Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 kwietnia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Toruniu IX Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Mirosław Wiśniewski

Protokolant: st.sekr.sądowy Katarzyna Kotarska

po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 2014 roku

sprawy G. C.

obwinionego z art. 96 § 3 kw w zw. z art. 78 ust. 4 i 5 ustawy prawo o ruchu drogowym

z powodu apelacji wniesionej przez obwinionego

od wyroku Sądu Rejonowego w Chełmnie

z dnia 13 stycznia 2014 roku, sygn. akt II W 276/13

I.  uchyla zaskarżony wyrok i na podstawie art. 5 § 1 pkt 9 kpw umarza postępowanie w sprawie;

II.  kosztami postępowania za obie instancje obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt IX Ka 106/14

UZASADNIENIE

G. C. został obwiniony o to, że w dniu 17/06/2013r. w B. będąc użytkownikiem pojazdu o nr rej. (...) nie wskazał Straży Miejskiej w B. osoby, której w dniu 11/02/2013r o godz. 08.53 powierzył wymieniony pojazd do kierowania

- tj. za wykroczenie z art. 96 § 3 kw w zw. z art. 78 ust. 4 i 5 ustawy prawo o ruchu drogowym.

Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2014 rokuSąd Rejonowy w Chełmnie, sygn. akt II W 276/13, uznał obwinionego za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu, stanowiącego wykroczenia z art. 96 § 3 kw i wymierzył mu za to, na podstawie tego przepisu, karę 300 zł grzywny.

Zasądził od obwinionego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 30 złotych z tytułu opłaty sądowej oraz obciążył go zryczałtowanymi wydatkami poniesionymi w sprawie w kwocie 100 złotych.

Wyrok ten zaskarżył w całości obwiniony.

Wskazując na zaistnienie uchybienia z art. 104 § 1 pkt 7 kpsw skarżący wywodził, że zaskarżony wyrok skazujący go za popełnienie wykroczenia wydany został mimo braku skargi uprawnionego oskarżyciela publicznego z uwagi na to, że Straż Miejska w … nie miała uprawnień ustawowych do skierowania do sądu wniosku o ukaranie go za popełnienie czynu z art. 96 § 3 kw.

Dodatkowo, odnosząc się do meritum orzeczenia, wskazał on, że sąd dowolnie odmówił dania wiary jego wyjaśnieniom, że nie jest w stanie wskazać osoby, która w oznaczonym czasie kierowała pojazdem, powołując się na to, że jest wysoce nieprawdopodobne żeby w tamtym okresie odbywał on aż tyle podróży autem w tamtych okolicach, by uniemożliwiało mu to określenie tożsamości kierowcy.

Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o „oddalenie oskarżenia”, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie go od popełnienia zarzucanego mu czynu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Kontrolując prawidłowość rozstrzygnięcia, sąd odwoławczy doszedł do przekonania, że zaskarżony wyrok należało uchylić, a postępowanie w sprawie umorzyć. Trafnie wskazał obwiniony, że dotknięte było ono bezwzględną przyczyną odwoławczą, o której mowa w art. 104 § 1 pkt 7 kpsw z uwagi na wystąpienie negatywnej przesłanki procesowej określonej w art. 5 § 1 pkt 9 kpsw.

Uznawszy po przeprowadzeniu analizy dowodowej, że obwiniony faktycznie nie udzielił na żądanie uprawnionego organu informacji o tym, kto w dniu 11 lutego 2013 r. o godz. 8:53 kierował pojazdem, którego był posiadaczem, sąd I instancji uznał go za winnego popełnienia wykroczenia z art. 96 § 3 kw zarzucanego mu wnioskiem o ukaranie. Analiza sprawy pod kątem warunków dopuszczalności prowadzenia postępowania wskazuje jednak, że merytoryczne orzekanie o odpowiedzialności obwinionego było w ogóle niedopuszczalne.

Sąd odwoławczy nie podziela wyrażonego bez szerszego uzasadnienia przez sąd orzekający poglądu, zgodnie z którym straż miejska - która wystąpiła w przedmiotowej sprawie w charakterze oskarżyciela publicznego - została uznana za podmiot uprawniony do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie za czyn z art. 96 § 3 kw.

Sąd ma przy tym świadomość tego, że w kwestii tego, czy po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 29 października 2010 roku o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 225, poz. 1466) ów podmiot - z uwagi na posiadanie uprawnienia do żądania od właściciela lub posiadacza pojazdu wskazania, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie - posiada uprawnienie do złożenia wniosku o ukaranie za wykroczenie z art. 96 § 3 kw, zarówno w doktrynie, jak i judykaturze, pojawiały się dwa sprzeczne stanowiska. W wyroku z dnia 15 marca 2011 roku (sygn. akt V KK 39/11) oraz w wyroku z dnia 18 października 2011 roku (sygn. akt IV KK 237/11) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż co prawda do dnia 31 grudnia 2010 roku, a więc do daty wejścia w życie ustawy z dnia 29 października 2010 roku o zmianie ustawy – prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 225, poz. 1466), zmieniającej art. 129b ust 3 ustawy prawo o ruchu drogowym oraz art. 17 § 3 kpsw, straż miejska nie była uprawniona do złożenia wniosku o ukaranie właściciela lub posiadacza pojazdu, który nie wskazał na jej żądanie, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie, to z dniem 31 grudnia 2010 roku sytuacja ta, na skutek wejścia w życie wskazanej ustawy, uległa zmianie. Stanowisko to spotkało się z aprobatą w doktrynie (Ryszard Stefański, Przegląd uchwał Izby Karnej Wojskowej oraz Izby Wojskowej Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego procesowego za 2010 r., WPP 2011/2/59-116, teza 7). Jednakże już w wyrokach wydanych: w dniu 18 kwietnia 2013 r. (sygn. akt II K 90/13, niepubl.) oraz w dniu 12 grudnia 2013 roku (sygn. akt: III KK 431/13 i III K 432/13, Sąd Najwyższy stwierdził, że również w aktualnym stanie prawnym, jeżeli w sprawie o czyn kwalifikowany z art. 96 § 3 kw w charakterze obwinionego miałaby występować osoba nie będąca kierującym pojazdem, ani uczestnikiem ruchu, czyli właściciel lub posiadacz pojazdu, który nie używał pojazdu w chwili popełnienia nim wykroczenia drogowego, straż miejska nie jest uprawniona do złożenia wniosku o ukaranie takiej osoby za wykroczenie z art. 96 § 3 kw, co może świadczyć o zmianie poglądów Sądu Najwyższego na tę kwestię. Identycznie problem ten rozstrzygnął także Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 18 września 2013 roku (sygn. akt II AKo 164/13, OSAŁ 2012/3/29), podkreślając, że obowiązujące przepisy wyraźnie określają, że w zakresie ustawowych zadań straży miejskiej mieści się uprawnienie do wykonywania kontroli ruchu drogowego - a w jego ramach prawo do żądania wskazania tożsamości osoby prowadzącej pojazd w oznaczonym czasie i miejscu - wyłącznie wobec kierujących pojazdem (oraz uczestników ruchu) i stwierdzając w konkluzji, że wykroczenie z art. 96 § 3 kw nie wchodzi w zakres kompetencji straży miejskiej do wykonywania kontroli ruchu drogowego.

Trudno na chwilę obecną mówić o dominacji któregoś z tych stanowisk. W ocenie sądu odwoławczego opowiedzieć się należy za poglądem, z którego wynika, że strażnicy miejscy nie posiadają uprawnienia do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie w stosunku do właściciela lub posiadacza pojazdu, co do którego nie ma pewności, że w chwili popełnienia wykroczenia był kierującym lub uczestnikiem ruchu, naruszając konkretne przepisy o ruchu drogowym.

Teza, że straż miejska może wystąpić z wnioskiem o ukaranie za wykroczenie z art. 96 § 3 kk, jeśli jego popełnienie ujawniła w trakcie prowadzonych czynności wyjaśniających, nawet nie mieszczących się w ramach prowadzonej kontroli ruchu drogowego, której granice podmiotowo-przedmiotowe wyczerpująco wyznaczają przepisy określające kompetencje straży miejskiej, nie znajduje oparcia w treści obowiązującego prawa. Na podstawie art. 17 § 3 kpsw status oskarżyciela publicznego przysługuje straży miejskiej wyłącznie w sprawach, w których ujawniła wykroczenie, działając w obszarze objętym jej ustawowymi zadaniami, tj. bezpośrednio w ramach czynności ustawowych lub w toku czynności wyjaśniających, które muszą być jednakże ściśle powiązane z uprzednimi działaniami mieszczącymi się w zakresie ustawowych zadań danego organu. Art. 17 § 3 kpsw w brzmieniu nadanym mu po 2010 roku pozwala bowiem określonym w nim podmiotom obejmować ściganiem także inne czyny ujawnione dopiero w toku czynności wyjaśniających - a nie tylko te, co do których z uwagi na ich ujawnienie prowadzi się czynności wyjaśniające - ale należące do katalogu czynów mieszczących się w zakresie kompetencji danego podmiotu i nie rozszerza tych kompetencji o uprawnienia oskarżycielskie co do wykroczeń spoza zakresu tych zadań (tak też T. Grzegorczyk, Komentarz do art. 17 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia). Jeżeli straż miejska w ramach czynności wyjaśniających prowadzonych w zakresie ustawowych kompetencji ujawni inne wykroczenie, to może ona stać się oskarżycielem publicznym o ten czyn, ale tylko wtedy, gdy to naruszenie prawa łączy się z jej ustawowymi zadaniami. Przepis art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych, określający zakres tych zadań, jednoznacznie wskazuje natomiast, że uprawnienia z zakresu kontroli ruchu drogowego (a więc także i uprawnienia oskarżycielskie powiązane z tą kategorią spraw) ograniczone są wyłącznie do czynności określonych w przepisach o ruchu drogowym. Z ust. 3 art. 129b ustawy prawo o ruchu drogowym wyraźnie wynika zaś, że prawo zwracania się do posiadacza pojazdu o informację na temat tego, kto w określonym czasie i miejscu nim kierował, przysługuje straży wyłącznie „w ramach wykonywania kontroli ruchu drogowego w zakresie, o którym mowa w ust 2 art. 129b”, a więc wobec kierującego pojazdem naruszającego zakaz ruchu w obu kierunkach, bądź inne przepisy ruchu drogowego w przypadku ujawnienia i zarejestrowania czynu przy użyciu urządzenia rejestrującego, bądź uczestnika ruchu naruszającego przepisy w enumeratywnie wymienionych kategoriach spraw.

Zdaniem sądu odwoławczego przekonujących argumentów podważających to stanowisko nie dostarczają przywołane wcześniej orzeczenia Sądu Najwyższego. Dotyczą one wszak spraw, które rozstrzygane były jeszcze przed nowelizacją przepisów kodeksu wykroczeń, kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia oraz ustawy - prawo o ruchu drogowym, dokonanych ustawą z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy - prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 225, poz. 1466), która w życie weszła w dniu 31 grudnia 2010 r. i skupiały się na analizie poprzedniego stanu prawnego. Poza ogólną konstatacją, że obecnie ust. 3 pkt 7 art. 129b ustawy prawo o ruchu drogowym, zharmonizowany z treścią dodanego tą samą ustawą przepisu art. 96 § 3 kw oraz zmienionego nią art. 17 § 3 kpsw, przyznaje straży miejskiej prawo "żądania od właściciela lub posiadacza pojazdu wskazania komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie", nie zawierają one szerszych rozważań odnoszących się do spornej kwestii.

Podejmując próbę rozstrzygnięcia tego problemu, w piśmie do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji (DL-P-1-023-68/11/6) z dnia 2 grudnia 2011 r., Ministerstwo Sprawiedliwości wskazało, że celowościowa interpretacja znowelizowanego art. 17 § 3 kpsw uzasadnia pogląd, że straż miejska jest uprawniona do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego także w sprawach o wykroczenie z art. 96 § 3 kw. Nie można jednak zapominać, że tego rodzaju interpretacje nie mają mocy wiążącej. Drogą tą nie jest dokonywana legalna wykładnia ustaw. Stanowisko Ministerstwa zdaje się nie negować zresztą wcale tego, że czyn z art. 96 § 3 kw nie mieści się w zakresie uprawnień kontrolnych przyznanych straży miejskiej na podstawie art. 129 b ustawy prawo o ruchu drogowym i jest jedynie wykroczeniem ujawnionym w trakcie czynności wyjaśniających prowadzonych w związku z prowadzoną kontrolą, a przyznanie straży miejskiej kompetencji oskarżycielskich w tej kategorii spraw usprawiedliwia wyłącznie - dostrzeganą przez ustawodawcę i mającą wpływ na kształt ostatnich nowelizacji - potrzebą podniesienia efektywności czynności wyjaśniających realizowanych w sprawach dotyczących wykroczeń drogowych.

Przyznanie straży miejskiej rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 listopada 2003 roku uprawnienia do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia z art. 96 § 3 kw niewątpliwie wpisuję się w tą tendencję. Z uprawnienia tego nie można jednak automatycznie wywodzić kompetencji do występowania również w charakterze oskarżyciela w tego rodzaju sprawach.

Zwiększenie efektywności ścigania sprawców wykroczeń drogowych bez wątpienia leży w interesie publicznym. Wzgląd na realizację tego celu nie może jednak usprawiedliwiać przyznania straży miejskiej kompetencji do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego - bez podstawy w treści aktualnie obowiązujących przepisów - w sprawach, w których chodzi o szeroko rozumiane bezpieczeństwo ruchu drogowego, nie mieszczących się w zakresie jej ustawowego działania (kompetencji do wykonywania kontroli drogowej). Taka rozszerzająca wykładnia nie jest konieczna, by zapobiec bezkarności posiadaczy pojazdów, którzy nie podali na żądanie straży miejskiej tożsamości osoby kierującej pojazdem. W razie ujawnienia w trakcie prowadzonych czynności wykroczenia nie mieszczącego się w zakresie jej ustawowego działania straż miejska zobowiązana jest wszak przekazać zebrany w ich toku materiał uprawnionemu oskarżycielowi, jakim we wszystkich kategoriach spraw o wykroczenie jest policja. Sprawca czynu z art. 96 § 3 kw - tak, jak i innych naruszeń prawa ujawnionych w trakcie wykonywania kontroli drogowej lub w trakcie postępowania wyjaśniającego, nawet mieszczących się w kategorii naruszeń przepisów ruchu drogowego, jednakże nie objętych ustawowymi kompetencjami straży – również przy założeniu, że straży miejskiej mogą przysługiwać uprawnienia oskarżycielskie tylko w stosunku do czynów mieszczących się w zakresie ich ustawowego działania, do których wykroczenie z art. 96 § 3 kw, w obecnym brzmieniu art. 129 b ust. 2 i 3 niewątpliwie nie należy, nie uniknie zatem odpowiedzialności.

Nie da się zaprzeczyć, że przyjęta przez sąd I instancji interpretacja, przyznająca straży miejskiej status oskarżyciela publicznego również w sprawach o czyn z art. 96 § 3 kw, pozwoliłaby uprościć w takim wypadku postępowanie. Skoro organ władzy publicznej może działać wyłącznie na podstawie i w granicach prawa, to niedopuszczalne jest jednak poszerzanie kompetencji straży miejskiej – w drodze rozszerzającej wykładni – o nie wynikające wprost z obowiązujących przepisów uprawnienia oskarżycielskie w sprawach o wykroczenia z art. 96 § 3 kw.

W przedmiotowej sprawie strażnicy miejscy przy użyciu urządzenia rejestracyjnego ujawnili fakt popełnienia wykroczenia, polegającego na przekroczeniu dozwolonej prędkości przez osobę kierującą pojazdem, którego posiadaczem był obwiniony. Byli uprawnieni do żądania od niego wskazania, kto wówczas prowadził ów samochód. Niespełnienie przez niego obowiązku wynikającego z art. 78 ust. 4 prawa o ruchu nie dawało im jednak prawa do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie go za wykroczenie z art. 96 § 3 kk. Bez wdawania się w rozważania na temat tego, czy sąd meriti w sposób uprawniony na gruncie zgromadzonego materiału dowodowego przyjął, że obwiniony nie uczynił zadość obowiązkowi wskazania osoby kierującej pojazdem, zaskarżony wyrok, jako wydany bez skargi uprawnionego oskarżyciela - a więc w sprawie, w której orzekanie o odpowiedzialności obwinionego było niedopuszczalne - należało uchylić.

Rozpoznanie przez Sąd Rejonowy wniosku o ukaranie złożonego przez nieuprawniony organ i wydanie orzeczenia nastąpiło z naruszeniem dyspozycji art. 5 § 1 pkt 9 kpsw. Zgodnie z treścią tego przepisu brak skargi uprawnionego oskarżyciela stanowi negatywną przesłankę procesową. Uchybienie to stosownie do treści art. 104 § 1 pkt 7 kpsw stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia.

Mając na uwadze powyższe, sąd odwoławczy uchylił zatem zaskarżony wyrok i na podstawie art. 5 § 1 pkt 9 kpsw umorzył postępowanie w sprawie.

O kosztach postępowania za obie instancje orzeczono stosownie do art. 118 § 2 kpsw w zw. z art. 119 kpsw w zw. z art. 634 kpk, obciążając nimi Skarb Państwa.