Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 kwietnia 2014 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z powództwa J. G.

przeciwko M. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Toruniu

z dnia 5 grudnia 2013 r.

sygn. akt I C 2159/13

oddala apelację.

Sygn. akt VIII Ca 65/14

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Toruniu wyrokiem zaocznym z dnia 5 grudnia 2013 r. zasądził od pozwanej M. M. na rzecz powoda J. G. kwotę 9.051,22 zł z odsetkami maksymalnymi od kwoty 8.800zł od dnia 11 września 2013r., ustawowymi od kwoty 251,22zł od dnia 11 września 2013r., do dnia zapłaty oraz oddalił powództwo w pozostałej części. Nadto zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.994,24 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania oraz nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności w punktach 1. i 3.

Sąd Rejonowy ustalił, że J. G. udzielił M. M. pożyczkę w wysokości 8.800 zł na okres od 15 września 2012 r. do 15 października 2012 r. i ustalił z nią, że pozwana w zakresie zwrotu otrzymanych środków do dnia 4 października 2012 r. podda się egzekucji wprost z aktu notarialnego, w przeciwnym razie zapłaci 4.400 zł kary umownej jeżeli nie złoży stosownego oświadczenia. Pozwana nie zwróciła pożyczki i nie poddała się egzekucji.

Sąd Rejonowy uznał roszczenie powoda co do żądania zasądzenia kwoty pożyczki wraz z odsetkami za zasadne, uznając w tym zakresie twierdzenia powoda zgodnie z treścią art. 339 § 2 k.p.c., albowiem pozwana nie wdała się w spór. Sąd Rejonowy oddalił powództwo w zakresie żądania kwoty 4.400 zł tytułem kary umownej wraz z odsetkami w jej zapłacie. Sąd Rejonowy wskazał, iż umowa w tej części była nieważna z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego jak i z powodu obejścia prawa. Umowa w § 6 ust. 1 i 2 przewidywała karę umowną na wypadek nie poddania się przez pozwaną egzekucji w zakresie zwrotu pożyczki wprost z aktu notarialnego. Sąd Rejonowy wskazał, iż kara umowna stanowiła ukryty koszt udzielenia pożyczki i zastępowała odsetki, te zaś nie mogą przekraczać maksymalnego poziomu (art. 359 § 2 ¹ k.c.). Zastrzeżenie kary w umówionej wysokości godziło w zasady współżycia społecznego zarówno z uwagi na ustalenie odsetek za opóźnienie w maksymalnej wysokości (obok kary umownej) jak i samą wysokość kary, która odpowiadała połowie pożyczonych środków. Nadto Sąd Rejonowy stwierdził, że nawet przyjęcie ważności w tym zakresie umowy nie zmienia rozstrzygnięcia. Jej postanowienia w przedmiocie kary umownej były bowiem bezskuteczne. Obowiązku złożenia oświadczenia o poddaniu się egzekucji nie można, w ocenie Sądu Rejonowego uznać za osobne świadczenie niepieniężne, skoro miał je złożyć sam dłużnik. Na marginesie Sąd Rejonowy wskazał, że przyjmując, iż umowa jest skuteczna, nie można uwzględnić powództwa w zakresie kary umownej z uwagi na fakt, że powód nie poniósł szkody z tego tytułu.

Apelację od powyższego wyroku złożył powód zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwo w kwocie 4.924,99 zł (kara umowna wraz z odsetkami) i zarzucił mu naruszenie art. 483 § 1 k.c. i art. 484 § 1 k.c., a także art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż dochodzona od pozwanej kara umowna jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego oraz, że kara ta stanowiła ukryty koszt pożyczki i tym samym oświadczenie pozwanej nie mogłoby stanowić dla powoda tytułu egzekucyjnego.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie na jego rzecz kwoty 4.924,99 zł wraz z kosztami procesu za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy uznał, że ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji były prawidłowe i przyjmuje je za własne, co zgodnie z utrwalonym poglądem powoduje, że nie zachodzi już konieczność ich powtarzania.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie była zasadność roszczenia wynikającego z kary umownej. Zgodnie z art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Stosownie do treści art. 484 § 1 zd. 1 k.c. w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody.

Wprawdzie pozwana zgodnie z zapisem § 6 umowy pożyczki zobowiązała się złożyć w formie aktu notarialnego do dnia 29 września 2012 r. oświadczenie o poddaniu się egzekucji do kwoty 17.600 zł co do obowiązku zwrotu pożyczki, odsetek oraz dodatkowych kosztów, w tym kosztów postępowania egzekucyjnego, a nadto dostarczyć powodowi listem poleconym takowe oświadczenie w terminie 3 dni od jego złożenia, a w przypadku niewywiązania się z tego obowiązku zobowiązała się zapłacić karę umowną w kwocie 4.400 zł, ale podzielając zapatrywanie Sądu I instancji należało uznać to zobowiązanie za nieważne.

Zgodnie bowiem z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W myśl § 2 art. 58 k.c. nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

W ocenie Sądu Okręgowego, zastrzeżenie w umowie pożyczki kary umownej na wypadek niezłożenia oświadczenia o poddaniu się egzekucji wprost z aktu notarialnego jest nieważne. Trafnie Sąd Rejonowy uznał, iż w niniejszej sprawie zastrzeżenie kary umownej miało na celu obejście przepisów prawa o odsetkach maksymalnych (art. 359 § 2 ¹ k.c.). Kara umowna stanowiła ukryty koszt udzielenia pożyczki i nie tyle zastępowała odsetki, co podwyższała ich wysokość ponad dopuszczalne odsetki maksymalne. Trafnie argumentuje Sąd a quo, iż kara umowna w wysokości połowy kwoty udzielonej pożyczki znacząco odbiega od uczciwych standardów. Niemniej nie tylko wysokość kary umownej, co sposób zastrzeżenia wzbudził w ocenie Sądu Okręgowego największe wątpliwości. Powód jako osoba prowadząca działalność gospodarczą w ramach przedsiębiorstwa (...) z siedzibą w T. musi być traktowany jak profesjonalista. Powód przedstawił pozwanej do podpisu umowę pożyczki sformułowaną w sposób niewątpliwie skomplikowany dla osoby bez wykształcenia prawniczego. Zwłaszcza zastrzeżenie § 6 umowy dotyczące poddania się egzekucji wprost z aktu notarialnego, jest konstrukcją prawniczą niezrozumiałą dla ogółu społeczeństwa. Nawet przyjmując, iż pozwana przeczytała przed podpisaniem przedstawioną jej umowę pożyczki, co nie zawsze, jak wynika z doświadczenia życiowego, jest praktykowane, to obowiązek ten był dla pozwanej niezrozumiały. Nadto, niewykonanie tego obowiązku i konieczność zapłaty kary umownej w konsekwencji również musiało być niezrozumiałe. Gdyby powodowi jako pożyczkodawcy rzeczywiście zależało na złożeniu takowego oświadczenia przez pozwaną jako pożyczkobiorcę, to niechybnie poszedłby z nią do notariusza celem złożenia przez nią stosownego oświadczenia. Gdyby wolą powoda było tylko zabezpieczenie na wypadek ewentualnej egzekucji, to powód jako profesjonalista zadbałby o to, aby pozwana złożyła stosowne oświadczenie przed notariuszem. Ponieważ tak nie było, nie można mieć wątpliwości, że w istocie zastrzeżenie to miało na celu obejście prawa. Nie wynika też z akt sprawy, aby powód w jakikolwiek sposób domagał się od pozwanej realizacji tego obowiązku, nawet poprzez zwykły kontakt telefoniczny i wezwanie do złożenia tego oświadczenia, co tylko potwierdza powyższą konstatację.

Nawet jednak gdyby uznać, że zastrzeżenie kary umownej nie miało na celu obejścia prawa, to z uwagi na zasady współżycia społecznego i tak byłoby nieważne. Stosownie do art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zastrzeżenie kary umownej w kwocie, która odpowiadała połowie pożyczonych środków narusza zasadę uczciwości i ekwiwalentności i musi być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a w konsekwencji nieważne. Zatem dochodzone roszczenie w zakresie kary umownej i odsetek od tej kwoty należało oddalić, o czym prawidłowo orzekł Sąd Rejonowy.

Odnosząc się do zarzutów apelacyjnych należy wskazać, że Sąd Okręgowy nie podziela stanowiska Sądu I instancji, że zastrzeżenie kary umownej nie było skuteczne z uwagi na to, że dotyczyło świadczenia pieniężnego, jakim jest umowa pożyczki oraz że powód nie może dochodzić zapłaty kary umownej, gdyż nie poniósł szkody. Kara umowna została bowiem zastrzeżona na wypadek niewykonania zobowiązania niepieniężnego – złożenia oświadczenia w formie aktu notarialnego o poddaniu się egzekucji, a nadto dostarczenia listem poleconym tegoż oświadczenia powodowi w terminie 3 dni od jego złożenia . Nie sposób zatem uznać, iż kara umowna zastrzeżona została na wypadek niespłacenia w terminie pożyczki – a więc niewykonania zobowiązania pieniężnego. Natomiast z samej treści art. 484 § 1 k.c. wynika, iż kara umowna należy się w zastrzeżonej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Kara umowna jest uproszczoną formą dochodzenia odszkodowania kontraktowego, gdzie nie jest wymagane udowodnienie szkody. Fakt, czy powód istotnie poniósł jakąkolwiek szkodę i w jakiej wysokości nie ma co do zasady znaczenia. Okoliczność ta ma znaczenia jedynie w przypadku skorzystania z instytucji z art. 484 § 2 k.c. - miarkowania kary umownej. Finalnie jednak, mimo zasadności powyższych zarzutów, nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia, skoro zastrzeżenie kary umownej było nieważne. Dlatego mimo częściowo niewłaściwego uzasadnienia, ostatecznie należało podzielić stanowisko Sądu I instancji.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na mocy art. 385 § 1 k.p.c. oddalił apelację jako niezasadną.