiorcy złożyli bankowi oświadczenie o potrąceniu kwot 108.372,44 zł tytułem wpłat z tytułu kredytu dokonanych w PLN, 29.443,35 CHF tytułem wpłat z tytułu kredytu dokonanych CHF oraz 19.934 zł tytułem kosztów procesu za obie instancje zasądzonych wskazanymi wyrokami.

Okoliczności bezsporne, a ponadto: wezwanie do zapłaty z dnia 20 września 2022 r. k. 104, oświadczenie o potrąceniu z dnia 4 października 2022 r. k. 105-108, wezwanie do zaplaty z 28 czerwca 2021 r. k. 100, odpowiedź z dnia 8 lipca 2021 r. k. 101; zaświadczenia o wysokości spłat k. 112-115, k. 116-118, lista operacji bankowych k. 119-120; umowa kredytu k. 24-27, wyroki SA w Gdańsku k. 44-56 i SO w Toruniu k. 64

Powództwo główne

Roszczenie o zapłatę 252.436,56 zł jako równowartości kapitału wypłaconego na mocy umowy kredytu co do istoty było uzasadnione. Dochodzona kwota stanowi bowiem świadczenie, które kredytobiorcy powinni zwrócić bankowi. Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a według art. 410 k.c. zasadę tę odnosi się w szczególności do nienależnego świadczenia, które występuje m.in. jeżeli czynność prawa zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia – a z takim przypadkiem mamy w niniejszej sprawie, skoro umowa kredytu została uznana na mocy art. 189 k.p.c. za nieważną ( ex tunc).

Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Powyższe przesłanki zostały spełnione w odniesieniu do kwoty 108.372,44 zł tytułem świadczeń kredytobiorców z tytułu nieważnej umowy oraz 19.934 zł tytułem zwrotu kosztów procesu stwierdzonych prawomocnym wyrokiem sądu (art. 203 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c.).

Oba roszczenia były wymagalne, gdyż w myśl art. 455 k.c. każda ze stron wezwała drugą stronę do wykonania zobowiązania (zwrotu nienależnego świadczenia).

Według art. 499 k.c. potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Skuteczność oświadczenia kredytobiorców o potrąceniu– w zakresie kwot 108.372,44 zł i 19.934 zł - nie budzi wątpliwości. Ponieważ termin miesięczny, wyznaczony przez bank w wezwaniu z 20 września 2022 r. upływał 27 października 2022 r. więc później niż termin wyznaczony przez kredytobiorców w wezwaniu z 28 czerwca 2021 r., umorzenie nastąpiło z tą wcześniejszą chwilą.

W myśl art. 498 § 2 k.c. wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. W świetle tego przepisu, należy uznać, że kredytobiorcy składając oświadczenie o potrąceniu doprowadzili do umorzenia przysługującej bankowi względem nich wierzytelności o zapłatę 128 306,44 zł (spłacone raty i koszty procesu). Potrącenie prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania tak samo jak jego wykonanie przez dłużnika. Skoro bank, mimo potrącenia, nie cofnął pozwu w zakresie objętym potrąceniem, to w istocie dochodził zobowiązania już nieistniejącego. Kredytobiorcy nie są już jednak zobowiązani wobec banku z tytułu zwrotu 128.306,44 zł z żądanymi odsetkami. Powództwo w tej części podlegało zatem oddaleniu. Natomiast nieobjęta potrąceniem wierzytelność banku wobec kredytobiorców to pozostała część kapitału tj. 124.130,12 zł i w tej części powództwo wraz z żądanymi odsetkami było zasadne (art. 410 k.c. w zw. z art. 455 k.c. i art. 481 § 1 k.c.).

W ocenie Sądu nie było podstaw do objęcia potrąceniem kwoty 11.654,93 zł jak też 3166,50 CHF, gdyż pozwani nie wykazali w transparentny, jednoznaczny sposób iż wierzytelność tej wysokości przysługuje im względem banku. Samo stwierdzenie, iż jest to kwota odsetek ustawowych, jest niewystarczające do uznania, że istotnie taka wierzytelność im przysługuje.

W kwestii roszczenia o zwrot wartość świadczenia polegającego na umożliwieniu kredytobiorcom korzystania z kapitału, Sąd odwołuje się do argumentacji zawartej w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C-520/21. W sprawie tej TSUE rozważał, czy w warunkach istniejących po uznaniu umowy zawartej z konsumentem za nieważną w całości, przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Rozstrzygając to zagadnienie TSUE wyszedł z założenia, że zgodność z prawem Unii przepisów krajowych regulujących praktyczne skutki nieważności umowy kredytu hipotecznego z powodu istnienia nieuczciwych warunków zależy od tego, czy przepisy te, po pierwsze, pozwalają na przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji konsumenta, w której znajdowałby się on w braku tej umowy, a po drugie, nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku zamierzonego w dyrektywie 93/13.

W konkluzji swych rozważań TSUE przyjął, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę w całości podziela argumentację leżącą u podstaw powyższego stanowiska. W konsekwencji roszczenie skierowane przeciwko konsumentowi o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia polegającego na uzyskaniu świadczenia w postaci kapitału na mocy umowy uznanej następnie za nieważną, należy uznać a limine za niedopuszczalne.

Niedopuszczalność omawianego roszczenia należy też przyjąć na gruncie prawa polskiego. Nie istnieje bowiem ogólna norma przewidująca odpłatność korzystania z cudzego majątku. Podstawami takimi są np. przepisy o odsetkach umownych i za opóźnienie, przepisy o wynagrodzeniu za korzystanie z cudzej rzeczy czy przepisy regulujące określone typy umów, na podstawie których dochodzi do przekazania określonych dóbr do korzystania drugiej stronie umowy. Ustawodawca nie przewidział natomiast zasady odpłatności korzystania z korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej w reżimie odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Przeciwnie, podstawową postacią zwrotu korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej jest jej zwrot w naturze, bez powiększania o jakiekolwiek korzyści uzyskanej przez bezpodstawnie wzbogaconego. Żaden przepis nie przewiduje rozszerzenia obowiązku wzbogaconego o zwrot korzyści uzyskanych na skutek dysponowania przedmiotem wzbogacenia przez określony czas.

Podzielenie stanowiska banku prowadziłoby do wykreowania całkowicie nowego roszczenia, z trudnymi dla oszacowania skutkami dla całego obrotu cywilnoprawnego, gdyż w zasadzie w każdym przypadku bezpodstawnego wzbogacenia zubożony mógłby żądać zwrotu ekonomicznej wartości korzystania przez wzbogaconego z przedmiotu wzbogacenia. Zbliżałoby też odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia do odpowiedzialności odszkodowawczej przez objęcie tą odpowiedzialnością również utraconych korzyści w rozumieniu art. 361 § 2 k.c., co zostało odrzucone w judykaturze (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2017 r., V CSK 351/16, i z dnia 16 października 2020 r., V CSK 609/18).

Przechodząc do żądania ewentualnego waloryzacji świadczenia w postaci kapitału udzielonego przez bank kredytobiorcom, Sąd odwołuje się do argumentacji zawartej w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C-520/21. W sprawie tej TSUE rozważał, czy w warunkach istniejących po uznaniu umowy zawartej z konsumentem za nieważną w całości, przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Rozstrzygając to zagadnienie TSUE wyszedł z założenia, że zgodność z prawem Unii przepisów krajowych regulujących praktyczne skutki nieważności umowy kredytu hipotecznego z powodu istnienia nieuczciwych warunków zależy od tego, czy przepisy te, po pierwsze, pozwalają na przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji konsumenta, w której znajdowałby się on w braku tej umowy, a po drugie, nie zagrażają realizacji odstraszającego skutku zamierzonego w dyrektywie 93/13. TSUE przyjął, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Przytoczone stanowisko TSUE odnosiło się do szeroko pojętych roszczeń, jakie mogą kierować instytucje kredytowe (banki) wobec kredytobiorców po unieważnieniu umowy ( w tym wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia) – co wynika expressis verbis z treści postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy - Śródmieścia w Warszawie z dnia 12 sierpnia 2021 r. w sprawie I C 1297/21, kierującego do TSUE pytanie prejudycjalne, na kanwie którego zapadł omawiany wyrok. Z treści powyższego wyroku TSUE w żadnym aspekcie nie wynika aby nastąpiło lub aby zachodziły podstawy do różnicowania roszczeń banku, możliwych do skonstruowania po unieważnieniu umowy, w kontekście dopuszczalności określonego rodzaju (podstawy prawnej) roszczenia na gruncie przepisów dyrektywy 93/13.

Uzupełniająco należy wskazać, że podstawy roszczenia ewentualnego o waloryzację świadczenia powód upatruje w treści art. 358 ¹ § 3 k.c. przewidującego, że w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Zakres zastosowania tego przepisu jest jednak ograniczony, albowiem stosownie do § 4 z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Bez wątpienia w odniesieniu do powodowego banku spełniona jest przesłanka wyłączająca go z możliwości żądania waloryzacji. Powód bowiem prowadzi przedsiębiorstwo, a świadczenie, które ma zostać zwaloryzowane, pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Związku tego nie eliminuje tzw. unieważnienie umowy (ustalenie nieważności, ustalenie nieistnienia stosunku kredytu), ponieważ świadczenie, które konsument ma obowiązek zwrócić a którego zwrotu może żądać bank, powstało w bezpośrednim i wyłącznym związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie sposób twierdzić, że między stronami doszło do przypadkowego przesunięcia majątkowego, którego zwrot – z punktu widzenia banku – mógłby być oceniany inaczej niż jako związany bezpośrednio z działalnością gospodarczą. Bank nie podejmował wobec pozwanych innych czynności niż wynikające z zakresu działalności swego przedsiębiorstwa.

Nie można też tracić z pola widzenia tego, że za wydłużenie czasu trwania stanu bezpodstawnego wzbogacenia odpowiadają w znacznym stopniu same banki, które od wielu lat konsekwentnie i wbrew orzecznictwu sądów odmawiają przyznania, że postanowienia umowę wprowadzające mechanizm waloryzacji kursem waluty obcej były abuzywne. Zmuszanie kredytobiorców do dochodzenia roszczeń w procesach cywilnych powoduje wydłużenie czas potrzebnego do rozliczenia roszczeń restytucyjnych obu stron, przyczyniając się do utraty realnej wartości roszczeń obu stron na skutek inflacji.

Uznanie powyższych roszczeń banku za bezpodstawne uzasadniało pominięcie wniosków o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego oraz z przesłuchania stron jako zbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

O kosztach procesu orzeczono stosownie do wyniku sporu (art. 100 k.p.c.). Powód wygrał proces w 34%, a pozwani w 66 %. Koszty poniesione przez powoda wyniosły 11.173 zł (opłata od pozwu) i 10.817 zł (zastępstwo procesowe wraz z opłatą od złożenia dokumentu pełnomocnictwa), z czego powodowi przysługuje zwrot 9 856,60 zł. Koszty poniesione przez pozwanych wyniosły 10.800 zł, z czego przysługuje im zwrot 7128 zł. W konsekwencji należało zasądzić od pozwanych na rzecz powoda 2728,60 zł.

Powództwo wzajemne

Roszczenie o zapłatę 29.443,35 CHF jako równowartości części świadczeń spełnionych przez powodów wzajemnych na rzecz banku na mocy przedmiotowej umowy zasługiwało na uwzględnienie. Dochodzona kwota stanowi świadczeń spełnionych przez kredytobiorców w walucie indeksacji, których bank nie zwrócił pomimo wezwania. Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a według art. 410 k.c. zasadę tę odnosi się w szczególności do nienależnego świadczenia, które występuje m.in. jeżeli czynność prawa zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia – a z takim przypadkiem mamy w niniejszej sprawie, skoro umowa kredytu została uznana na mocy art. 189 k.p.c. za nieważną ( ex tunc). Dochodzona kwota wyrażona jest w walucie CHF, co odpowiada zasadzie zwrotu korzyści in natura.

O odsetkach Sąd orzekł zgodnie z art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z regułą odpowiedzialności za wynik sporu, uznając powodów wzajemnych za wygrywających sprawę w całości i zasądzając na ich rzecz koszty w postaci: opłaty od pozwu wzajemnego – 1000 zł, zastępstwa radcy prawnego wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa – 5434 zł.